Người trẻ dễ sa vào vòng xoáy nợ nần

Lương cao vẫn nợ nần

Chị Hà Thị Mai - 32 tuổi, nhân viên văn phòng ở TPHCM - cho hay, vợ chồng chị có tổng thu nhập khoảng 25 triệu đồng/tháng, có 1 bé 5 tuổi và sắp sinh thêm bé thứ hai.

Chị nhẩm tính, chi phí sinh hoạt thiết yếu hằng tháng gần như ngốn hết thu nhập: tiền điện nước khoảng 1 triệu đồng, tiền internet 300.000 đồng, tiền gas 300.000 đồng, tiền ăn uống khoảng 8 triệu đồng, tiền xăng xe 400.000 đồng, học phí cho con 5 triệu đồng và còn những khoản chi cho quần áo, mỹ phẩm, điện thoại, tiền đi đám cưới, mua thuốc khi con ốm…

Theo chị, thu nhập của vợ chồng chị 3 năm qua không tăng, thậm chí còn giảm do công ty điều chỉnh lại cơ cấu lương, cắt giảm khoản thưởng năng suất để bù vào phần lương cơ bản. Trong khi đó, giá rau, gạo cho đến điện, nước đều tăng. Chị ngán ngẩm: “Nuôi 1 con đã chật vật, sắp tới thêm bé thứ hai chắc phải thắt chặt chi tiêu hơn nữa”.

Người tiêu dùng trẻ tuổi đến mua sắm, vui chơi ở Aeonmall Bình Tân, TPHCM - ẢNH: THANH HOA

Anh Lâm Quốc Vương - 28 tuổi, nhân viên một công ty công nghệ tài chính ở TPHCM - có mức lương khoảng 2.000 USD (khoảng 52 triệu đồng)/tháng, nhưng vẫn thường xuyên bị “cháy túi” trước khi nhận lương. Anh lý giải, do chưa có nhà riêng nên phải thuê căn hộ với giá 12 triệu đồng/tháng. Anh lại thích mua các sản phẩm công nghệ mới - chẳng hạn dòng điện thoại iPhone mới ra - nên bị “hụt” tiền. Khi thiếu tiền, anh vay tiền từ các nền tảng cho vay tiêu dùng trực tuyến. Kết quả là anh đang mắc nợ gần 400 triệu đồng.

Dễ vay tiêu dùng dễ ôm nợ

Tiến sĩ Đinh Thế Hiển - Viện trưởng Viện Nghiên cứu tin học và kinh tế ứng dụng - cho rằng, cách tiêu dùng thiếu kiểm soát của một số người trẻ khiến họ dễ bị “âm” tiền.

Ông nói, vài chục năm trước, thu nhập bình quân thấp, người dân vẫn sống được nhờ chi tiêu tiết kiệm. Còn hiện tại, nhà nào cũng có đầy đủ tiện nghi nhưng lại thường xuyên than thiếu tiền. Đó không phải do vật giá tăng quá nhanh mà do họ chi tiêu vượt quá nhu cầu thật. Nhiều gia đình trẻ đang tự đặt ra mức sống cao hơn khả năng tài chính của mình. Chẳng hạn, họ không ngại đóng 5-7 triệu đồng/tháng để học tiếng Anh trong khi có thể học trực tuyến hoặc học ở các lớp có giá rẻ hơn.

Theo ông, thị trường tiêu dùng và bán lẻ trong nước đang có dấu hiệu chững lại. Tăng trưởng thương mại, dịch vụ năm nay dự kiến đạt 10% nhưng đến nay mới đạt hơn 9%. Khi kinh tế khó khăn, việc làm không thuận lợi, người dân buộc phải chi tiêu thận trọng hơn. Đó là phản ứng tự nhiên của nền kinh tế, nhưng cũng cho thấy số đông chưa có thói quen tiêu dùng dựa trên khả năng dự báo và kiểm soát rủi ro.

