Poh pang xào cá - Vị lạ Tây Nguyên

Không ít người mới nghe đã lắc đầu: “Quả gì mà tên lạ lùng, chẳng bao giờ thấy bán ở chợ hay siêu thị, lại còn có mùi ngai ngái”. Nhưng với đồng bào Ê đê ở Tây Nguyên, poh pang thân thuộc như hơi thở, họ coi đó là món quà của thần linh, của thiên nhiên ban tặng, là dư vị gắn liền với mùa mưa xối xả bên bếp lửa hồng trong căn nhà sàn dài.

Poh pang (dân gian hay gọi là cây cứt quạ) là loài dây leo hoang dã, thân mảnh, lá chia thùy, mặt dưới lông mềm như nhung. Khi còn non, quả có màu xanh đậm, vị đắng dịu. Đến khi chín, vỏ chuyển dần sang vàng cam, ruột đen nhánh. Theo kinh nghiệm của đồng bào Ê đê, khi quả poh pang chín sẽ có độc tính nhẹ, vì vậy họ chỉ chọn quả còn non để chế biến thức ăn.

Quả poh pang. Ảnh: Cỏ Thi

Tôi từng chứng kiến bà H’ Boi Ktla - một người phụ nữ Ê đê đã ngoài sáu mươi chuẩn bị món poh pang xào cá cho bữa trưa. Không cần công thức hay nguyên liệu cầu kỳ, bà ra chợ mua vài con cá (thường là cá nục hấp) rồi ra vườn tìm những nguyên liệu sẵn có: quả poh pang, vài tép sả, mấy cọng tiêu xanh, ớt hiểm, hành lá và rau ngò.

Khi chuẩn bị xong nguyên liệu cây nhà lá vườn, bà đem cá nục nướng sơ trên than hồng. Bà bảo: “Nướng vậy cho dậy mùi biển, hợp với cái đắng của poh pang rừng”.

Cá sau khi nướng được bà gỡ cẩn thận sao cho không bị nát, sau đó lấy phần thịt cá, ướp thêm chút hạt nêm và nước mắm. Quả poh pang đem rửa sạch, cắt đôi, bỏ hạt, ngâm trong nước muối loãng, thêm vài viên đá lạnh để dịu bớt vị đắng hăng.

Bà H’ Boi nhóm bếp củi, rót mỡ heo vào chảo, phi thơm hành, sả rồi cho poh pang và xào trên lửa lớn, đợi đến khi quả vừa chín tới mới cho cá vào rồi nêm nếm vừa miệng.

Bà thêm ít muối thô, mì chính, tiêu xanh, đảo đều đến khi poh pang dậy mùi thơm. Cuối cùng, rắc chút ngò gai thái sợi, thế là hoàn thành món poh pang xào cá.

“Quả poh pang chế biến được rất nhiều món ăn: Canh poh pang, poh pang xào thịt hay ăn sống với dăm bông… đều rất ngon, nhưng người Ê đê vẫn thích xào poh pang với cá nục nhất” - bà H’ Boi vui vẻ chia sẻ thêm.

Poh pang xào cá nục là món ăn yêu thích của đồng bào Ê đê ở Tây Nguyên. Ảnh: Cỏ Thi

Nhớ lần đầu được ăn món poh pang xào cá, tôi còn hơi dè dặt, vị đắng nhân nhẫn nơi đầu lưỡi khiến tôi thoáng khựng lại, nhưng chỉ sau một miếng, tôi đã hiểu vì sao người Tây Nguyên lại yêu thích món ăn này đến vậy.

Sau vị đăng đắng là cảm giác cay tê lưỡi, thơm nồng của tiêu ớt, vị bùi bùi của cá, beo béo, thơm thơm của mỡ heo và cuối cùng là vị ngọt hậu âm ỉ. Cá biển và quả rừng, hai thứ tưởng chẳng liên quan lại hòa quyện tròn đầy, đánh thức vị giác của bất kỳ ai có dịp thưởng thức nó. Món poh pang xào cá mộc mạc như đất đỏ bazan, như hồn người Ê đê chân chất.

Cây poh pang được người dân Tây Nguyên vô cùng yêu thích, ngoài dùng quả làm thực phẩm, họ còn hái lá non luộc chấm muối kiến vàng, đọt non xào thịt rừng, thậm chí dây và rễ cây còn được phơi khô nấu nước uống như trà. Họ tin rằng poh pang giúp giải nhiệt, tiêu độc và giảm viêm.

Mùa mưa, poh pang mọc tràn bờ rẫy, bà con Tây Nguyên địu gùi lên rẫy hái poh pang. Ảnh: Cỏ Thi

Mùa mưa tới, khi dây leo poh pang mọc tràn bờ rẫy, người dân Tây Nguyên lại rủ nhau đi hái quả để chế biến trong những bữa cơm đơn sơ khi đi rẫy, đi rừng; có lúc là để đãi khách quý tới nhà, hay khi buôn làng có dịp lễ trọng đại. Dù là dịp nào, món poh pang xào cá vẫn luôn giữ được trọn vẹn hương vị của đại ngàn Tây Nguyên - hoang dại và đậm đà.

Cỏ Thi