Nhiều lợi ích khi có bộ sách giáo khoa thống nhất

Bảo đảm sự công bằng, nhất quán

Ngày 22/8, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 71/NQ-TW về đột phá phát triển toàn diện giáo dục và đào tạo, trong đó có giải pháp “bảo đảm cung cấp một bộ sách giáo khoa (SGK) thống nhất toàn quốc, phấn đấu tới năm 2030 cung cấp miễn phí SGK cho tất cả học sinh”.

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga (tỉnh Hưng Yên) nhận xét: “Nghị quyết 71 là bước ngoặt thể hiện rõ quan điểm của Đảng ta, rằng giáo dục phải góp phần củng cố sự đồng thuận xã hội, xây dựng con người Việt Nam phát triển một cách toàn diện, không có chênh lệch quá lớn trong nội dung và chất lượng học tập giữa các địa phương”. Theo bà, thời gian qua, việc ra nhiều bộ SGK đã góp phần tạo ra sự chênh lệch trong việc tiếp cận giáo dục.

Phụ huynh đang chọn mua sách giáo khoa tại một siêu thị ở TPHCM trước thềm năm học mới - Ảnh: Nguyễn Loan

Nhất trí với quan điểm của Nghị quyết 71, đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Mai Hoa - Phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội - cho rằng, chủ trương “bảo đảm một bộ sách thống nhất dùng chung trong toàn quốc” được gắn với mục tiêu “đến năm 2030, cấp phát miễn phí SGK” và đến năm 2035, phổ cập THPT. Việc dùng “một bộ SGK thống nhất” không đặt ra yêu cầu xây dựng bộ sách mới mà có thể dùng 1 trong 3 bộ SGK hiện hành. Khi có một bộ sách dùng chung, việc hỗ trợ SGK cho những vùng bị bão lũ sẽ thuận lợi hơn.

Theo bà, việc có một bộ sách chung, hướng tới miễn phí SGK sẽ giải quyết được tình trạng “SGK dùng một lần”, nhờ đó tránh lãng phí. Khi đó, có thể đưa SGK vào thư viện nhà trường để cho học sinh mượn nhiều lần; học sinh học lớp trước có thể tặng lại bộ sách cho lớp sau. Hằng năm, nhà xuất bản không cần in sách mới cho toàn bộ học sinh mà chỉ in bù số SGK bị hư hỏng, bị mất. Phương án này cũng góp phần giáo dục trẻ gìn giữ, bảo vệ SGK mà mình đang dùng.

Phụ huynh học sinh ở TPHCM vào siêu thị tìm mua sách giáo khoa - Ảnh: H.L.

Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh - nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp, Bộ GD-ĐT - khẳng định, có một bộ SGK chung sẽ đảm bảo tính nhất quán trong việc dạy và học. Khi SGK được tiêu chuẩn hóa, chương trình giảng dạy ở các trường, các lớp trên cả nước sẽ đồng bộ, giảm chênh lệch về kết quả học tập. Một bộ SGK thống nhất cũng giúp đảm bảo cơ hội tiếp cận bình đẳng cho mọi học sinh, bất kể điều kiện địa lý hay kinh tế, xã hội. Đối với giáo viên, một bộ SGK thống nhất sẽ giảm gánh nặng trong việc lựa chọn, tìm kiếm tài liệu. Thầy cô có thể tập trung nhiều hơn vào chiến lược giảng dạy hiệu quả thay vì mất thời gian đối chiếu giữa nhiều bộ sách.

Ông nói: “Bộ sách thống nhất cũng sẽ giúp cho việc dạy và học ăn khớp với hệ thống kiểm tra, đánh giá đã được tiêu chuẩn hóa. Nhờ đó, kết quả học tập của học sinh được đo lường khách quan, công bằng trên phạm vi rộng”. Theo ông, một bộ SGK chung sẽ giúp tiết kiệm chi phí xã hội. Các trường không phải mất công mua và so sánh nhiều bộ sách; phụ huynh và học sinh cũng không phải băn khoăn chọn sách.

Không lo độc quyền sách giáo khoa

Hiện đang có 3 bộ SGK. Một số ý kiến băn khoăn về việc sử dụng các bộ SGK này ra sao. Bà Nguyễn Thị Mai Hoa cho rằng, SGK là tài liệu phục vụ cho hoạt động dạy và học. Vì vậy, giáo viên, học sinh được khuyến khích sử dụng nhiều sách để làm phong phú bài giảng, bài học của mình. Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh cũng cho rằng, các bộ SGK khác vẫn có thể tồn tại theo cơ chế thị trường, đóng vai trò bổ sung, tham khảo khi có nhu cầu.

