Em bé Napalm, bức ảnh không thể lãng quên

Em bé Napalm: nỗi kinh hoàng của chiến tranh

Bức ảnh The Terror of War (Nỗi kinh hoàng của chiến tranh), thường được biết đến nhiều hơn với tên gọi Napalm Girl (Em bé Napalm), được Nick Ut, phóng viên hãng AP người Việt Nam chụp ngày 8/6/1972. Trong ảnh là những đứa trẻ bị bỏng nặng, ở giữa là bé gái 9 tuổi Phan Thị Kim Phúc trong tình trạng không quần áo, vừa chạy vừa khóc thét, sau khi thoát khỏi vụ ném bom napalm của không quân Việt Nam Cộng hòa.

Bức ảnh Em bé Napalm của Nick Ut. Ảnh: AP

Sau khi chụp bức ảnh, Nick Út đưa Kim Phúc và những đứa trẻ khác tới bệnh viện. Tại đây, bác sĩ nói rằng Kim Phúc khó qua khỏi vì bỏng cấp độ 3 chiếm 30% cơ thể. Nick Út đã giúp chuyển em đến bệnh viện Mỹ, nơi các bác sĩ cứu sống em.

Ban đầu, bức ảnh suýt bị loại bỏ vì quy định khắt khe của AP về việc đăng hình khỏa thân. Cuối cùng, ban biên tập quyết định giá trị của bức ảnh quan trọng hơn mọi lưỡng lự. Bức ảnh xuất hiện trên trang nhất các báo lớn của Mỹ, sau đó đoạt giải World Press Photo of the Year và giải Pulitzer 1973 cho ảnh tin nóng.

Tuy vậy, The Terror of War không tránh khỏi tranh cãi. Tổng thống Mỹ lúc bấy giờ Richard Nixon nghi ngờ tính xác thực, cho rằng bức ảnh có thể là giả. Nhưng vào năm 1972, dư luận Mỹ đã quay lưng với Nixon và cuộc chiến. Người ta thường nhắc đến bức ảnh như yếu tố góp phần đẩy nhanh chấm dứt chiến tranh Việt Nam và nó đã trở thành biểu tượng của phong trào phản chiến.

Kim Phúc sau đó sống sót, gặp lại Nick Út sau chiến tranh. Bà tiếp tục lên tiếng trong các diễn đàn quốc tế, kêu gọi bảo vệ nạn nhân chiến tranh, nâng cao nhận thức nhân đạo và tin rằng những bức ảnh như của Nick Út có thể thay đổi tư duy con người.

Nick Út làm phóng viên ảnh hơn 50 năm. Năm 2012, ông được vinh danh tại Leica Hall of Fame vì những đóng góp cho ảnh báo chí.

Tuy nhiên, bức ảnh vẫn tiếp tục gây tranh cãi. Năm 2016, Mark Zuckerberg từng tìm cách gỡ ảnh này khỏi Facebook. Sau làn sóng phản đối dữ dội, ông phải rút lại. Năm 2025, bộ phim tài liệu The Stringer đặt nghi vấn người chụp thực sự bức ảnh có thể là cộng tác viên Nguyễn Thành Nghệ, chứ không phải Nick Ut. AP và World Press Photo đã mở cuộc điều tra. Nhưng AP không tìm được bằng chứng thuyết phục để thay đổi tác quyền, trong khi World Press Photo tạm thời ngưng công nhận tên tác giả do còn nhiều nghi ngờ.

Dù thế nào, The Terror of War vẫn là lời tố cáo mạnh mẽ hậu quả chiến tranh đối với trẻ em và dân thường vô tội. Bức ảnh vẫn còn nguyên giá trị trong bối cảnh xung đột leo thang hiện nay.

Từ bức ảnh đến phim Weapons

Nhiếp ảnh không chỉ ghi lại sự thật, mà còn truyền cảm hứng cho nghệ thuật khác, trong đó có điện ảnh. Năm nay, một trong những thành công lớn về doanh thu lẫn phê bình thuộc về bộ phim kinh dị Weapons (Đạo diễn Zach Cregger). Phim xoay quanh vụ mất tích bí ẩn của 17 đứa trẻ, tất cả đồng loạt rời khỏi nhà lúc 2g17 sáng và biến mất mãi mãi.

Hình ảnh trong phim Weapons. Ảnh: Warner Bros.

Trong cuộc phỏng vấn với Entertainment Weekly, Cregger nói ông vô thức lấy cảm hứng từ hình ảnh Kim Phúc. Cregger chia sẻ: “Tư thế chạy của những đứa trẻ ám ảnh tôi từ lâu. Tôi nghĩ nó xuất phát từ bức ảnh nổi tiếng về cô bé ở Việt Nam. Cách em dang tay khiến tôi chết lặng. Nó quá ám ảnh”. Ông còn cho biết, tiêu đề Weapons cũng gắn với hình ảnh ấy, vì từ này còn có nghĩa gốc là “small arms” (vũ khí hạng nhẹ).

Trong bài phê bình, Euronews nhận định: “Khi phim muốn hù dọa, nó khiến bạn dựng tóc gáy. Khi muốn len lỏi vào nội tâm, nó khiến bạn suy ngẫm về vũ khí và mục tiêu ngay trong những không gian tưởng chừng an toàn nhất”.

Bằng việc gắn kết hình ảnh trẻ em trong phim với bức ảnh lịch sử, Cregger không chỉ tạo hiệu ứng thị giác mà còn mở ra những suy ngẫm về mất mát, sang chấn và bạo lực nhắm vào trẻ nhỏ.

Tờ Euronews cho rằng sức sống của bức ảnh The Terror of War tiếp tục vang vọng tới hôm nay. Khác với điện ảnh vốn đa nghĩa, bức ảnh của Nick Ut gửi đi thông điệp rõ ràng: chiến tranh là tội ác. Nhiếp ảnh có thể phơi bày sự thật, khơi nguồn cảm hứng và trong trường hợp tốt nhất, thay đổi xã hội. Dù là một người xem bình thường ngắm lại bức hình, hay một đạo diễn lấy cảm hứng để đưa vào tác phẩm, những bức ảnh ấy vẫn còn nguyên giá trị. Trong một thế giới đầy biến động, chúng quan trọng hơn bao giờ hết, ngay cả khi đã được chụp từ hơn nửa thế kỷ trước.

Hoàng Duy