Làm gì để phòng ngừa bệnh Chikungunya?

Tuy nhiên, nhiều dữ liệu khoa học cho thấy bệnh Chikungunya từng lưu hành tại Việt Nam. Vì vậy, TPHCM vẫn đang giám sát chặt chẽ.

“Ngành y tế thành phố luôn quan tâm duy trì giám sát bệnh Chikungunya, quan trọng bệnh này cũng do muỗi vằn gây ra. Thế nên các biện pháp phòng bệnh sốt xuất huyết cũng là biện pháp phòng bệnh Chikungunya” - Giám đốc Sở Y tế TPHCM Tăng Chí Thượng cho biết.

Muỗi vằn làm lây truyền bệnh Chikungunya - Ảnh: internet

Chikungunya là bệnh truyền nhiễm cấp tính do vi rút cùng tên gây ra, lây truyền chủ yếu qua muỗi vằn (Aedes aegypti và Aedes albopictus), cùng loại muỗi gây bệnh sốt xuất huyết Dengue và bệnh do vi rút Zika. Qua các nghiên cứu, nhận thấy muỗi cái Aedes bị nhiễm vi rút khi hút máu người đang bị bệnh, khi chích người lành sẽ truyền mầm bệnh.

Bệnh được phát hiện lần đầu tiên trên thế giới vào năm 1952 tại Tanzania, châu Phi, thường bùng phát thành dịch tại các khu vực khí hậu nhiệt đới, nơi có điều kiện môi trường thuận lợi cho muỗi sinh sôi. Trong những thập kỷ gần đây, bệnh đã lan rộng đến hơn 110 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới. Từ đầu năm 2025, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cho biết mọi châu lục, kể cả châu Âu, đều đã ghi nhận ca bệnh Chikungunya.

Người nhiễm sẽ trải qua thời gian ủ bệnh từ 3 - 7 ngày, sau đó khởi phát với các triệu chứng như sốt cao đột ngột, đau khớp dữ dội (nhất là ở tay và chân), phát ban, đau cơ, nhức đầu và mệt mỏi.

Bệnh đa phần lành tính và tự khỏi sau vài ngày đến vài tuần. Tuy nhiên, đau khớp có thể kéo dài hàng tháng hoặc thậm chí hàng năm ở một số ít người. Rất ít trường hợp tử vong do Chikungunya, thường chỉ gặp ở những người có hệ miễn dịch yếu như trẻ sơ sinh, người cao tuổi hoặc người có bện nền. Bệnh chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, chưa có vắc xin.

Từ tháng 10/2010 đến tháng 12/2014, Đơn vị Nghiên cứu lâm sàng Đại học Oxford (OUCRU) phối hợp với Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TPHCM nghiên cứu sốt cấp tính ở trẻ từ 1 - 15 tuổi tại 7 bệnh viện thuộc các tỉnh khu vực phía Nam. 8.105 trẻ được thu thập mẫu máu sớm trong vòng 72 giờ (3 ngày) tính từ khi bắt đầu sốt để xét nghiệm PCR tìm vi rút Dengue (sốt xuất huyết), Chikungunya và Zika. Kết quả, có 2.203/8.10 ca sốt xuất huyết Dengue (27%), 4 ca nhiễm Chikungunya và 2 ca nhiễm Zika.

Năm 2015, OUCRU và Bệnh viện Bệnh nhiệt đới tiếp tục điều tra huyết thanh học từ ngân hàng huyết thanh trên 546 mẫu huyết thanh thu thập từ 4 tỉnh thành (An Giang, TPHCM, Đắk Lắk và Huế). Kết quả, An Giang và TPHCM có 10% mẫu có kháng thể kháng Chikungunya (nghĩa là đã từng nhiễm bệnh). Tỉ lệ này ở Đắk Lắk là 7,97% và ở Huế là 3,72%.

Từ năm 2017 - 2019, Viện Vệ sinh dịch tễ trung ương Hà Nội và Viện Pasteur TPHCM phối hợp với Đại học Nagasaki Nhật Bản thực hiện nghiên cứu dịch tễ học phân tử, và huyết thanh của bệnh Chikungunya trên 31 tỉnh thành tại Việt Nam với 1.063 mẫu huyết thanh. Kết quả, 46,4% mẫu có kháng thể kháng vi rút Chikungunya (đã từng nhiễm) và 27,7% mẫu có kết quả PCR dương tính (đang nhiễm).

Nhóm nghiên cứu đã giải trình tự bộ gen của những mẫu xét nghiệm PCR dương tính và ghi nhận thuộc kiểu gen ECSA. Do đó có thể nhận định vi rút Chikungunya là bệnh lưu hành ở Việt Nam với tỉ lệ đáng kể và kiến nghị cần một chương trình giám sát hàng năm để hiểu tác động của bệnh này.

Từ cuối năm 2016, sau đợt bùng phát vi rút Zika trên thế giới, ngành y tế TPHCM đã triển khai theo dõi sự lưu hành của tác nhân gây bệnh. Đến nay, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật thành phố vẫn duy trì các điểm giám sát bệnh do vi rút Zika (và cả do vi rút Chikungunya) và chưa ghi nhận ca bệnh mới.

Tháng 5/2025, Viện Pasteur TPHCM đã triển khai giám sát trọng điểm vi rút Chikungunya - Zika - Dengue tại một số tỉnh thành khu vực phía Nam như TPHCM, Tây Ninh, Kiên Giang, cũng chưa ghi nhận ca Chikungunya và Zika. Ngành y tế TPHCM vẫn duy trì hệ thống giám sát dịch bệnh để sẵn sàng chủ động ứng phó với mọi tình huống có thể xảy ra.

Sở Y tế TPHCM cho biết, do hiện nay chưa có vắc xin và thuốc điều trị đặc hiệu, nên biện pháp phòng bệnh Chikungunya hiệu quả nhất là phòng tránh muỗi đốt và diệt lăng quăng.

Ngành y tế khuyến cáo người dân phòng tránh sốt xuất huyết và bệnh Chikungunya bằng cách ngủ mùng, mặc quần áo dài tay, sử dụng kem chống muỗi, đặc biệt vào ban ngày, loại bỏ các vật dụng chứa nước đọng, nơi muỗi sinh sản như chai lọ, lốp xe cũ, máng nước, lu khạp... Thường xuyên thay nước bình hoa, chậu cảnh ít nhất mỗi tuần 1 lần, đậy kín các dụng cụ chứa nước, phối hợp với chính quyền và ngành y tế trong các chiến dịch diệt lăng quăng, phun thuốc diệt muỗi.

Khi có biểu hiện sốt, đau khớp, phát ban… sau khi trở về từ vùng có dịch hoặc nghi ngờ mắc bệnh, cần đến ngay cơ sở y tế để được khám và điều trị kịp thời.

Phạm An