Cần chiến lược bảo tồn kiến trúc Pháp giữa lòng đô thị di sản Huế

Nhiều công trình đã trở thành biểu tượng văn hóa, lịch sử

Những công trình kiến trúc Pháp ở Huế tập trung phần lớn ở bờ Nam sông Hương, có lịch sử xây dựng lên đến cả trăm năm, tọa lạc ở những vị trí đắc địa và đang được các cơ quan, đơn vị, tổ chức sử dụng. Trải qua các giai đoạn phát triển, nhiều công trình đã bị tháo dỡ trong niềm tiếc nuối. Một số công trình là trụ sở làm việc trước đây, đang bị bỏ hoang và sẽ còn có những công trình tiếp tục dôi dư, không sử dụng đến trong quá trình sáp nhập các đơn vị để tinh gọn bộ máy.

Trường Quốc học Huế, 1 trong 3 công trình kiến trúc Pháp được xếp hạng di tích

Theo thống kê của các nhà nghiên cứu, trước năm 1975, Huế có gần 250 công trình kiến trúc Pháp, nhưng hiện chỉ còn dưới 70 công trình. Những công trình kiến trúc Pháp hầu hết đã xây dựng cách đây hơn một thế kỷ. Nếu so với TPHCM, Hà Nội hay Đà Lạt, quỹ kiến trúc Pháp ở Huế không đồ sộ bằng. Nhưng những “di sản” kiến trúc này đã góp phần tạo nên một diện mạo mới cho đô thị Huế đầu thế kỷ XX, là điểm tựa quy hoạch và thẩm mỹ để Huế lan tỏa về phía Nam ở những thời kỳ tiếp theo.

Nhiều công trình trong số đó đã trở thành biểu tượng văn hóa, lịch sử của thành phố như Trường Quốc học Huế, ga Huế, nhà thờ, trụ sở Đại học Huế (từng là Viện Dân biểu Trung Kỳ), khách sạn Saigon Morin, không gian sách và văn hóa Huế (23-25 Lê Lợi, từng là Tòa công chánh Trung Kỳ), khách sạn Azerai La Residence Huế (từng là
Phủ Thủ hiến)…

Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Tùng - Khoa Kiến trúc, Trường đại học Khoa học (Đại học Huế) - cho biết, các công trình mang phong cách kiến trúc Pháp ở Huế được xây dựng rất bài bản và tuân theo các nguyên tắc kiến trúc trong quy hoạch đô thị. Chúng được xây dựng theo 6 phong cách kiến trúc gồm: kiến trúc tiền thuộc địa, cổ điển/tân cổ điển, địa phương Pháp, Art Deco, Đông Dương và phong cách kiến trúc khác. Với sự phong phú về loại hình và phong cách kiến trúc, các công trình này không chỉ phản ánh một giai đoạn lịch sử đô thị đặc trưng dưới thời Pháp thuộc mà còn chứa đựng giá trị văn hóa nghệ thuật quan trọng.

Được biết, vào năm 2018, UBND tỉnh Thừa Thiên Huế (nay là TP Huế) đã có quyết định công bố danh sách 27 công trình kiến trúc Pháp tiêu biểu trên địa bàn nhằm có cơ sở định hướng bảo tồn và phát huy giá trị. Trong đó có 11 công trình do cơ quan nhà nước quản lý, 16 công trình thuộc sở hữu của các tổ chức. Tuy nhiên, trong số này mới chỉ có 3 công trình được xếp hạng di tích gồm Trường THPT chuyên Quốc học Huế, Trường cao đẳng Công nghiệp Huế và Nhà máy nước Vạn Niên.

Cần bảo tồn và phát huy những kiến trúc độc đáo

Cho đến nay, nhiều công trình đã hết niên hạn sử dụng, nhiều ngôi nhà đang xuống cấp và dần hoang phế. Một số công trình, do nhu cầu, các cơ quan sử dụng đã tiến hành cải tạo, sửa sang, làm biến dạng, ảnh hưởng đến kết cấu cũng như thẩm mỹ của kiến trúc. Tuy nhiên, địa phương vẫn chưa có chính sách cụ thể nào cho công tác bảo tồn.

