Những đổi thay từ mô hình chính quyền 2 cấp ở TPHCM - Bài cuối: Điều phối hợp lý để vận hành hiệu quả

Cần mạnh dạn ủy quyền cho cấp cơ sở

Chính quyền địa phương 2 cấp là mô hình phù hợp với xu thế của thế giới. Mô hình này giúp bộ máy hành chính tinh gọn hơn, giúp chính quyền cấp cơ sở chủ động, linh hoạt hơn khi giải quyết các vấn đề liên quan đến đời sống người dân. Khi không còn cấp trung gian là quận, huyện, cấp phường sẽ có thẩm quyền lớn hơn, trách nhiệm nhiều hơn.

Khi chuyển từ mô hình quản lý hành chính tuyến tính sang quản trị tích hợp, dữ liệu hóa, cần để cấp cơ sở phát huy vai trò “tế bào gốc” của bộ máy hành chính. Để làm tốt vai trò, nhiệm vụ, cấp cơ sở phải có nguồn lực, đặc biệt là nguồn lực về cơ chế. Cần mạnh dạn phân cấp, ủy quyền để cấp cơ sở triển khai hiệu quả các nhiệm vụ.

Một trong những khó khăn lớn hiện nay là nhiều nơi chưa được bàn giao hạ tầng kỹ thuật để quản lý, khiến việc duy tu, sửa chữa, nâng cấp công trình còn vướng mắc. Ngân sách phân bổ cũng chưa thực sự phù hợp với quy mô, mức độ phát triển của từng địa phương. Ví dụ, phường Cát Lái cần khoảng 10.000 tỉ đồng trong 5 năm tới để hoàn thiện hạ tầng, nhưng hiện nay chỉ được phân bổ 500 tỉ đồng, bằng mức chung cho tất cả xã, phường.

Phường Cát Lái hiện có khoảng 70 cán bộ, công chức, trong khi địa bàn rộng, lại có cảng Cát Lái là cảng biển lớn, được định hướng trở thành trung tâm cảng biển và logistics của thành phố và vùng. Với chỉ 70 người, mỗi cán bộ phải kiêm nhiệm 4-5 nhiệm vụ, rất áp lực. Do đó, cấp trung ương và thành phố cần sự tính toán phù hợp hơn về nhân lực cho cấp xã, phường gắn với thực tiễn từng địa phương.

Ông Võ Tấn Quan - Chủ tịch UBND phường Cát Lái

Tháo gỡ điểm nghẽn trong tổ chức điều hành

Thách thức lớn nhất trong quá trình xây dựng thể chế cho TPHCM không nằm ở việc viết ra các quy định mà là làm sao để thể chế đó thực sự sống và vận hành hiệu quả. Không ít đô thị khi khởi đầu đều có tầm nhìn và thiết kế thể chế rất tốt nhưng do thiếu năng lực triển khai, thiếu cơ chế học hỏi và phản hồi nên đã xảy ra đứt gãy giữa tầm nhìn và hành động. Thể chế đô thị hiện đại không chỉ là hệ thống quy định pháp lý mà còn là khả năng tổ chức quyền lực, phối hợp nguồn lực linh hoạt và minh bạch, giúp bộ máy hành chính thích ứng và học hỏi liên tục.

Hiện nay, khâu tổ chức thực hiện vẫn là điểm nghẽn lớn nhất trong quản lý đô thị. Quyền hạn giữa các cơ quan, cấp quản lý còn chồng lấn, thiếu rõ ràng, dẫn đến tình trạng “ông này nhìn ông kia, ông kia chờ ông nọ”, cuối cùng lại phải đẩy lên cấp cao nhất mới giải quyết được. Mô hình quản lý hiện nay vẫn thiên về hành chính, trong khi một đô thị hiện đại cần hướng đến quản trị đô thị, tức là điều hành dựa trên dữ liệu, minh bạch và có trách nhiệm giải trình thay vì chỉ dựa vào mệnh lệnh hành chính. Cần tháo điểm nghẽn này để thể chế thực sự sống và vận hành hiệu quả.

Tiến sĩ Trần Thế Lưu (Trường đại học Sài Gòn)

TPHCM cần kết nối vùng với Đồng Nai

TPHCM cần được định vị trong nhóm 20 đô thị toàn cầu để có tầm nhìn chiến lược cho công tác quy hoạch. Có thể kế thừa các bản quy hoạch riêng biệt của 3 địa phương trước khi sáp nhập, đồng thời tổng thể hóa theo logic vùng, tạo sự kết nối và cộng hưởng. Bản quy hoạch mới cần hướng tới xây dựng TPHCM thành đô thị liên kết, đồng bộ và hiện đại.

Mô hình điều phối tích hợp cần đặt không gian đô thị và hạ tầng giao thông làm nền tảng. Đường sắt đô thị (metro) với tổng cộng 27 tuyến, hơn 1.000km là xương sống của hệ thống. Ngoài ra, TPHCM cần kết nối vùng với Đồng Nai - nơi có sân bay Long Thành. Hiện nay, việc kết nối chủ yếu bằng đường bộ đã quá tải. Quy hoạch mới không chỉ sắp xếp không gian mà còn điều phối chiến lược hạ tầng, giao thông, kinh tế và thương mại.

