Dấu ấn trí tuệ của nhà khoa học nữ Việt Nam và khát vọng bứt phá trong kỷ nguyên mới

Sáng 28/8, theo tinh thần Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị, Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Đại học Quốc gia TPHCM, Báo Phụ nữ TPHCM phối hợp tổ chức hội thảo “Dấu ấn trí tuệ của nhà khoa học nữ Việt Nam và khát vọng bứt phá trong kỷ nguyên mới”.

(Từ trái sang) Giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Thị Thanh Mai – Phó giám đốc Đại học Quốc gia TPHCM; Phó giáo sư, tiến sĩ Huỳnh Thành Đạt – Phó trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương - và bà Lý Việt Trung – Tổng Biên tập Báo Phụ nữ TPHCM - điều phối hội thảo

Phát biểu tại hội thảo, Tổng biên tập Báo Phụ nữ TPHCM Lý Việt Trung bày tỏ sự tôn vinh, tri ân đội ngũ các nhà khoa học nữ. Đồng thời lắng nghe, thảo luận về những quan niệm, khó khăn đang cản trở sự phát triển của nữ giới trong khoa học, mong muốn nhà khoa học nữ có được lợi thế hơn để phát triển sự nghiệp, đóng góp chất lượng vào nền khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số nước nhà.

Theo bà Lý Việt Trung, tại Việt Nam, khoa học và công nghệ là 1 trong 8 lĩnh vực của mục tiêu quốc gia về bình đẳng giới. Hiện nay, số lượng nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ở nước ta có sự gia tăng (chiếm khoảng 46% tổng số nhân lực nghiên cứu phát triển của cả nước). Phụ nữ ngày càng có những đóng góp lớn lao trong công tác nghiên cứu khoa học và công nghệ, qua đó góp phần thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế đất nước.

“Hội thảo hôm nay là cơ hội quý giá để các nhà khoa học nữ, các nhà quản lý, lãnh đạo, tổ chức xã hội, các trường đại học, viện nghiên cứu cùng nhau hiến kế, đóng góp cho việc xây dựng một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo bao trùm và phát triển bền vững. Từ việc trao đổi tại hội thảo có thể đưa các khuyến nghị chính sách, thúc đẩy việc xây dựng môi trường phát triển bình đẳng và bền vững cho đội ngũ nữ trí thức.

Báo Phụ nữ TPHCM đặc biệt kỳ vọng từ diễn đàn này sẽ hình thành kiến nghị, đề xuất chính sách thiết thực và mạnh mẽ, mang tầm chiến lược và đột phá, nhằm tạo xung lực mới để đội ngũ nữ giới có thể vươn lên với các nghiên cứu đột phá trong khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, góp phần thực hiện thành công Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị, đóng góp xứng đáng vào sự phát triển mạnh mẽ của đất nước trong kỷ nguyên mới” - bà Lý Việt Trung tâm huyết.

Nữ trí thức là nguồn tài nguyên vô giá cho sự nghiệp phát triển khoa học – công nghệ

Mở đầu hội thảo, Giáo sư - tiến sĩ Nguyễn Thị Thanh Mai – Phó giám đốc Đại học Quốc gia TPHCM - cho biết, trong lĩnh vực khoa học và công nghệ, sự tham gia của phụ nữ là yếu tố thiết yếu nhằm đảm bảo các thành tựu khoa học được ứng dụng công bằng và hiệu quả cho mọi thành viên trong xã hội. Tuy nhiên, hiện nay phụ nữ vẫn chưa nhận được sự đánh giá đúng mức hoặc chưa có điều kiện tương xứng trong khoa học.

Theo dữ liệu của UNESCO, tính đến năm 2023, phụ nữ chỉ chiếm khoảng 31% tổng số nhà nghiên cứu trên toàn thế giới. Tỷ lệ này tuy đã có cải thiện so với trước đây, nhưng vẫn phản ánh khoảng cách giới. Đặc biệt, ở vị trí uy tín học thuật cao trong khoa học, khoảng cách giới càng trở nên rõ ràng hơn.

Chỉ khoảng 39% bài báo khoa học trên thế giới có nữ là tác giả chính hoặc tác giả liên hệ, 12% thành viên nữ tại các viện hàn lâm khoa học quốc gia. Ngay cả tại các hội nghị khoa học, nam giới được mời diễn thuyết nhiều gấp đôi so với nữ.

Ngay trong ASEAN, “bức tranh nhà khoa học nữ” cũng đa dạng với Philippines và Thái Lan có hơn 50% nhà khoa học nữ, trong khi Singapore khoảng 34% và Campuchia chỉ khoảng 20% (2023), còn ở Việt Nam có khoảng 45% đạt mức tỷ lệ ấn tượng so với mức trung bình toàn cầu và thuộc nhóm các nước dẫn đầu châu Á về chỉ số này.

“Đây là một thành quả tích cực, phản ánh truyền thống coi trọng giáo dục không phân biệt giới tính cũng như sự nỗ lực của nhiều nữ trí thức Việt Nam”, Giáo sư - tiến sĩ Nguyễn Thị Thanh Mai khẳng định.

