Mỹ thuật ứng dụng Việt Nam tìm hướng đi bền vững

Nhiều vai trò trong đời sống hiện đại

Việt Nam đang có sự phát triển rất năng động và phong phú trong nhiều lĩnh vực. Từ thiết kế đồ họa, thời trang, nội thất cho đến thiết kế đa phương tiện, không gian công cộng…, mỗi lĩnh vực đều góp phần định hình diện mạo mới cho đời sống hiện đại. Số lượng hàng ngàn sinh viên tốt nghiệp mỗi năm cũng cho thấy tiềm năng và sức hút của lĩnh vực này. Thực tế trên chứng tỏ mỹ thuật ứng dụng đã trở thành nguồn lực kinh tế quan trọng, góp phần thúc đẩy sự phát triển của công nghiệp văn hóa Việt Nam.

Không gian triển lãm mỹ thuật ứng dụng tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam năm 2022 - Nguồn ảnh: Internet

Bên cạnh đó, những sản phẩm thủ công mang tính ứng dụng cao như quà lưu niệm, sản phẩm mỹ nghệ từ gốm sứ, sơn mài, mây tre… với kỹ thuật tinh xảo, mẫu mã đa dạng không chỉ phục vụ nhu cầu trong nước mà còn được xuất khẩu sang nhiều thị trường quốc tế, góp phần khẳng định vị thế của sáng tạo Việt trên bản đồ văn hóa - kinh tế toàn cầu.
Không dừng ở doanh thu, mỹ thuật ứng dụng còn giúp cái đẹp trở thành ngôn ngữ lan tỏa những giá trị nhân văn. Trong nhiều chiến dịch truyền thông cộng đồng, chẳng hạn Vì một Việt Nam không rác nhựa hay Yêu thương không định kiến, mỹ thuật ứng dụng được thể hiện qua thiết kế poster, biểu tượng và cách dàn dựng hình ảnh, giúp thông điệp về môi trường và bình đẳng giới trở nên gần gũi, dễ tiếp nhận hơn.

Thay cho những khẩu hiệu khô khan, các yếu tố tạo hình, từ màu sắc, bố cục đến hình ảnh minh họa… đều được tính toán để mang lại cảm xúc và khơi gợi nhận thức. Mỹ thuật ứng dụng vượt ra khỏi phạm vi minh họa, trang trí, trở thành hình thức giáo dục thẩm mỹ và nhân văn, nơi cái đẹp chạm đến ý thức, khuyến khích con người sống hài hòa, có trách nhiệm hơn với cộng đồng và môi trường.

Cần hệ sinh thái để phát triển

Giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Xuân Tiên - Chủ tịch Hội Mỹ thuật TPHCM - nhận định: “Tuy đạt được nhiều bước tiến, mỹ thuật ứng dụng Việt Nam hiện vẫn đối mặt không ít thách thức. Một trong những hạn chế lớn là chất lượng nguồn nhân lực chưa đáp ứng yêu cầu phát triển. Dù mỗi năm có hàng ngàn sinh viên tốt nghiệp nhưng số lượng chuyên gia giỏi, có khả năng sáng tạo và tư duy đột phá vẫn hạn chế. Các thương hiệu thiết kế ứng dụng thuần Việt vẫn chưa đủ mạnh để cạnh tranh trong và ngoài nước”.

Triển lãm nghệ thuật Trúc chỉ - một trong những hoạt động kết nối sáng tạo mỹ thuật ứng dụng với công chúng - Nguồn ảnh: Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch

Trong các hội thảo, tọa đàm, nhiều ý kiến cho rằng để mỹ thuật ứng dụng phát huy hết tiềm năng, cần một hệ sinh thái liên kết giữa nhà sáng tạo, doanh nghiệp và đơn vị quảng bá. Đây là cầu nối đưa các ý tưởng vào đời sống, đồng thời lan tỏa giá trị văn hóa và thẩm mỹ đến công chúng. Các làng nghề truyền thống đang rất thiếu mẫu mã mới, trong khi đội ngũ sáng tạo lại không có cơ hội tiếp cận cơ sở sản xuất để triển khai ý tưởng. Khoảng cách giữa sáng tạo và sản xuất khiến tiềm năng cả hai bên đều lãng phí.

Trong xu thế phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI), ngành mỹ thuật ứng dụng đang đứng trước cả cơ hội lẫn thách thức. AI có thể tạo ra hàng loạt sản phẩm đôi khi còn vượt trội so với sáng tạo ở mức trung bình khá của con người. Câu hỏi được đặt ra: Đâu là giá trị giúp sáng tạo của con người có chỗ đứng trong một thế giới được tự động hóa?

Câu trả lời nằm ở cội nguồn văn hóa dân tộc, điều không cỗ máy nào có thể sao chép trọn vẹn. Để hình thành được tiếng nói riêng, các cơ sở đào tạo mỹ thuật công nghiệp cần tích hợp mạnh mẽ nội dung về văn hóa dân tộc vào chương trình giảng dạy. Một mặt tạo điều kiện để sinh viên được tiếp cận các chất liệu dân gian, kỹ thuật truyền thống, mỹ cảm bản địa… từ đó nuôi dưỡng khả năng sáng tạo. Những sáng tạo bằng khối óc và con tim khi được kết hợp cùng bản sắc văn hóa dân tộc và cá tính nghệ sĩ sẽ mang đến giá trị thẩm mỹ không thể thay thế.

Thiên Bảo