NSND Đinh Bằng Phi – một đời theo hát bội

NSND Đinh Bằng Phi có công lớn trong giữ gìn và quảng bá nghệ thuật hát bội trong đời sống hiện đại - Ảnh: Ngọc Tuyết

“Từ điển sống” của nghệ thuật hát bội

Trong giới sân khấu, nhắc đến NSND Đinh Bằng Phi là nhắc đến “pho từ điển sống” của nghệ thuật hát bội với nhiều vai trò: tác giả, đạo diễn, diễn viên, cố vấn nghệ thuật, nhà nghiên cứu, nhà diễn thuyết… Ít ai biết rằng Đinh Bằng Phi vốn là “người ngoại đạo”, là một nhà giáo trước khi gắn bó với nghệ thuật hát bội.

Xuất thân trong một gia đình trí thức khá giả, Đinh Bằng Phi tốt nghiệp Trường Sư phạm Quốc gia Sài Gòn (năm 1959) và giảng dạy các môn khoa học xã hội. Nhờ nhà ở gần rạp hát, ông thường lén gia đình đi xem hát bội mà đâm ra mê mẩn, tự mày mò, nghiên cứu tìm hiểu chuyên sâu về nghệ thuật này. Từ khi còn ngồi trên ghế trường phổ thông, ông đã trình làng kịch bản hát bội đầu tay Phạm Ngũ Lão tòng quân trên tạp chí Duy Tân.

NSND Huỳnh Nga, ông bầu Xuân và NSND Đinh Bằng Phi - những người gắn bó với sân khấu Nam bộ - nay đều đã không còn - Ảnh tư liệu

Chàng trai trẻ cũng chủ động kết giao với nhiều tri thức mê hát bội để học hỏi, tìm hiểu kiến thức. Dù không phải là người trong nghề nhưng nhờ am tường Hán học, cổ văn và biết nhiều điển tích mà ông được mời giảng dạy về văn chương hát bội tại Trường Quốc gia Âm nhạc và Kịch nghệ Sài Gòn, được bầu làm thư ký Hội khuyến lệ cổ ca Sài Gòn (1969 - 1975).

Một điều thú vị là nhiều nghệ sĩ biểu diễn tích lũy kinh nghiệm để trở thành tác giả, đạo diễn thì ở đây, NSND Đinh Bằng Phi lại “đi ngược”. Dù đã thành danh ở lĩnh vực sáng tác, tổ chức biểu diễn và nghiên cứu nhưng vì quá đam mê, Đinh Bằng Phi lại nỗ lực học làm diễn viên, cố gắng hết sức để có thể đứng trên sân khấu biểu diễn. Bất chấp rào cản rất lớn từ gia đình, kể cả bị… từ mặt, NSND Đinh Bằng Phi vẫn quyết đi trọn con đường mình đã chọn vì đam mê và đã cống hiến hết mình.

Di sản để lại

Năm 1971, NSND Đinh Bằng Phi lập hẳn Ban Hát bội Đinh Bằng Phi quy tụ nhiều nghệ sĩ trẻ, như: Kim Thanh, Ngọc Khanh, Ngọc Dung, Xuân Quan... đi diễn khắp các tỉnh thành và biểu diễn trên truyền hình. Đến nay, các học trò của NSND Đinh Bằng Phi đều là những nghệ sĩ lớn để lại dấu ấn đậm nét trên sân khấu hát bội TPHCM.

NSƯT Ngọc Khanh thuộc lứa học trò đầu tiên của NSND Đinh Bằng Phi - Ảnh: Thành Lâm

Nghệ sĩ ưu tú (NSƯT) Ngọc Khanh bày tỏ sự đau buồn khi hay tin NSND Đinh Bằng Phi qua đời. “Dù biết thầy bệnh đã lâu nhưng nghe thầy đi thì thực sự bàng hoàng. Chính thầy Phi đã thuyết phục mẹ tôi - nghệ sĩ hát bội tài danh Ba Út, cũng là một thần tượng của NSND Đinh Bằng Phi - cho tôi theo nghề. Tôi vẫn luôn ghi nhớ ơn này của thầy” – NSƯT Ngọc Khanh chia sẻ.

