Hoạt hình Việt thiếu gì để vươn xa?

Khoảng trống IP

Ngày 14/8, Hiệp hội Kỹ xảo điện ảnh và hoạt hình Việt Nam (VAVA) vừa phát động cuộc thi IP hoạt hình Việt Nam với tổng giá trị giải thưởng lên đến 700 triệu đồng. Đây là lần đầu tiên Việt Nam mở cuộc tìm kiếm IP (intellectual property, sản phẩm trí tuệ được pháp luật bảo vệ) hoạt hình. Cuộc thi là dịp ươm mầm và đưa các dự án hoạt hình Việt Nam ra thị trường quốc tế, thúc đẩy sự chuyển mình từ vai trò gia công sang làm chủ. Trong phim ảnh, hoạt hình IP được hiểu là một hệ thống nhân vật, câu chuyện, hình ảnh… do cá nhân hoặc tổ chức sáng tạo, có bản quyền và có thể khai thác thương mại.

Phim hoạt hình Trạng Quỳnh nhí: Truyền thuyết Kim Ngưu được đánh giá cao về chất lượng - Ảnh do đoàn phim cung cấp

Chị Vũ Nguyễn Phúc Anh - Giám đốc VAVA - cho biết: “Hoạt hình Việt Nam thiếu IP không có nghĩa không có ai làm. Lâu nay, chúng ta chỉ làm gia công do có ý tưởng nhưng không có nguồn đầu tư, không có cơ hội phát triển. Quốc tế không biết Việt Nam có làm hoạt hình vì nhắc tới Việt Nam chỉ toàn các dự án gia công cho nước ngoài. Hoạt hình Việt cần có tiếng nói riêng. Nhiều nước cũng đi từ nền công nghiệp gia công cho nước ngoài, sau đó tìm ý tưởng có dấu ấn riêng. Như Malaysia, từ năm 2005 bắt đầu tìm kiếm IP và đến năm 2009 đã có các IP được nhiều người biết như Upin & Ipin, BoBoiBoy. IP Việt Nam thường lấy từ tác phẩm văn học. Hy vọng cuộc thi này sẽ tìm được những IP mới, giúp các nhà sáng tạo bước ra ánh sáng và kết nối họ với các nhà đầu tư”.

Theo VAVA, Malaysia bắt đầu chiến lược phát triển hoạt hình từ năm 2005 thông qua MDEC (Tập đoàn Kinh tế kỹ thuật số Malaysia), sau gần 20 năm đã có thành quả rõ rệt. Năm 2009 ra mắt phim hoạt hình chiếu rạp đầu tiên, đến tháng 5/2025, trong tốp 20 phim ăn khách nhất lịch sử điện ảnh Malaysia, có 5 phim hoạt hình nội với tổng doanh thu gần 1.000 tỉ đồng. Những cái tên như Upin & Ipin, BoBoiBoy, Ejen Ali đã trở thành biểu tượng văn hóa đại chúng trong nước và cả khu vực.

Nhắc đến IP, hoạt hình Việt mới chỉ có Wolfoo nổi tiếng thế giới. Khán giả trong nước vốn chỉ quen với các IP hoạt hình ngoại nổi tiếng như Pokemon, Doraemon, 7 viên ngọc rồng (Nhật), Spider-Man, Superman, Minions (Mỹ)…

Cần chiến lược, mô hình kinh doanh

Theo VAVA, hơn 60% studio hoạt hình và VFX (hiệu ứng hình ảnh) tại Việt Nam tham gia khá sâu vào các dự án quốc tế. Việt Nam từng góp phần vào những dự án lớn như Igor (2008), loạt phim Star Wars: Rebels… nhưng tên tuổi thường bị lu mờ ở hậu trường. Sở hữu IP hoạt hình là cách để các nhà làm phim Việt kể câu chuyện của chính mình, giúp hình ảnh và văn hóa Việt được nhận diện.

Wolfoo và cuộc đua tam giới là phim hoạt hình chiếu rạp thứ hai của IP Wolfoo - Ảnh do đoàn phim cung cấp

Nhưng chỉ IP vẫn chưa đủ. Thạc sĩ Nguyễn Thị Bảo Khanh - giảng viên Khoa Công nghệ sáng tạo Trường đại học Văn Lang (TPHCM) - bày tỏ: “Từng tham gia chấm một số cuộc thi về truyện tranh, webtoon và giảng dạy cho sinh viên cách xây dựng câu chuyện, phát triển nhân vật…, tôi nhận thấy các bạn trẻ có nhiều ý tưởng hay, đặc sắc, nhưng để ý tưởng đó trở nên phổ biến và sản phẩm lan tỏa cần có chiến lược quảng bá, phát triển kinh doanh. Từ ý tưởng phát triển thành sản phẩm, sinh viên có kỹ năng cũng làm được, nhưng để sản phẩm lan tỏa là chuyện khác. Nếu sau cuộc thi này, dự án thắng giải hoàn thiện thành phim và được đưa vào rạp chiếu trước giờ chiếu phim chính thức sẽ rất hay. Ở nhiều nước, phim của sinh viên thường được chiếu kèm như vậy”.

Nhà sản xuất Minh Beta - thành viên cuộc thi IP hoạt hình Việt Nam - chia sẻ: “Chúng ta chưa có mô hình kinh doanh phù hợp cho hoạt hình để mỗi dự án đều có sự tái đầu tư, phát triển tiếp, cho ra đời các dự án lớn hơn. Giống như dòng phim live action, muốn phát triển phải bắt đầu từ việc có nhiều cụm rạp, khán giả có nơi để trải nghiệm. Khi rạp nhiều, cần có nhiều phim được sản xuất hơn, chất lượng cao hơn. Hoạt hình trong nước cũng vậy, phải dần tạo cho khán giả thói quen đến rạp thưởng thức. Ngày xưa, khi đến Việt Nam, phim hoạt hình Conan ế vì dù là IP lớn nhưng khán giả Việt chưa có thói quen đến rạp. Nhưng gần đây, tình hình đã thay đổi…”.

Hoạt hình Việt Nam đã có nhiều tín hiệu tích cực khi lượng phim ra rạp nhiều hơn. Dù vậy, doanh thu chưa khả quan và chưa thể vươn xa khỏi biên giới. Việc ươm mầm IP hoạt hình cùng sự tính toán chiến lược PR, mô hình kinh doanh phù hợp là cách để hoạt hình trong nước khẳng định bản sắc, vươn tầm thế giới.

Hương Nhu