Một học sinh THPT ở TPHCM chọn sách cho năm học mới - Ảnh: Nguyễn Loan

Có ý kiến lo ngại về tình trạng độc quyền khi quay trở lại chủ trương một bộ SGK dùng chung. Nhưng bà Nguyễn Thị Việt Nga cho rằng, mục tiêu phát SGK miễn phí cho học sinh được nêu trong Nghị quyết 71 đã đồng thời loại bỏ nguy cơ độc quyền. Vấn đề mà bà quan tâm là công tác biên soạn bộ sách chung: “Chúng ta cần rút kinh nghiệm sâu sắc về quá trình biên soạn nhiều bộ SGK trong thời gian qua. Khi biên soạn, nhất thiết phải huy động được đội ngũ chuyên gia hàng đầu và có sự tham gia phản biện rộng rãi của các nhà khoa học, nhà giáo, sự giám sát của cơ quan quản lý”.

Theo bà Việt Nga, việc viết SGK phải có sự tham gia của các nhà giáo có kinh nghiệm, bởi họ đứng trên bục giảng, hiểu rõ tâm lý của từng lứa tuổi cũng như khả năng nhận thức của học sinh. Bộ SGK này không chỉ “cứng về khung kiến thức” mà còn phải có không gian mở để các địa phương và nhà trường bổ sung những nội dung mang đặc thù vùng miền, gắn với lịch sử, văn hóa, kinh tế, xã hội địa phương.

Bà Việt Nga cho rằng, biên soạn SGK chưa bao giờ là việc dễ dàng. Do đó, quá trình biên soạn phải công khai, minh bạch và phải được phản biện xã hội một cách đầy đủ. Bên cạnh đó, cần xây dựng cơ chế thẩm định và đánh giá độc lập, khách quan, đồng thời khâu triển khai phải đồng bộ, bao gồm tập huấn cho đội ngũ giáo viên, đảm bảo cơ sở vật chất phục vụ cho việc dạy và học.

Ông Nguyễn Đức Thành - Hiệu trưởng Trường phổ thông Dân tộc bán trú THCS Minh An, tỉnh Lào Cai - cho rằng, điều quan trọng là có chương trình tổng thể và có chuẩn mục tiêu cần đạt được. Theo ông, ngoài bộ SGK dùng chung, giáo viên sẽ tự tìm các nguồn tài liệu tham khảo khác nhau. Hơn nữa, trong tương lai gần, khi học liệu số phát triển, tự học sẽ là hoạt động chính yếu của học sinh.