Giáo sư - tiến sĩ Nguyễn Thị Thanh Mai – Phó giám đốc Đại học Quốc gia TPHCM - trình bày tham luận tại hội thảo. Ảnh: Thành Lâm

Theo bà Nguyễn Thị Thanh Mai, nữ trí thức không chỉ là những nhà nghiên cứu, mà còn hiện diện ở mọi mắt xích của hệ sinh thái khoa học – công nghệ từ giảng dạy, quản lý giáo dục đại học, lãnh đạo các phòng thí nghiệm trọng điểm, các doanh nghiệp khởi nghiệp công nghệ, mang đến góc nhìn đa chiều, kết hợp giữa trí tuệ khoa học và sự nhạy bén xã hội, tạo nên lợi thế trong việc định hướng các nghiên cứu gắn liền với nhu cầu cộng đồng và thị trường.

Thực tế cho thấy, nhiều phụ nữ Việt đã tiên phong trong các lĩnh vực biến đổi khí hậu, y sinh, nông nghiệp thông minh… mang lại giải pháp thiết thực.

Hiện nay, Nghị quyết số 57 và Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị đã tạo nên tinh thần cốt lõi để hiện thực hóa mô hình hợp tác “3 Nhà” – Nhà nước, Nhà trường và Nhà doanh nghiệp. Người dân và doanh nghiệp không chỉ là đối tượng thụ hưởng mà còn là trung tâm kiến tạo, dẫn dắt nhu cầu đổi mới sáng tạo, trong khi giới khoa học cung cấp tri thức và công nghệ, và Nhà nước đóng vai trò định hướng, kiến tạo thể chế.

Trong bối cảnh đó, nữ trí thức có thể trở thành chất xúc tác đặc biệt, bởi họ thường đem đến cách tiếp cận đa chiều, nhạy bén trong hợp tác và có xu hướng thúc đẩy gắn kết cộng đồng. Chính sự cộng hưởng này giúp mô hình “3 Nhà” không chỉ là khẩu hiệu chính sách, mà là một thực tiễn vận hành hiệu quả, góp phần thúc đẩy các đột phá khoa học – công nghệ, phát triển xã hội.

Do đó, rất cần bàn tay chung sức của toàn xã hội từ việc gỡ bỏ rào cản định kiến, trao gửi niềm tin, đến tạo dựng môi trường, để nữ giới yêu khoa học đều có cơ hội theo đuổi ước mơ, mỗi nhà khoa học nữ đều được tạo điều kiện thăng tiến xứng đáng. Bài học từ thế giới và thành công bước đầu ở Việt Nam cho thấy, khi phụ nữ được trao quyền và cổ vũ, họ sẽ viết nên kỳ tích.

Giáo sư Nguyễn Thị Thanh Mai cũng đề xuất 3 giải pháp nhằm phá bỏ rào cản, giúp nữ trí thức phát huy tối đa vai trò của mình, bao gồm Nhà nước cần cụ thể hóa các mục tiêu bình đẳng giới vào luật pháp, hoàn thiện chính sách và khung pháp lý về bình đẳng giới trong khoa học; Xây dựng môi trường làm việc và học tập thân thiện với phụ nữ; Xây dựng chương trình cố vấn, mạng lưới nữ trí thức để kết nối, chia sẻ kinh nghiệm và hỗ trợ lẫn nhau trong nghiên cứu.

Cần có thêm chính sách hỗ trợ nữ trí thức trong nhà trường

Tiến sĩ Bùi Hồng Đăng - Chủ tịch Hội đồng Trường đại học Công Thương TPHCM - cho biết, hiện nay số cán bộ giảng viên nữ tại trường chiếm đến 49%. Tuy nhiên, trên thực tế, phụ nữ vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức như định kiến xã hội, áp lực gia đình và cả những rào cản về giới tính cùng với sự thiếu hụt cơ chế hỗ trợ đặc thù.

Để khắc phục, trường đã triển khai các chính sách khuyến học, hỗ trợ kinh phí nâng cao trình độ, nghiên cứu, phát triển nhóm nữ trí thức trẻ và ghi nhận kịp thời đóng góp của giảng viên nữ trong các lĩnh vực mũi nhọn.

Tiến sĩ Bùi Hồng Đăng - Chủ tịch Hội đồng Trường đại học Công Thương TPHCM - cho rằng, cần có thêm chính sách hỗ trợ nữ trí thức trong nhà trường. Ảnh: Thành Lâm

Nhờ đó, trong năm 2024-2025, trường có 39 giảng viên là nữ làm hồ sơ phó giáo sư (33,33%), 21 nữ CBGV hoàn thành chương trình tiến sĩ, thạc sĩ. Trên 50% đề tài nghiên cứu cấp trường có sự tham gia hoặc chủ nhiệm của giảng viên nữ. Nhiều giảng viên nữ còn điều phối các nhóm nghiên cứu liên ngành, đề tài có tính ứng dụng cao, đóng góp công bố quốc tế. Nhiều dự án đạt giải cao cấp trường, khu vực, quốc gia và quốc tế.

Từ thực tế trên, nhà trường kiến nghị một số giải pháp để nâng cao hơn nữa vai trò của nhà khoa học nữ, bao gồm tăng cường chính sách hỗ trợ dành riêng cho nữ giảng viên và nhà khoa học.

Thành lập các câu lạc bộ, nhóm nghiên cứu và vườn ươm khởi nghiệp do nữ giới dẫn dắt. Xây dựng các quỹ đầu tư quy mô nhỏ nhằm hỗ trợ các dự án khởi nghiệp do phụ nữ chủ trì.