Ông Nguyễn Duy Hưng - Phó bí thư Đảng ủy phường Đông Hưng Thuận, nguyên Trưởng phòng Quy hoạch hạ tầng kỹ thuật, Sở Quy hoạch và Kiến trúc TPHCM

Quản lý đô thị bằng mô hình điều phối tích hợp

Sau khi hợp nhất với Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, TPHCM trở thành đô thị vùng tích hợp. Mô hình 2 cấp hành chính gồm thành phố và xã, phường, đặc khu giúp bộ máy tinh gọn, quyền hạn được mở rộng nhưng cũng khiến việc điều hành phức tạp hơn nhiều.

Tuy nhiên, sự mở rộng không gian phát triển theo vùng động lực vẫn chưa đi kèm với tư duy quản lý tích hợp. Hiện nay, việc quản lý đô thị vẫn nặng tính hành chính tuyến tính, phân mảnh theo ngành, theo cấp và theo quy trình. Điều này dẫn tới nhiều “khoảng trống” trong việc điều phối thể chế, dữ liệu chưa tích hợp, việc phối hợp giữa các đơn vị còn rời rạc, thiếu nền tảng dự báo, mô phỏng và đánh giá tác động chính sách theo thời gian thực.

Đô thị hiện đại là một hệ thống mạng lưới, nơi hạ tầng, kinh tế, xã hội, môi trường và dữ liệu đan xen chặt chẽ nhau. Chính quyền trở thành hạt nhân điều phối, giúp các thành tố trong hệ thống tương tác nhịp nhàng, cùng hướng về mục tiêu chung, tức là chuyển từ quản lý theo quy trình sang điều hành theo kết quả, từ phân cấp hành chính sang phân quyền theo năng lực và trách nhiệm.

Trong mô hình tích hợp, quyết định chính sách, đầu tư, quy hoạch hay dữ liệu không còn tách rời mà được xử lý trong cùng một không gian phối hợp. Tất cả đơn vị cùng chia sẻ thông tin, mục tiêu và chỉ số đánh giá kết quả. Với các đô thị đa trung tâm như TPHCM hiện hữu, mô hình điều phối tích hợp sẽ phát huy hiệu quả. Các khu vực phát triển vừa có chức năng riêng, vừa phụ thuộc vào các dòng kết nối chung về giao thông, dữ liệu, năng lượng, tài chính, lao động. Nếu mỗi “cực” phát triển theo cách riêng, thành phố dễ hình thành “ốc đảo tăng trưởng” - nơi mà thành công của một khu vực đi kèm chi phí xã hội và môi trường cho các khu vực khác. Việc điều phối tích hợp khắc phục tình trạng này.

Khi vận hành theo mô hình tích hợp, năng lượng, logistics, tài chính và công nghệ không còn là các trụ cột tách rời mà được điều hòa theo chuỗi giá trị đô thị, giúp sử dụng nguồn lực hiệu quả hơn, giảm chồng chéo đầu tư, hạn chế xung đột chức năng và mở rộng cơ hội hợp tác công tư. Cấu trúc đa trung tâm trở nên năng động và linh hoạt hơn, mỗi khu vực phát huy thế mạnh riêng nhưng vẫn gắn kết vào khung phát triển tổng thể. Tư duy điều phối tích hợp tạo động năng phát triển, giúp TPHCM vừa giữ được sự thống nhất về tầm nhìn, vừa khai thác tối đa sự đa dạng nội tại của một đại đô thị mở. Chính sách quy hoạch, tài chính, dữ liệu và công nghệ hội tụ trong một bản đồ phát triển chung, nơi mọi quyết định được kiểm chứng bằng dữ liệu, đánh giá bằng kết quả và phản hồi bằng thực tiễn xã hội.

Điều phối tích hợp không chỉ hiệu quả về kỹ thuật hành chính mà còn tạo ra sự hài hòa trong phát triển. Đây là bản chất của tư duy phát triển hiện đại: không phải làm nhiều hơn mà là làm thông minh hơn, phối hợp tốt hơn và tạo giá trị chung nhiều hơn cho cộng đồng đô thị. Với TPHCM, nhiệm vụ không chỉ là tái tổ chức không gian hay đầu tư hạ tầng mà quan trọng hơn là tái cấu trúc phương thức vận hành của chính quyền đô thị. Câu hỏi hiện nay không phải là “Mô hình nào phù hợp nhất?” mà là “Làm thế nào để mô hình đó vận hành hiệu quả trong thực tiễn Việt Nam?”.

Từ đó, có thể rút ra 3 định hướng chủ đạo. Thứ nhất, thể chế cần được thiết kế như một hệ thống mở, cho phép Nhà nước, doanh nghiệp, viện, trường và người dân tham gia trực tiếp vào chu trình chính sách, thành phố trở thành không gian hợp tác, thử nghiệm sáng kiến. Thứ hai, cơ chế điều phối cần dựa trên dữ liệu tích hợp và không gian thông tin thống nhất. Trung tâm điều phối và dữ liệu vùng đô thị sẽ là bước then chốt, giúp ra quyết định dựa trên bằng chứng, giảm xung đột thể chế và tăng hiệu quả quản trị. Thứ ba, mô hình điều phối phải đặt con người và tri thức vào trung tâm. Thể chế chỉ sống khi học hỏi liên tục từ chính trải nghiệm của mình, từ đó nâng cao năng lực phối hợp, chia sẻ và cùng hành động.

Tiến sĩ Nguyễn Thành Phong - Chủ tịch Hội đồng Khoa học của Viện Nghiên cứu kinh tế xã hội, Trường đại học Sài Gòn

Thanh Tâm