Ý kiến: Khung chương trình quan trọng hơn sách giáo khoa Theo chương trình giáo dục phổ thông mới (năm 2018), khung chương trình quốc gia mới là cốt lõi, SGK chỉ đóng vai trò tài liệu tham khảo để chi tiết hóa khung chương trình. Đề thi tốt nghiệp THPT hay tuyển sinh đại học được xây dựng dựa trên khung chương trình quốc gia chứ không phụ thuộc vào bất kỳ cuốn SGK nào. Nhiều người - trong đó có cả giáo viên - chưa nhận ra sự thay đổi này, vẫn coi SGK là cốt lõi. Chính quan niệm cũ này khiến giáo viên bị trói buộc, học sinh bị bắt buộc mua sách, còn xã hội thì phản ứng vì cho rằng lãng phí. Chúng ta cần tuyên truyền rõ: SGK chỉ là thứ để tham khảo, giáo viên và học sinh không bắt buộc phải mua và sử dụng. Giáo viên có quyền bám vào khung chương trình quốc gia để thiết kế bài giảng, miễn sao đạt chuẩn đầu ra và họ có thể tham khảo bất cứ bộ SGK hoặc tài liệu nào. Để thực hiện được điều này, cần thay đổi nhận thức của cộng đồng và giáo viên về vai trò thực sự của SGK; cần chi tiết hóa khung chương trình quốc gia để giáo viên dễ dàng dựa vào đó mà xây dựng kế hoạch dạy học. Khi khung chương trình quốc gia đủ chi tiết thì chính nó là “bộ SGK duy nhất”, không cần thêm bất kỳ bộ sách chung nào khác. Do đó, nên tập trung nguồn lực vào 2 việc: làm chi tiết khung chương trình quốc gia và hoàn thiện hệ thống kiểm tra, đánh giá theo chương trình giáo dục phổ thông mới. Đây mới là yếu tố then chốt để bảo đảm chất lượng dạy học, giúp giáo viên biết được kết quả giảng dạy có đạt mục tiêu đầu ra hay không. Cũng không nên lo ngại rằng không có bộ SGK chuẩn thì giáo viên sẽ không biết dạy thế nào, bởi thầy cô đã được đào tạo trong trường sư phạm, có kinh nghiệm giảng dạy và có đủ khả năng tham khảo nhiều nguồn tài liệu khác nhau. Nếu có khung chương trình chi tiết và hệ thống kiểm tra, đánh giá rõ ràng, giáo viên có thể chủ động giảng dạy mà không lệ thuộc vào SGK. Tiến sĩ Nguyễn Thành Nam- giáo viên môn vật lý trên kênh truyền hình Giáo dục quốc gia (VTV7) Giáo viên cần có khả năng tổ chức dạy học Là người trực tiếp tham gia biên soạn SGK và theo sát việc triển khai chương trình trong 5 năm qua, tôi cho rằng việc cung cấp một bộ sách thống nhất toàn quốc là phù hợp. Khi đó, mọi vùng miền - đặc biệt là vùng khó khăn - vẫn triển khai chương trình mới thuận lợi, không lấn cấn về giá sách, nguồn cung hay khả năng tiếp cận học liệu. Nếu có bộ sách hay hơn, phù hợp hơn thì bộ sách ấy vẫn được dùng để tham khảo, đối chiếu. Nhưng nếu các bộ sách chỉ “tốt như nhau” thì chúng chỉ làm phân tán nguồn lực, gây khó khăn cho việc triển khai, trong khi giá trị gia tăng không đáng kể. Thực tế cho thấy, 3 bộ SGK hiện hành đều có chất lượng tốt; giáo viên sử dụng bộ nào cũng có thể dạy tốt. Sự sáng tạo và tự chủ của giáo viên không phụ thuộc vào số lượng bộ sách mà nằm ở năng lực sư phạm, ở khả năng tổ chức dạy học. Giáo viên phải biết cách biến nội dung sách thành trải nghiệm gắn với đời sống của học sinh, khơi gợi hứng thú học tập. Bộ SGK chỉ là công cụ, còn hiệu quả dạy học phụ thuộc vào tay nghề và sự chủ động của người thầy. Tôi tin rằng, với kinh nghiệm thực tế 5 năm qua, nhóm tác giả được lựa chọn có thể biên soạn được bộ SGK tốt hơn những gì chúng tôi đã làm trước đó. Tôi nghĩ, giáo viên cần được hỗ trợ để biến nội dung trong sách thành bài học sống động, hiệu quả, phù hợp với học sinh của mình. Giáo sư Lê Anh Vinh - Viện trưởng Viện Khoa học giáo dục Việt Nam, Bộ GD-ĐT Sách giáo khoa phải đồng hành cùng sự đổi mới Tôi đồng tình với chủ trương xây dựng một bộ SGK thống nhất trên toàn quốc. Một bộ sách chung trước hết bảo đảm chuẩn nội dung cốt lõi và mạch kiến thức nhất quán, tạo nền tảng công bằng trong việc dạy và học cho các địa phương, vùng miền. Không phải phụ huynh nào cũng gặp khó khi có nhiều bộ sách, nhưng sự đa dạng của sách làm tăng chi phí phối hợp. Tài liệu tham khảo và ngân hàng bài tập khó dùng chung, các nền tảng học trực tuyến và kiểm tra đánh giá khó đồng bộ. Việc học bây giờ không phải là học thuộc lòng như trước. Cách ra đề thi bây giờ đã theo hướng đánh giá tư duy, khả năng phân tích và vận dụng kiến thức. Do đó, SGK cũng cần đồng hành với sự đổi mới ấy, tức là cung cấp kiến thức nền tảng, tinh gọn nhưng đủ, đồng thời gợi mở cách tư duy và khuyến khích học sinh sáng tạo. Theo tôi, bộ sách chung không phải là khuôn mẫu cứng nhắc mà là khung chuẩn để giáo viên linh hoạt giảng dạy và học sinh chủ động tìm tòi. Học văn không dừng ở việc phân tích từng câu chữ mà là cảm thụ giá trị của tác phẩm. Học toán không chỉ để giải bài tập khuôn mẫu mà để rèn tư duy logic. Học sử không phải học thuộc từng mốc thời gian mà để hiểu được dòng chảy lịch sử và rút ra bài học. Khi có nền tảng chắc chắn, học sinh sẽ học tập nhẹ nhàng hơn, hứng thú hơn; giáo viên cũng có thêm không gian sáng tạo, đổi mới cách truyền đạt. Đó mới chính là những gì phụ huynh, học sinh thực sự mong đợi vào công cuộc đổi mới giáo dục. Chị Nguyễn Thị Minh Thuỷ - phụ huynh học sinh Trường THCS Chu Văn An, TP Hải Phòng

Uông Ngọc - Huyền Anh