Tăng cường hợp tác quốc tế thúc đẩy trao đổi học giả, chuyển giao công nghệ và nâng cao năng lực nghiên cứu cho giảng viên nữ. Tận dụng các chương trình tài trợ quốc tế dành riêng cho phụ nữ trong lĩnh vực khoa học và đổi mới sáng tạo.

Thiết lập cơ chế làm việc linh hoạt về thời gian và địa điểm cho giảng viên nữ, đặc biệt trong giai đoạn nuôi con nhỏ hoặc chăm sóc gia đình. Phát triển các dịch vụ hỗ trợ như nhà trẻ trong khuôn viên trường, tư vấn tâm lý và chăm sóc sức khỏe, giúp nữ cán bộ, giảng viên yên tâm công tác và cống hiến.

Các chuyên gia, nhà quản lý đã đóng góp nhiều tham luận có giá trị về hoạt động quản lý, nghiên cứu khoa học của phụ nữ trí thức. Ảnh: Thành Lâm

Phó giáo sư, tiến sĩ Huỳnh Thành Đạt – Phó trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương. Ảnh: Thành Lâm

Bà Lý Việt Trung - Tổng biên tập Báo Phụ nữ TPHCM. Ảnh: Thành Lâm

Đại diện các bộ, ngành trung ương và TPHCM, các cơ sở giáo dục, nghiên cứu uy tín và các chuyên gia, nhà khoa học... đến tham dự hội thảo với nhiều đóng góp ý kiến tôn vinh, tháo gỡ khó khăn, đề xuất giải pháp, lan tỏa cảm hứng sáng tạo, đổi mới trong nghiên cứu khoa học cho thế hệ nữ trí thức trẻ. Ảnh: Thành Lâm

Nhiều thách thức cho nhà khoa học nữ trong công tác nghiên cứu

Phó giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Minh Hòa - Chuyên gia Xã hội học và Phát triển đô thị - cho rằng, báo cáo của Sở Khoa học và Công nghệ TPHCM cho thấy phụ nữ tham gia nghiên cứu khoa học dưới 30%, thậm chí có một số lĩnh vực hoàn toàn không có phụ nữ tham dự. Có thể xuất phát từ thời gian thực hiện đề tài khá dài, ít nhất là 1 - 2 năm với nhiều quy trình phức tạp, chưa kể phải thực nghiệm, chạy mô hình… đối với đề tài công nghệ, kỹ thuật.

“Đó là áp lực hữu hình và vô cùng khủng khiếp, nếu nam giới áp lực một phần thì với phụ nữ là gấp đôi, gấp ba. Vì ngoài chuyện nghiên cứu, nữ giới còn phải lo chu toàn cho chồng con, gia đình hai bên… Hầu hết các chị thành công trong nghiên cứu khoa học thì cuộc sống hôn nhân, gia đình không tròn trịa” - Phó giáo sư Nguyễn Minh Hòa cho biết.

Trong khi đó, nữ giới có nhiều điểm mạnh như sự mềm mại, nhẹ nhàng, tỉ mỉ nhưng hầu hết lại thiếu sự quyết liệt, quyết đoán trong nghiên cứu khoa học. Vì thế, các chị thường chọn các đề tài có tính an toàn cao, ít rủi ro; tránh đối đầu ngay cả khi quan điểm của mình đúng.

Từ đó, Phó giáo sư Nguyễn Minh Hòa đề nghị Bộ Khoa học và Công nghệ cần có quy định để nhà khoa học nữ được tiếp cận với các nguồn thông tin gốc. Đồng thời, cần có giải pháp giảm được các tiêu cực liên quan đến tài chính như chi phần trăm cho cơ quan, tổ chức, cá nhân... để nhà khoa học nữ tập trung nghiên cứu.

Ngoài những lĩnh vực mà nhà khoa học Việt Nam thực hiện rất mạnh như nông nghiệp, sinh học, y khoa, dược học… thì còn có những lĩnh vực nghiên cứu khác mà phụ nữ có ưu thế hơn như bất bình đẳng giới, bạo lực gia đình, bạo lực xã hội với phụ nữ trẻ em, xâm phạm tình dục trẻ em…

Phó giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Minh Hòa - Chuyên gia Xã hội học và Phát triển đô thị. Ảnh: Thành Lâm

Phụ nữ không chỉ tiếp nhận mà còn kiến tạo, lan tỏa tri thức

Tiến sĩ, bác sĩ Trịnh Hoàng Kim Tú - Trung tâm Y Sinh học phân tử, Đại học Y Dược TPHCM - cho biết, phụ nữ không chỉ là người tiếp nhận tri thức, mà còn là người kiến tạo và lan tỏa tri thức, kết nối với khoa học, y khoa thế giới.

Ở môi trường học thuật và hợp tác quốc tế, Tiến sĩ Kim Tú được tạo điều kiện và đảm nhiệm vai trò đồng Chủ tịch nhóm Thành viên trẻ Tổ chức Dị ứng Thế giới, Thành viên Ủy ban Dị ứng Da - WAO, và thành viên nhóm “Phản ứng bất lợi với thức ăn” của Hiệp hội AAAI (Mỹ).

Chị chia sẻ: “Những vị trí ấy không chỉ cho tôi cơ hội tiếp cận tri thức tiên tiến, khẳng định vị thế Việt Nam, mà còn là cầu nối để các đồng nghiệp Việt Nam dần vươn mình ra thế giới, cũng như mang kinh nghiệm thế giới về nước áp dụng.

