Bà Ngô Phương Lan: "Di sản điện ảnh Việt Nam như "đất vàng" ở thủ đô"

Sáng 25/11, trong khuôn khổ Liên hoan phim Việt Nam 2025 đã diễn ra hội thảo thứ ba cũng là buổi thảo luận chuyên môn cuối cùng: Phát huy giá trị tư liệu hình ảnh động lưu trữ trong tình hình hiện nay. Sự kiện do Viện Phim Việt Nam tổ chức, thu hút ý kiến của các diễn giả đến từ Viện phim, Trung tâm nghiên cứu và lưu trữ điện ảnh tại TPHCM, Cục Bản quyền tác giả, Trung tâm xúc tiến văn hóa nghệ thuật Việt Nam.

Di sản điện ảnh như "đất vàng"

Bà Ngô Đặng Trà My - Phó viện trưởng Viện Phim Việt Nam - cho biết Viện đang lưu giữ và bảo quản gần 20.000 tựa phim, với khoảng hơn 80.000 cuốn phim 35mm, 16mm, hàng chục ngàn băng video các loại. Ngoài ra, còn có 1.500 hồ sơ phim truyện, 2.030 hồ sơ phim tài liệu, 615 hồ sơ phim hoạt hình, hàng trăm hồ sơ về các nhà hoạt động điện ảnh, các vấn đề chung của điện ảnh…

Hội thảo thu hút nhiều khách mời - Ảnh: Khánh Đan

Tính đến nay, qua các đợt phim, tuần phim trong và ngoài nước, Viện đã giới thiệu hơn 20.000 lượt tác phẩm phục vụ hơn 12 triệu người xem. Tuy nhiên theo bà dù có hơn 20.000 lượt tác phẩm được giới thiệu nhưng số lượng tên phim cụ thể chỉ hơn 500. Viện cũng chưa có hoạt động định kỳ để duy trì cho công chúng thói quen thưởng thức phim lưu trữ. Nội dung các hoạt động như Tuần phim chuyên đề, trưng bày hình ảnh... chưa sinh động.

Là người đã tổ chức nhiều tuần phim trong và ngoài nước, bà Ngô Phương Lan - Chủ tịch Hiệp hội xúc tiến phát triển điện ảnh Việt Nam - bày tỏ mong muốn cần sớm có định hướng bảo tồn và số hóa di sản để công nghiệp hóa di sản. Bà kể về việc rất nhiều LHP ở nước ngoài muốn tìm phim hoạt hình Chuyện ông Gióng của đạo diễn NSND Ngô Mạnh Lân - cha bà - để chiếu nhưng gia đình đành chịu thua không thể giúp vì bản ở Viện phim đã hỏng.

Bà Ngô Phương Lan giới thiệu cuốn sách Nửa thế kỷ phim Việt Nam về chiến tranh tại hội thảo - Ảnh: Khánh Đan

Bà nói thêm: "Nhiều LHP nước ngoài tổ chức chương trình chiếu phim Việt nên muốn tìm mua bản quyền nhưng chúng ta không có. Vừa qua khi Hiệp hội thực hiện cuốn sách Nửa thế kỷ phim Việt Nam về chiến tranh đơn vị đã tìm đến Viện phim VN nhưng nguồn tư liệu của Viện không đủ". Vì vậy bà đề xuất Nhà nước có cơ chế để Viện Phim mua được những phim không do Nhà nước đặt hàng.

Bà ví von di sản điện ảnh như "đất vàng" ở thủ đô, không thể "nở nồi" thêm cm đất nào mà chỉ có thể tính cách khai thác nó. Việc khai thác thông qua nhiều cách như dùng AI để bảo tồn và số hóa: xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về phim truyện, tài liệu, hoạt hình; tái sinh di sản bằng việc khuyến khích làm lại những tác phẩm xưa nhưng kể theo ngôn ngữ điện ảnh hiện đại.

Thay đổi tư duy, cách làm

Các khách mời phát biểu tại hội thảo đều nhất trí cách để đánh thức kho tư liệu "ngủ yên" ở Viện Phim chính là thay đổi tư duy. Tiến sĩ Hà Thanh Vân (Trung tâm xúc tiến văn hóa nghệ thuật Việt Nam) thẳng thắn: "Cần chuyển từ tư duy bảo quản vật lý” sang quản trị dữ liệu di sản, nghĩa là xây dựng hệ sinh thái số hóa toàn diện, bao gồm chuẩn định dạng (Digital Cinema Package - DCP, 2K/4K), lưu trữ đám mây kép, gắn metadata theo chuẩn quốc tế và thiết lập cổng dữ liệu điện ảnh quốc gia có khả năng tìm kiếm, trích xuất, cấp phép trực tuyến.

Tiến sĩ Nguyễn Thế Hùng - nguyên Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ - đặt ra sự cần thiết phối hợp giữa Viện Phim Việt Nam với các hãng phim, các nhà lý luận phê bình và đặc biệt ê kíp làm phim để hoàn tất lý lịch tác phẩm.

"Gần đây Holywood giới thiệu bộ phim của một diễn viên gạo cội, họ nhấn mạnh tới chi tiết mạo hiểm để thu hút khách, phim Việt cũng có nhiều cảnh mạo hiểm nhưng hầu như không được nói tới. Mỗi một câu chuyện được khai thác thông qua phỏng vấn hay giải mã những chi tiết đặc sắc sẽ mang đến, mang thêm sức hút mới cho bộ phim"- ông nói.

Tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Hà từng công tác ở Cục Điện ảnh VN đóng góp ý kiến tại hội thảo - Ảnh: H.Nhu

PGS-TS Trần Luân Kim gợi ý phát huy giá trị tư liệu lưu trữ bằng nhiều cách làm như dành riêng rạp chiếu phim lưu trữ, dựng phim mới dựa trên phim lưu trữ, trao đổi với các nước để nhận phim mới, dựa vào phim tư liệu để làm công trình nghiên cứu. Cuối cùng là thu hút nghiên cứu sinh và thạc sĩ học viết luận án về phim lưu trữ.

Câu chuyện bản quyền khai thác phim và tư liệu hình ảnh động làm hội thảo "nóng" lên với phần ý kiến của bà Nguyễn Thị Ngọc Hà - Phó trưởng phòng Hợp tác quốc tế về quyền tác giả, quyền liên quan - Cục Bản quyền tác giả, luật sư Lê Quang Vinh (Bross & Partners) và ông Phạm Cao Thái (Vụ trưởng Vụ pháp chế). Cả 3 đưa ra những dẫn chứng cụ thể, sinh động về bản quyền trong công tác khai thác tác phẩm điện ảnh và tư liệu hình ảnh động cùng việc hoàn thiện khung pháp lý trong công tác phát huy giá trị tư liệu hình ảnh động lưu trữ.

H.Nhu