Tướng Giáp với người con gái đầu

Võ Hồng Anh trong vòng tay mẹ - bà Nguyễn Thị Quang Thái

Người con gái ấy là kết quả của tình yêu giữa chàng thanh niên tuổi 24, một thầy giáo trẻ Trường Thăng Long, với cô gái tuổi 20, sinh viên Trường Y Hà Nội. Trên một chuyến tàu hỏa, chàng thanh niên Võ Nguyên Giáp đã gặp và xao xuyến trước cô nữ sinh xinh đẹp, dịu dàng Nguyễn Thị Quang Thái. Cả anh và chị đều đang tham gia hoạt động cách mạng. Bất ngờ anh bị địch bắt giam trong nhà lao Thừa Phủ, giật mình nhận ra bên nhà giam nữ, lại có cô nữ sinh Đồng Khánh. Tuổi 16, nét mặt còn ngây thơ nhưng tinh thần cô thật bất khuất với câu dặn dò bạn tù: “Không ai tố giác bạn, bạn đừng tố giác ai”.

Ra tù, tình yêu đôi lứa nảy nở. Một lễ cưới được tổ chức trang trọng ở thành Vinh. Sau ngày cưới, hai người ra Hà Nội thuê căn nhà ở phố Đường Thành. Anh dạy học ở Trường Thăng Long, vừa dạy vừa lãnh đạo Đoàn thanh niên dân chủ trong trường. Chị thi vào Trường Bà đỡ Hà Nội, vừa học, vừa hoạt động cách mạng trong giới học sinh, sinh viên. Cuộc sống đất Hà thành thanh đạm, bữa cơm gia đình giản dị, con gái đầu lòng Võ Hồng Anh đã ra đời trong hoàn cảnh như thế.

Đại tướng Võ Nguyên Giáp và người vợ đầu Nguyễn Thị Quang Thái

Ở cái tuổi “tam thập nhi lập”, người cán bộ cách mạng đang hoạt động bí mật ấy hiểu rõ sự hệ trọng của việc được cấp trên điều động đi công tác xa; nhất là khi người vợ nói ra lời động viên: “Đây là một thời cơ lớn, trên đã muốn anh thoát ly thì anh nên quyết tâm”. Sau này khi đã về già, ông tâm sự với con gái: “Nếu lần đó mẹ con không kiên quyết và truyền cho ba thêm niềm tin, sức mạnh, có lẽ ba không dứt hai mẹ con để đi được”.

Ở nơi xa, trong điều kiện hoạt động bí mật, ông vẫn thường gửi thư động viên người vợ trẻ, những lá thư viết trên mảnh giấy thuốc lá nhỏ bằng nửa bàn tay. Khi về nước hoạt động bí mật, xây dựng chiến khu Cao - Bắc - Lạng, ông vẫn viết thư động viên, chia sẻ với vợ, không hề biết vợ mình đã bị địch bắt và bị kết án 16 năm tù, bị giam trong Hỏa Lò, bị tra tấn dã man, rồi mắc bệnh thương hàn mất từ đầu năm 1944. Cho đến khi về tham gia Hội nghị quân sự cách mạng Bắc kỳ (tháng 4/1945), Võ Nguyên Giáp mới được nghe đồng chí Trường Chinh báo tin dữ. Trước nỗi đau quá đột ngột, ông bàng hoàng, lặng người, bỏ dở cuộc họp.

Thương vợ và càng thương con gái sớm mồ côi mẹ, nhưng phải sau ngày cách mạng thành công, ông mới được gặp lại con. Ông đã dành cho con những tình cảm đặc biệt của người cha, lần nào gặp cũng hỏi “Có nhớ, có thương ba không?”. Người con gái lặng im không nói, ông càng thương con hơn, chỉ biết ôm con vào lòng mà đau thắt ruột. Ông muốn bù đắp cho con, nhưng công việc và trách nhiệm người chỉ huy đã lấy hết thời gian để chăm sóc con của ông.

Bức ảnh hiếm hoi của Đại tướng và con gái Hồng Anh

Khi con gái đi học ở nước bạn, ông kể cho con nghe về người mẹ đã hy sinh, về tính cách của mẹ. Ông ghi vào cuốn sổ lời dặn dò con noi gương mẹ. Con gái về nghỉ hè, ông lục tìm những thư từ và ảnh của mẹ cho con xem, để con thấy được tình cảm và cách sống của cha mẹ với đại gia đình, cả những thư viết và nhận trong nhà tù Hỏa Lò ngày trước...

Ông hiểu tâm lý của con gái, sợ con hay buồn mỗi khi đọc lại thư từ của người đã khuất, nên cẩn thận tự giữ cho con những kỷ niệm của gia đình. Chính cách dạy dỗ chăm sóc con như thế đã tác động đến quá trình hình thành nhân cách và cả những đức tính tốt đẹp, sự tự lập, nghị lực và tài năng của con. Bà Võ Hồng Anh kể: “Tôi không còn nhớ mặt mẹ nhưng qua những tấm ảnh, những bức thư, qua lời kể của ba tôi và những anh em, đồng chí của mẹ, qua những câu chuyện của họ hàng, láng giềng ở quê, và bao trùm lên tất cả là một sợi dây thiêng liêng vô hình nào đó, hình ảnh của mẹ hiện lên trong tôi rất rõ nét và xác thực. Tôi cũng đã cảm nhận được tình cảm thiêng liêng giữa ba và mẹ”.

Đại tướng Võ Nguyên Giáp và con gái Võ Hồng Anh

Khi Đại tướng đi cùng với con gái - đã là một giáo sư vật lý - người phụ nữ đầu tiên của ngành vật lý được tặng Giải thưởng khoa học quốc tế Kovalevskaia - giải thưởng cao nhất của Việt Nam về khoa học kỹ thuật dành cho các nhà khoa học nữ, ông cùng con thắp hương, đặt vòng hoa tưởng niệm người nữ chiến sĩ cách mạng, người vợ - người mẹ yêu quý, rồi ghi vào sổ lưu niệm những dòng bình dị như chính cuộc đời của cha và con: “Nhớ mãi hương hồn của các anh, các đồng chí, các anh chị, nhớ mãi hình ảnh của Quang Thái, người vợ, người mẹ của chúng tôi”.

PGS-TS HÀ MINH HỒNG
(Trưởng khoa Lịch sử, Trường ĐHKHXH - NV TP.HCM)