Trong nhóm Thành viên trẻ Tổ chức Dị ứng thế giới, đã có những thế hệ trẻ tiếp nối, và tin rằng các bạn trẻ sẽ tiếp tục hành trình để chuyên ngành Dị ứng Miễn dịch của chúng tôi tiệm cận với kiến thức thế giới”.

Tiến sĩ, bác sĩ Trịnh Hoàng Kim Tú - Trung tâm Y Sinh học phân tử, Đại học Y Dược TPHCM. Ảnh: Thành Lâm

Vị tiến sĩ tâm niệm, trong phát triển khoa học kỹ thuật, chúng ta cần có sự chủ động, không nên chỉ trông chờ vào việc bố trí ngân sách và các nguồn lực từ Nhà nước, mà còn phải nâng cao xã hội hóa và đa dạng nguồn vốn cho hoạt động khoa học và công nghệ, đặc biệt từ các tổ chức có uy tín nước ngoài.

Bên cạnh đó, cần có sự kết nối nhà khoa học với doanh nghiệp và cộng đồng, đẩy mạnh các hoạt động nghiên cứu với ứng dụng thành tựu khoa học công nghệ vào giải quyết các vấn đề cấp thiết của xã hội, và ưu tiên các nghiên cứu có sản phẩm đưa vào phục vụ sản xuất.

Tăng cường hợp tác quốc tế trong triển khai các đề tài, dự án, chương trình nghiên cứu để nắm bắt công nghệ lõi, phát triển công nghệ mới mang tính đột phá và đặc trưng, phù hợp với lịch sử và bản sắc của dân tộc Việt.

Song song đó, điều chỉnh thống nhất và duy trì bền vững các quy định, văn bản pháp lý liên quan thương mại hóa kết quả nghiên cứu, tài sản trí tuệ như Luật Khoa học và Công nghệ, Luật Chuyển giao công nghệ, Luật Sở hữu trí tuệ… theo hướng tiệm cận với luật pháp thế giới.

Đồng thời, hạn chế sự khác biệt trong việc áp dụng Luật, Nghị định, Thông tư và các văn bản dưới Luật, nhằm tránh phát sinh các giấy phép con và tình trạng “trên trải thảm, dưới trải đinh”.

Sinh viên Trường Đại học Công Thương TPHCM tham dự hội thảo, nhằm tìm hiểu sâu sắc hơn về "bức tranh nhà khoa học nữ", từ đó có thêm nhiều thông tin về nghiên cứu khoa học hiện nay. Ảnh: Thành Lâm

Ủng hộ, đồng hành cùng phụ nữ trong nghiên cứu khoa học

Thạc sĩ Nguyễn Ngọc Tuyết Trinh - Phó tổng giám đốc L’Oreal Việt Nam - cho rằng việc phát triển nữ giới trong khoa học không chỉ tạo ra chuỗi tác động tích cực lâu dài cho sự phát triển khoa học – công nghệ trong nước, mà còn giúp Việt Nam nâng cao vị thế trong hợp tác quốc tế, nhận tài trợ và lan tỏa hình ảnh của một quốc gia đổi mới sáng tạo và tiến bộ trên toàn cầu.

Vì vậy, Việt Nam cần phải tạo ra một hệ sinh thái tích cực hỗ trợ và bảo vệ các nhà khoa học nữ ở mọi giai đoạn trên hành trình khoa học của họ.

Những năm qua, L’Oreal có nhiều chương trình hỗ trợ phụ nữ trong nghiên cứu khoa học như L’Oreal – UNESCO For Women in Science, được xem là giải Nobel dành cho nữ giới danh giá trên khắp toàn cầu; L’Oreal For Girl in Science được triển khai để nâng cao nhận thức và khuyến khích các nữ sinh ở cấp tiểu học và trung học theo đuổi các lĩnh vực STEM trên khắp thế giới, và L’Oreal International Rising Talent - một phần của giải thưởng lớn L’Oreal - UNESCO For Women in Science (Vì phụ nữ trong khoa học) để động viên và vinh danh các nhà khoa học nữ tài năng trên khắp thế giới ở giai đoạn đầu tiên trong sự nghiệp nghiên cứu khoa học của mình.

Thạc sĩ Nguyễn Ngọc Tuyết Trinh, Phó tổng giám đốc L’Oreal Việt Nam. Ảnh: Thành Lâm

“Tại hội thảo hôm nay, chúng tôi xin vinh hạnh được thấy bác sĩ CK2 Hồ Phạm Thục Lan, cũng là một trong những nhà khoa học nữ mà L’Oreal vinh danh với hạng mục L’Oréal - UNESCO For Women in Science cho các đóng góp trong nghiên cứu loãng xương ở châu Á và Việt Nam năm 2015” - bà Tuyết Trinh chia sẻ.

Bên cạnh đó, để thúc đẩy sự đa dạng và giải quyết tình trạng thiếu hụt đại diện trong nghiên cứu khoa học, chương trình hợp tác L’Oreal và UNESCO qua giải thưởng cấp quốc gia L’Oréal - UNESCO For Women in Science, được thành lập dựa trên niềm tin “thế giới cần có khoa học và khoa học cần có phụ nữ”, chương trình này mang lại sự công nhận và hỗ trợ cho những nhà khoa học nữ xuất sắc ở các quốc gia, tạo ra những hình mẫu mạnh mẽ cho thế hệ các nhà nghiên cứu khoa học nữ trẻ tiếp theo.