Trong ký ức của người dân Huế, những dãy biệt thự Pháp tuyệt đẹp nằm trên đường Lý Thường Kiệt đã góp phần làm cho không gian đô thị Huế trở lên sang trọng, cổ kính. Thế nhưng, những công trình này dần bị tháo dỡ để dành chỗ cho phát triển dịch vụ, xây dựng lại hoặc bỏ hoang phế, gây tiếc nuối cho bao người. Có thể kể như việc đập bỏ ngôi biệt thự hơn 100 năm tuổi, mang đậm nét kiến trúc Pháp tại số 5 Lý Thường Kiệt vào năm 2017, hay việc đang bỏ hoang, làm xuống cấp ngôi biệt thự số 26 Lê Lợi - tuyến đường nhộn nhịp nhất của Huế…

Khu nhà số 23-25 Lê Lợi là công trình kiến trúc Pháp tiêu biểu hiện được sử dụng làm không gian sách và văn hóa Huế

Theo tiến sĩ Phan Tiến Dũng - Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử TP Huế - những công trình kiến trúc Pháp tại Huế hầu hết được xây dựng cách đây hơn một thế kỷ. Để bảo tồn các công trình này cần lập hội đồng để chọn lựa, thống kê, đánh giá, phân loại từng nhóm theo quy định của Thông tư 38/2009/TT-BXD Bộ Xây dựng về hướng dẫn quản lý, sử dụng nhà biệt thự tại khu vực đô thị, đồng thời thiết lập các cơ chế chính sách hỗ trợ bảo tồn (nhóm 1 và nhóm 2); xác định những công trình ít có giá trị (nhóm 3) để có thể tháo dỡ khi có nhu cầu xây dựng hoặc tôn tạo cảnh quan đô thị.

“Chúng ta cần chọn lựa và trùng tu một số hạng mục công trình để làm “mẫu” cho các cơ quan, tổ chức, cá nhân sở hữu công trình kiến trúc Pháp biết và tham khảo, ứng dụng kỹ thuật để triển khai tu sửa, bảo quản. Việc chọn lựa đề án bảo tồn các công trình kiến trúc Pháp là hết sức cần thiết, đặc biệt cần tham khảo cách làm tại một số địa phương đã làm như Hà Nội, TPHCM, Hải Phòng, Cà Mau…” - tiến sĩ Phan Tiến Dũng nêu ý kiến.

Cũng theo ý kiến của ông Dũng, TP Huế cần triển khai các dự án nghiên cứu, thực hiện kiểm kê các công trình, lựa chọn đưa vào danh mục, thiết lập hồ sơ, đồng thời tiếp tục nghiên cứu đánh giá dựa trên các tiêu chí của Luật Di sản văn hóa và nghị định của Chính phủ để xem xét xếp hạng công trình, địa điểm lịch sử văn hóa… Trước mắt, có thể lập hồ sơ một số công trình như ga Huế, sân vận động Tự Do, Viện Dân biểu Trung Kỳ (Đại học Huế), Bưu điện Huế để đề nghị xếp hạng nhằm đặt biển ghi dấu công trình, sự kiện.

Đô thị Huế đã hình thành gần 400 năm, mỗi giai đoạn lịch sử đều để lại những dấu ấn kiến trúc, thể hiện tính độc đáo, đóng góp vào kho tàng di sản văn hóa. Những công trình kiến trúc thời Pháp ở Huế đã làm phong phú thêm đời sống đô thị, đây là những điểm nhấn quan trọng tạo nên nét đặc trưng riêng của thành phố. Cho nên, việc bảo tồn những công trình kiến trúc Pháp tiêu biểu là cách giữ gìn dòng chảy lịch sử văn hóa, lịch sử phát triển đô thị của Huế cho hôm nay và mai sau.

Thuận Hóa