NSƯT Ngọc Khanh cũng nhớ những chuyến thầy dẫn đoàn học trò đi biểu diễn ở các tỉnh Cần Thơ, Bến Tre, Vĩnh Long… rồi sang cả nước ngoài. Giữa thời bom đạn ì đùng thầy trò vẫn miệt mài ghi chép, thu âm những bản hát Nam, hát Khách làm tài liệu lưu trữ cho nghề.

NSƯT Ngọc Nga nhớ lại thời gian tiếp quản công tác Phó Đoàn Hát bội TPHCM (tương đương vị trí Phó giám đốc Nhà hát nghệ thuật Hát bội TPHCM sau này) từ thầy. “Thầy trông coi công tác chuyên môn, sắp xếp đoàn đi diễn các nơi, tổ chức các nghi thức trong nghề tại các lễ kỳ yên rất rõ ràng, bài bản và hướng dẫn kỹ lưỡng lại cho chúng tôi. Tôi học tập ở thầy cung cách một nhà quản lý gần gũi, quý ở tấm chân tình của người nghệ sĩ đối với nhau” – NSƯT Ngọc Nga chia sẻ.

NSND Đinh Bằng Phi bên những học trò, đồng nghiệp trong chương trình tôn vinh đóng góp của mình cho nghệ thuật hát bội - Ảnh: Ngọc Tuyết

NSƯT Ngọc Nga cũng nhớ những lần đoàn đi hát ở xa, NSND Đinh Bằng Phi lại theo đoàn, giăng võng ngủ cùng anh em, thường xuyên lân la hỏi han nghệ sĩ này, tâm sự với nghệ nhân kia. “Thầy nghiên cứu sâu sát hoạt động cũng như con người từng cá nhân trong đơn vị. Giữa khoảng nghỉ các suất hát, thầy lại kéo chiếu ra kêu mọi người ngồi chơi, thầy kể chuyện tiếu lâm cho nghe, vui lắm…” – NSƯT Ngọc Nga kể.

NSND Hữu Danh là người được NSND Đinh Bằng Phi tin tưởng kêu “nghe đọc tuồng” mỗi khi sáng tác xong. Không chỉ là người đầu tiên nghe sáng tác mới mà còn lắng nghe những chia sẻ cảm xúc của tác giả, NSND Hữu Danh càng cảm nhận vẻ đẹp văn chương hát bội trong sáng tác của NSND Đinh Bằng Phi mà học hỏi cho quá trình sáng tác sau này. “Đi theo thầy nhiều mà tôi cũng ảnh hưởng đôi chút niềm đam mê nghiên cứu, lưu giữ và chia sẻ cái hay, cái đẹp của hát bội đến với mọi người” – NSND Hữu Danh chia sẻ.

NSND Đinh Bằng Phi và một trong những công trình nghiên cứu để đời của mình - Ảnh tư liệu

Nghệ sĩ Thanh Bình – Trưởng phòng Tổ chức biểu diễn Nhà hát nghệ thuật hát bội TPHCM – cho biết, các nghệ sĩ trẻ trong đoàn rất trân quý những tài liệu, sách báo mà NSND Đinh Bằng Phi đã dày công nghiên cứu, sưu tầm và trao tặng lại cho nhà hát. “Đây là nguồn tham khảo quý giá, cũng là lời nhắc nhở các thế hệ nghệ sĩ nối tiếp nỗ lực giữ cái nghề mà người đi trước đã truyền lại” – nghệ sĩ Thanh Bình tâm niệm.

Tang lễ của NSND Đinh Bằng Phi sẽ diễn ra tại chùa Bảo Long từ chiều 25/12. Lễ động quan vào sáng 28/12, sau đó an táng tại Nghĩa trang Hoa viên Bình Dương.

Ninh Lộc