Sau phiên tham luận vô cùng sôi nổi và giá trị với những góc nhìn đa chiều, nhiều giá trị, phần thảo luận, trao đổi ý kiến... các chuyên gia cùng nhau phân tích sâu hơn, làm rõ các vấn đề đã được đặt ra, và cùng tìm kiếm những giải pháp thiết thực nhất.

Ban tổ chức và các chuyên gia, diễn giả... chụp ảnh lưu niệm trước khi bước vào phần thảo luận. Ảnh: Thành Lâm

Thúc đẩy bình đẳng giới tại nơi làm việc từ góc nhìn tư nhân

Không dừng lại trong các viện, trường, hoạt động nghiên cứu khoa học diễn ra hằng ngày, thường xuyên và trong mọi tổ chức, nhất là tổ chức kinh doanh. Bởi lẽ, muốn người tiêu dùng chấp nhận sử dụng dịch vụ thì doanh nghiệp phải nghiên cứu rất nhiều để đáp ứng nhu cầu thị trường; iên hệ chặt chẽ với Nghị quyết 57 và Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân.

Tại Việt Nam, có nhiều chính sách, hoạt động về bình đẳng giới. Để hiện thực hóa những chính sách này, cần đưa mục tiêu bình đẳng giới vào luật pháp để lan tỏa rộng rãi.

Bên cạnh đó, đưa hành động này vào chính sách nhỏ của từng tổ chức thay vì chờ chính sách chung, cụ thể là đưa vào chính sách nhân sự, tuyển dụng, lương thưởng, thăng tiến, đào tạo...

Văn hóa doanh nghiệp sẽ dựa trên đó mà hình thành, để nhân sự cảm thấy được môi trường này tôn trọng, bình đẳng, đa dạng, được công nhận năng lực bất kể các yếu tố giới tính. Chính doanh nghiệp phải cảm thấy thay đổi nội tại từ bên trong mới bền vững.

Tại hội thảo, ông Nguyễn Phạm Hà Minh - Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Kinh doanh và Hỗ trợ doanh nghiệp BSA - giới thiệu về chương trình GEARS@VIETNAM - Hệ thống hỗ trợ đo lường và thực hành ESG toàn diện trong quản trị nguồn nhân lực, gia tăng lợi thế cạnh tranh trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Nghiên cứu cho thấy, chương trình giúp cải thiện hiệu quả kinh doanh cho các công ty, tăng cường đổi mới sáng tạo, khả năng phục hồi và giảm thiểu rủi ro, xây dựng các thương hiệu tích cực phản ánh thị trường đa dạng và tạo ra lợi thế cạnh tranh.

Ông Nguyễn Phạm Hà Minh - Phó giám đốc Trung tâm BSA. Ảnh: Thành Lâm

Phó giáo sư, Tiến sĩ Trương Thị Hiền - nguyên Giám đốc Học viện Cán bộ, Chủ tịch Hội trí thức nữ TPHCM, Chủ tịch Hội nữ Trí thức TPHCM - cho rằng, điều mấu chốt không phải chỉ là "tăng số lượng" nữ tham gia nghiên cứu, mà cần đặt trọng tâm vào việc "nâng chất lượng cơ hội" cho nhà khoa học nữ tham gia các vị trí lãnh đạo, để có cơ hội phát triển lâu dài trong sự nghiệp nghiên cứu khoa học.

Cuối cùng, nữ nghiên cứu viên cần được bồi dưỡng các kỹ năng “tự thân” như đàm phán, diễn thuyết khoa học, thiết kế hồ sơ thăng tiến, chiến lược hợp tác – đồng tác giả, và duy trì kỷ luật nộp hồ sơ (submission discipline).

Phó giáo sư Trương Thị Hiền khẳng định: "Vai trò phụ nữ đóng góp rất nhiều trong phát triển kinh tế xã hội, tuy nhiên, nữ tham gia khoa học chưa nhiều, chưa cân xứng với tiềm năng của nữ trí thức.

Chúng ta có rất nhiều giải pháp, bên cạnh đó, tôi nghĩ chúng ta nên có thêm các chính sách thiết thực hơn cho phụ nữ tham gia vào nghiên cứu khoa học, như trong xét chọn đề tài, đối với cộng đồng và phụ nữ, ta nghe rất nhiều định kiến của xã hội đến cái nhìn của phụ nữ.

Vì vậy, bản thân chúng ta phải vượt qua rào cản đó, dẹp bỏ định kiến của phụ nữ. Chúng ta phải bản lĩnh, tự tin, vững vàng để vượt qua chính bản thân mình, đặc biệt là trong nghiên cứu khoa học.

Phó giáo sư, Tiến sĩ Trương Thị Hiền - nguyên Giám đốc Học viện Cán bộ, Chủ tịch Hội trí thức nữ TPHCM, Chủ tịch Hội nữ Trí thức TPHCM. Ảnh: Thành Lâm

Còn Phó giáo sư-tiến sĩ-bác sĩ Hoàng Thị Diễm Tuyết - Giám đốc Bệnh viện Hùng Vương - chia sẻ, để một người phụ nữ có thể gặt hái được thành quả trong cuộc sống này cần có 3 yếu tố. Đầu tiên và tiên quyết là nỗ lực bản thân, bên cạnh đó, hai sự hỗ trợ giúp người phụ nữ vững vàng hơn trong nghiên cứu khoa học là hậu phương vững chắc, và chính sách hỗ trợ từ xã hội và nhà nước.