Tiến sĩ Nguyễn Trí Hiếu - Viện trưởng Viện Nghiên cứu và phát triển thị trường tài chính và bất động sản Toàn Cầu - cho rằng, nợ nần là hệ quả của sự kết hợp giữa áp lực kinh tế vĩ mô và hành vi cá nhân. Trong đó, áp lực kinh tế vĩ mô như lạm phát và chi phí sinh hoạt tăng cao là nhóm nguyên nhân nền tảng và quan trọng nhất. Theo công bố của Tổng cục Thống kê, giá hàng hóa thiết yếu ở Việt Nam tăng liên tục qua các năm, rõ rệt nhất là từ sau đại dịch COVID-19 và các biến động địa chính trị toàn cầu.

Chẳng hạn, năm 2020, giá thịt heo 70.000-90.000 đồng/kg, giá gạo 12.000-18.000 đồng/kg, giá xăng RON 95 là 16.000 đồng/lít, giá điện sinh hoạt 1.864 đồng/kWh, giá gas 320.000 đồng/bình 12kg. Đến năm 2024, giá thịt heo tăng lên 110.000-150.000 đồng/kg, giá gạo tăng lên 16.000-25.000 đồng/kg, giá xăng RON 95 tăng lên 23.000-25.000 đồng/lít, giá điện sinh hoạt tăng lên 2.100-2.600 đồng/kWh, giá gas tăng lên 450.000-500.000 đồng/bình. Tốc độ tăng thu nhập bình quân của đa số người lao động không theo kịp tốc độ tăng của chi phí sinh hoạt. Khoảng cách này buộc nhiều hộ phải vay mượn để duy trì mức sống cơ bản.

Thu nhập bình quân đầu người của Việt Nam hiện nay vẫn thuộc nhóm trung bình thấp trong khu vực ASEAN, khoảng 4.280 USD/người/năm (Singapore là 91.100 USD, Malaysia 13.380 USD, Thái Lan 7.070 USD, Indonesia 5.270 USD/người/năm). Tiến sĩ Nguyễn Trí Hiếu cho rằng, với mức thu nhập này, một cú sốc về tài chính (ốm đau, mất việc, sửa chữa nhà cửa) cũng đủ để đẩy nhiều gia đình vào vòng xoáy nợ nần. Họ vay không phải để thể hiện mà là để bù đắp sự thiếu hụt tài chính.

Theo ông, các ngân hàng và tổ chức tài chính đang cạnh tranh gay gắt, đẩy mạnh cho vay tiêu dùng với thủ tục đơn giản, phê duyệt nhanh. Sự bùng nổ của thị trường tín dụng tạo điều kiện dễ dàng để người dân tiếp cận vốn nhưng cũng khiến họ dễ vay số tiền vượt quá khả năng chi trả.

Nên dạy học sinh cách quản lý tài chính cá nhân Giới trẻ Việt Nam ngày càng chịu ảnh hưởng của văn hóa tiêu dùng toàn cầu. Thẻ tín dụng, các ứng dụng cho vay tiêu dùng dễ khiến họ chi tiêu vượt quá khả năng, nhằm sở hữu những món đồ công nghệ mới, đi du lịch, ăn uống như một cách khẳng định bản thân. Trong khi đó, việc giáo dục tài chính cá nhân cho người dân hầu như bị bỏ ngỏ. Nhiều người chưa được trang bị kiến thức về quản lý tài chính cá nhân, lập ngân sách, hiểu rõ về lãi suất và rủi ro của nợ nần. Họ có thể không lường trước được hậu quả khi chi trả vượt mức trên thẻ tín dụng. Theo báo cáo tài chính tiêu dùng Việt Nam năm 2023 do YouGov thực hiện, có 35% người được khảo sát thừa nhận chi tiêu vượt quá thu nhập và một nửa (50%) trong số đó chưa có quỹ dự phòng khẩn cấp. Những con số này phản ánh nhu cầu cấp thiết phải trang bị tư duy và kỹ năng tài chính cho cộng đồng. Nhiều bạn trẻ đã đi làm, đang sử dụng thẻ tín dụng nhưng khi được hỏi về cách tính lãi suất đơn, lãi suất kép thì vẫn trả lời sai. Lý do là trong chương trình giáo dục, không có bộ môn hay nội dung quản lý tài chính. Do đó, ngoài việc cha mẹ giáo dục con cái về giá trị đồng tiền, nên đưa nội dung giáo dục tài chính cá nhân vào chương trình học tập từ bậc THCS. Tiến sĩ Nguyễn Trí Hiếu

Mai Ca - Thanh Hoa