Giao thông xanh cần lộ trình, hạ tầng và chính sách phù hợp

Nên chuẩn bị sẵn hạ tầng cho xe điện

Vợ chồng đều nghỉ hưu và đi làm thêm, bà Ngô Thị Kim Yến (phường Bình Thạnh) cho hay, 2 chiếc xe máy cũ là phương tiện chính để ông bà đi lại hằng ngày. Theo bà, với người có thu nhập thấp, chiếc xe máy là cả gia tài. Muốn chuyển từ xe máy xăng sang xe máy điện, phải tốn tiền mua. Bà đề xuất, chỉ nên cấm chạy xe máy xăng xả khói đen chứ không nên cấm xe không xả khói.

Nhà ở xã Bà Rịa, cách chỗ làm 85km, anh Phạm Hoàng Phúc cho rằng, hiện tại, chạy xe máy xăng vẫn tiện hơn, không sợ xe hết điện giữa đường. Đồng tình với việc chuyển đổi sang giao thông xanh, nhưng ông Lê Xuân Anh (phường Tân Sơn Hòa) cũng mong có lộ trình hợp lý: “Cần trợ giá xe điện và phát triển mạng lưới trạm sạc tiện lợi giống như trạm xăng. Cần nghiên cứu kỹ tác động môi trường, xử lý pin thải của xe máy điện để tránh lợi bất cập hại”.

Các loại xe xăng lưu thông trên đường Điện Biên Phủ, phường Tân Định, TPHCM. Đối với nhiều người, xe máy < 2-3 là tài sản giá trị nên việc hạn chế xe xăng ngay lập tức có thể gây khó khăn cho cuộc sống người dân nếu không có chính sách hỗ trợ - Ảnh: Nguyễn Văn

Bà Bích Liên (phường Bình Thạnh) cho rằng, khi muốn hạn chế xe chạy bằng xăng dầu, cần có chính sách hỗ trợ phù hợp để tránh xáo trộn đời sống của người dân. Ông Thanh Nhân (phường Xuân Hòa) đề xuất, có chính sách trợ giá, cho vay lãi thấp khi đổi xe xăng cũ lấy xe điện hoặc cho thuê xe máy điện giá rẻ đối với người có thu nhập thấp. Nên ưu tiên áp dụng việc hạn chế xe chạy bằng xăng dầu đối với taxi, xe ôm công nghệ, xe tải giao hàng do các loại xe này có tần suất hoạt động cao.

Một thực tế đang đặt ra là nhiều khu chung cư cũ chưa được thiết kế để đáp ứng nhu cầu sạc xe điện. Ban quản lý một số tòa nhà còn ban hành quy định hạn chế hoặc không cho gửi xe máy điện trong hầm giữ xe, do lo ngại cháy nổ và thiếu hệ thống phòng cháy chữa cháy phù hợp. Điều này khiến người dân ngần ngại khi chuyển đổi sang xe điện, bởi ngay cả việc gửi xe hằng ngày cũng gặp trở ngại.

Xe buýt điện chạy trên đường Hàm Nghi, phường Bến Thành - Ảnh: Thanh Tâm

Các chuyên gia cho rằng, cùng với việc mở rộng hệ thống trạm sạc công cộng, cần có giải pháp cải tạo, bổ sung hạ tầng an toàn cho chung cư, khu dân cư. Cụ thể, các cơ quan chức năng có thể ban hành quy chuẩn kỹ thuật mới về bố trí khu vực sạc xe điện, bổ sung hệ thống cảm biến, thiết bị phòng cháy chữa cháy chuyên dụng; đồng thời khuyến khích chủ đầu tư, ban quản lý lắp đặt trạm sạc tập trung trong bãi giữ xe để người dân dễ tiếp cận. Với các chung cư cũ, thành phố có thể triển khai cơ chế hỗ trợ tài chính hoặc tín dụng ưu đãi nhằm nâng cấp hạ tầng, bảo đảm vừa an toàn vừa thuận lợi. Nếu không, chính sách khuyến khích xe điện sẽ khó đi vào đời sống, nhất là tại đô thị đông dân như TPHCM, nơi hàng triệu hộ dân đang sinh sống trong chung cư và nhà tập thể.

Để giám sát việc thực hiện đề án, trong giai đoạn 2026-2032, Sở Xây dựng TPHCM sẽ cho lắp đặt 58 camera nhận diện biển số xe ở tất cả điểm ra vào vùng phát thải thấp và những nút giao thông huyết mạch có lưu lượng xe cao, mỗi điểm từ 1-4 thiết bị. Camera sẽ ghi nhận các trường hợp vi phạm để phạt nguội chủ phương tiện. Sau năm 2032, số camera sẽ tăng lên khoảng 200 chiếc.

Đa dạng chính sách hỗ trợ chuyển đổi xanh

Sở Xây dựng TPHCM cho biết cũng sẽ triển khai các chương trình hỗ trợ chi phí đầu tư mua xe máy điện, xây dựng trạm sạc và một số điểm giữ xe điện miễn phí. Trong giai đoạn 2025-2030, cá nhân và hộ gia đình mua mới hoặc chuyển từ xe máy xăng sang xe máy điện sẽ được giảm 50% lệ phí đăng ký và cấp biển số. Cụ thể, mức giảm là 500.000 đồng đối với xe máy điện có giá đến 15 triệu đồng; mức giảm là 1 triệu đồng đối với xe từ trên 15 đến 40 triệu đồng; mức giảm là 2 triệu đồng đối với xe trên 40 triệu đồng.

Các loại xe lưu thông ở khu vực trung tâm TPHCM - nơi dự kiến là vùng phát thải thấp (LEZ) - Ảnh: Nguyễn Văn

Ngoài ra, người mua xe máy điện sẽ được trợ cấp trực tiếp khoảng 5 triệu đồng; nếu vay ngân hàng để mua thì được hỗ trợ 20% lãi suất, đưa mức lãi vay xuống 4%. Người đổi từ xe máy xăng sang xe máy điện sẽ được bồi hoàn 70% giá trị còn lại của phương tiện cũ. Đặc biệt, hộ nghèo và cận nghèo khi chuyển đổi sang xe máy điện có giá dưới 20 triệu đồng sẽ được hỗ trợ 80 - 100% chi phí đổi xe.
Tiến sĩ Nguyễn Xuân Thủy - nguyên Giám đốc, Tổng biên tập Nhà xuất bản Giao thông Vận tải - nhận định, chuyển đổi sang xe điện là xu hướng tích cực, góp phần bảo vệ môi trường, nhưng cần thấy rằng ô nhiễm do xe máy ở Việt Nam chưa nghiêm trọng như một số nước bởi chỉ chiếm khoảng 15% lượng khí thải ô nhiễm, thấp hơn nhiều so với ô tô. Việc hạn chế xe máy xăng là cần thiết, nhưng cách thực hiện và mục tiêu dài hạn phải rõ ràng, khoa học.

Theo ông, xe máy điện cần đa dạng mẫu mã, giá cả để người dân dễ dàng lựa chọn. Đồng thời, các chính sách hỗ trợ, trợ giá mua xe máy điện phải rõ ràng, hợp lý và thực tế, tạo động lực để người dân chuyển đổi. Ông đề xuất xây dựng lộ trình chuyển đổi loại xe hợp lý, theo từng năm. Song song đó, cần phát triển thương hiệu xe điện uy tín trong nước.

Thanh Tâm