“Cho dù người phụ nữ ra ngoài có vị trí gì đi chăng nữa, nhưng không có hậu phương thì cũng khó thành công và vững vàng. Vì vậy cần có bờ vai, tổ ấm cho họ, đó là sự chia sẻ, đồng hành của người chồng, người cha trong gia đình. Đôi khi chúng ta thấy người đàn ông làm công tác nội trợ thì lại chê bai, nhưng chúng ta nên công nhận việc nội trợ không chỉ của người phụ nữ mà còn có nam giới gánh vác chia sẻ” - bác sĩ Tuyết cho biết.

Ngoài ra, để người phụ nữ hoàn thành việc nước lẫn việc nhà, cần lắm chính sách của xã hội, nhà nước. Trên thực tế hiện nay, chúng ta vẫn thấy sự phân biệt của nam giới và nữ giới. Chẳng hạn trong các cơ quan, bệnh viện, trường học… khi đưa ra bổ nhiệm thì nam giới được xét rất dễ, còn phụ nữ lại bị cân đo đong đếm rất kỹ.

“Chúng tôi không đòi hỏi chính sách làm nghiên cứu khoa học nữ phải nhiều tiền, nhiều thời gian hơn, nhưng chúng tôi cần chính sách nuôi con, gửi con ở các nhà trẻ có sẵn, chế độ ưu tiên cho người phụ nữ, như mỗi thứ 6 có thể ưu tiên cho phụ nữ được về trước 1 tiếng, để dành thời gian chăm sóc bản thân, đầu tư cho gia đình. Như vậy phụ nữ sẽ cảm thấy hãnh diện, khi vừa giỏi việc nước, lẫn việc nhà” - bác sĩ Tuyết chia sẻ

Phó giáo sư- tiến sĩ-bác sĩ Hoàng Thị Diễm Tuyết – Giám đốc Bệnh viện Hùng Vương. Ảnh: Thành Lâm

Giáo dục góp phần nuôi dưỡng đam mê nghiên cứu khoa học cho nữ sinh

Giáo dục đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong tất cả hoạt động ngành nghề. Trong đó, nghiên cứu khoa học là lĩnh vực cần phải khơi gợi được hứng thú. Hiện nay, chương trình giáo dục phổ thông 2018 có bộ môn trải nghiệm hướng nghiệp - chia sẻ góc nhìn khác nhau cho học sinh, sinh viên tìm kiếm hứng thú. Nhiều trường đại học rất khuyến khích cho nữ tham gia lĩnh vực nghiên cứu khoa học, thậm chí giảm 50% học phí với các khối ngành có liên quan.

Theo ông Nguyễn Công Kỳ - Trưởng phòng nghiệp vụ Trung tâm phát triển GD-ĐT phía Nam, Bộ GD-ĐT - ngày nay định kiến ngành nghề đối với nữ đã không còn nhiều. Quan trọng là đúng năng lực, sở trường, đặc biệt là môn toán, vật lý, công nghệ… Học sinh, sinh viên nữ ngày nay rất độc lập.

Do đó, ông đưa ra các giải pháp như sau: Ngoài những đột phá về giáo dục - đào tạo mang tính quốc gia, các trường đại học cần có các chính sách khuyến khích cho học sinh nữ tham gia các ngành khoa học - công nghệ trong thời gian tới. Công nghệ hiện nay ăn sâu tất cả ngành nghề, do đó, các trường cần tận dụng để quảng bá số lượng chất lượng nghiên cứu khoa học. Từ đó kết nối với quốc tế, giúp sinh viên nghiên cứu tốt hơn từ những nguồn tài liệu, công nghệ hàng đầu.

Ông Nguyễn Công Kỳ - Trưởng phòng nghiệp vụ Trung tâm phát triển GD-ĐT phía Nam, Bộ GD-ĐT. Ảnh: Thành Lâm

Để bức tranh tại địa phương, nơi các chính sách được thực hiện một cách đầy đủ hơn đối với nhà nghiên cứu nữ, ông Phạm Huỳnh Quang Hiếu – Phó giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TPHCM - cho biết, thành phố tự hào có đội ngũ trí thức nữ đông đảo với 50% trong tổng nhân lực nghiên cứu, phát triển. Đây là con số ấn tượng, khẳng định phụ nữ không chỉ là lực lượng đồng hành, mà còn là nội lực chiến lược, góp phần kiến tạo có giá trị mới trong khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Nhiều công trình nghiên cứu, sáng kiến của nữ trí thức trong y sinh học, công nghệ cao, chuyển đổi số, môi trường… Tuy nhiên, tỉ lệ nữ tham gia hội đồng kiểm duyệt, nghiệm thu còn thấp, chỉ 35%, điều này đòi hỏi những cơ chế đặc thù để tạo môi trường khuyến khích phụ nữ vươn lên, khẳng định vai trò lãnh đạo học thuật.

Trên tinh thần Nghị quyết 57, sở sẽ triển khai đồng bộ các nhóm giải pháp trọng tâm, thứ nhất là kiến tạo môi trường chính sách tiến bộ hơn, không dừng ở khuyến khích chung, mà chủ động lồng ghép yếu tố giới vào từng khâu của quy trình quản lý khoa học. Thứ hai là xây dựng hệ sinh thái đổi mới, sáng tạo không rào cản. Thứ ba mang tính tiên phong là hình thành các mô hình hỗ trợ chuyên biệt, có chiều sâu, có chính sách rõ ràng.

"Tôi tiếp thu ý kiến của quý đại biểu tại hội thảo, nhất là quỹ hỗ trợ nhà khoa học nữ, tạo vườn ươm cung cấp tài chính ban đầu. Chúng tôi cũng sẽ phối hợp chặt chẽ với Hội nữ trí thức TPHCM để rà soát, phối hợp chặt chẽ, kịp thời hỗ trợ nhà khoa học nữ" - ông Phạm Huỳnh Quang Hiếu nói.

Ông Phạm Huỳnh Quang Hiếu – Phó giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TPHCM. Ảnh: Thành Lâm

Cần tháo gỡ các rào cản trong kết nối quốc tế

Bác sĩ Chuyên khoa 2 Hồ Phạm Thục Lan – Trung tâm Nghiên cứu Y sinh học, Trường Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch - cho biết, các đề tài nghiên cứu khoa học tại TPHCM cho y khoa không nhiều, và nữ tham gia càng thấp.

Bản thân là bác sĩ, bà nhận thấy một số thuận lợi là dễ dàng nhận ra những vấn đề cần giải quyết để nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe cho người dân. Những đề tài này đảm bảo tính thực tiễn, áp dụng vào thực tế chứ không phải để “cất vào tủ”.

Tuy nhiên, khó khăn ở chỗ bác sĩ thì thời gian gần như dành cho khám bệnh, để làm nghiên cứu là sự hy sinh lớn. Ngân sách cũng rất khó vì nghiên cứu y khoa có tầm vóc thì kinh phí rất lớn, không dễ dàng có được. Ngoài ra, việc thiếu các phòng lab trang bị đầy đủ để thực hiện nghiên cứu đáp ứng nhu cầu mới và đột phá cũng là trở ngại lớn.

Để khắc phục, bà đề xuất cần có một mạng lưới kết nối các nhà nghiên cứu lại với nhau. Ngày nay là thời đại của kỹ thuật số, không phải y học cá thể, một nghiên cứu được chấp nhận phải đáp ứng y học chính xác. Nghĩa là đáp ứng đầy đủ các yêu cầu về: thống kê, di truyền… rất khó để một cá nhân có thể nắm bắt hết. Do đó, cần có chính sách kết nối những nhà khoa học có cùng mục đích, tạo thành những nhóm nghiên cứu lớn, tinh hoa.

Đồng thời phải có sự liên kết với các chuyên gia nước ngoài. Vì khoảng cách giữa chuyên gia đầu ngành tại Việt Nam và thế giới còn khoảng cách xa. Để có thể bắt kịp và phát triển, hòa nhập với quốc tế, cần hợp tác nước ngoài, ngay cả những nhà trí thức Việt kiều - nguồn quan trọng có thể quay về giúp đỡ ngành khoa học trong nước phát triển.

Hiện có nhiều chính sách kêu gọi điều này, nhưng chưa cao, vì những rào cản thủ tục hành chính. Ví dụ, khi mời chuyên gia nước ngoài có vài chục năm kinh nghiệm về giảng bài, thì đòi hỏi phải có bằng sư phạm. Điều này là vô lý và gây trở ngại lớn.

Đồng thời, để giới trẻ phát huy hết tiềm năng, cần có các tổ chức quốc gia ưu tiên, trọng điểm cho nữ, như các tổ chức tại nước ngoài. Trong đó, nữ vẫn phải cạnh tranh và đạt được yêu cầu để có thể phát huy hết năng lực. Ngoài cấp học bổng, kinh phí cho nữ, tổ chức còn phải kết nối nước ngoài để theo kịp đà phát triển thế giới.

Bác sĩ Chuyên khoa 2 Hồ Phạm Thục Lan – Trung tâm Nghiên cứu Y sinh học, Trường Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch. Ảnh: Thành Lâm

5 nhóm giải pháp đồng bộ để tháo gỡ rào cản, tạo động lực phát triển cho nữ trí thức

Cuối buổi hội thảo, Phó giáo sư-Tiến sĩ Huỳnh Thành Đạt - Ủy viên Trung ương Đảng, Phó trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương - chia sẻ, Đảng và Nhà nước ta đã xác định phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia là động lực chính để phát triển kinh tế xã hội.

Trong đó, phụ nữ không chỉ là người đồng hành, mà còn phải là lực lượng tiên phong. Đặc biệt, trong kỷ nguyên số, tư duy đổi mới, sự mềm dẻo, khả năng kết nối cộng đồng chính là chìa khóa để thúc đẩy đổi mới thực chất.

Phó giáo sư-Tiến sĩ Huỳnh Thành Đạt - Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương. Ảnh: Thành Lâm

Những ý kiến tham luận đã thẳng thắn đề xuất các nhóm giải pháp đồng bộ, nhằm tháo gỡ rào cản và tạo động lực phát triển cho nữ trí thức, bao gồm:

Hoàn thiện chính sách và khung pháp lý về bình đẳng giới trong khoa học - công nghệ. Nghĩa là Nhà nước cần cụ thể hóa mục tiêu này trong pháp luật, chính sách khoa học. Đặt chỉ tiêu tối thiểu về tỉ lệ nữ chủ nhiệm đề tài, nữ lãnh đạo trong hội đồng khoa học, và tích hợp tiêu chí giới vào các chương trình tài trợ nghiên cứu.

Hai là xây dựng môi trường học thuật thân thiện với phụ nữ. Bao gồm các hỗ trợ về thai sản, thời gian làm việc, dịch vụ nhà trẻ, chi phí gửi trẻ… để nữ trí thức an tâm cống hiến.

Ba là phát triển mạng lưới và chương trình cố vấn cho nữ trí thức bằng cách kết nối các nhà khoa học nữ theo lĩnh vực chuyên môn, khuyến khích các nhà khoa học nữ thành công làm cố vấn cho thế hệ trẻ.

Bốn là, tăng cường đào tạo kỹ năng lãnh đạo, quản trị khoa học cho nữ trí thức, nhằm giúp các chị có thêm cơ hội tham gia vào vị trí lãnh đạo, và các vị trí quan trọng.

Năm là, đẩy mạnh truyền thông, tôn vinh nữ trí thức tiêu biểu, từ đó khẳng định vai trò và truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ.

Ban Tổ chức sẽ nghiên cứu, tổng hợp những đề xuất, kiến nghị và chuyển đến các cơ quan chức năng, nhằm góp phần cụ thể hóa các mục tiêu mà Nghị quyết 57 đã đề ra.

Với nhiều giải pháp đột phá, sẽ ngày càng có nhiều nhà khoa học nữ Việt Nam hiện diện trên các diễn đàn khoa học trong và ngoài nước, khẳng định vị thế của trí tuệ Việt, góp phần phát triển bền vững đất nước và sự tiến bộ chung của nhân loại.

Hội thảo Dấu ấn trí tuệ của nhà khoa học nữ Việt Nam nhằm tôn vinh những đóng góp nổi bật của các nhà khoa học nữ Việt Nam trong nhiều lĩnh vực. Trong những năm qua, với tài năng và bản lĩnh của mình, nhiều nhà khoa học nữ đã đạt được những thành tựu có giá trị lớn, được vinh danh trong các giải thưởng trong nước và quốc tế. Hội thảo Dấu ấn trí tuệ của nhà khoa học nữ Việt Nam và khát vọng bứt phá trong kỷ nguyên mới Hội thảo là cơ hội để khẳng định những dấu ấn trí tuệ ấy và tiếp tục khơi dậy, lan tỏa cảm hứng sáng tạo, đổi mới trong nghiên cứu khoa học cho thế hệ nữ trí thức trẻ. Một trong những mục tiêu quan trọng nhất của hội thảo là đề xuất các sáng kiến, chính sách và hành động cụ thể, nhằm phát huy nội lực, nâng cao năng lực nghiên cứu và ứng dụng đổi mới sáng tạo của nữ trí thức trong bối cảnh hội nhập và cạnh tranh toàn cầu. Hội thảo kỳ vọng đưa ra những khuyến nghị về chính sách để thúc đẩy việc xây dựng môi trường phát triển bình đẳng và bền vững, tạo điều kiện thuận lợi nhất để nữ giới cống hiến hết mình cho khoa học và xã hội. Hội thảo vinh dự nhận được sự chỉ đạo và chủ trì của các đồng chí lãnh đạo quan trọng, bao gồm Phó giáo sư - Tiến sĩ Huỳnh Thành Đạt - Ủy viên Trung ương Đảng, Phó trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương; Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thị Thanh Mai - Phó giám đốc Đại học Quốc gia TPHCM; bà Lý Việt Trung - Tổng biên tập Báo Phụ nữ TPHCM. Cùng sự tham gia của đại diện các bộ, ngành trung ương và TPHCM, các cơ sở giáo dục, nghiên cứu uy tín và các chuyên gia, nhà khoa học như Phó giáo sư, Tiến sĩ Trương Thị Hiền - Chủ tịch Hội Nữ trí thức TPHCM; Phó giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Thị Diễm Tuyết - Giám đốc Bệnh viện Phụ sản Hùng Vương, đại biểu Hội đồng nhân dân TPHCM; Tiến sĩ Bùi Hồng Đăng - Chủ tịch Hội đồng Trường đại học Công Thương TPHCM; Phó giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Minh Hòa - Chuyên gia Xã hội học và Phát triển đô thị; Phó giáo sư, Tiến sĩ Mai Huỳnh Cang - Trường Đại học Nông Lâm TPHCM; Tiến sĩ Nguyễn Thị Trúc Ly - Trường Đại học Khoa học sức khỏe, Đại học Quốc gia TPHCM; Tiến sĩ, Bác sĩ Trịnh Hoàng Kim Tú - Trung tâm Y sinh học phân tử, Đại học Y Dược TPHCM; Bác sĩ Chuyên khoa 2 Hồ Phạm Thục Lan - Trung tâm Nghiên cứu Y sinh học, Trường Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch; Thạc sĩ Nguyễn Ngọc Tuyết Trinh - Phó Tổng Giám đốc L’Oreal Việt Nam; Đại diện chương trình GEARS@VN về bình đẳng giới nơi làm việc, cùng nhiều đại biểu đến từ các doanh nghiệp khác, với nhiều bài tham luận chuyên sâu, tâm huyết từ các nhà khoa học uy tín.

Phạm An - Trang Thư