Khai thác khoáng sản phải tính tới thiên tai, lũ lụt

Đại biểu Phạm Văn Hòa (tỉnh Đồng Tháp) - ảnh: QH

Lo khai thác khoáng sản bừa bãi ảnh hưởng tới môi trường

Tiếp tục chương trình kỳ họp, sáng 1/12, Quốc hội thảo luận về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản.

Đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa (tỉnh Đồng Tháp) nhận định, hiện nay, tình trạng mưa lũ ngày càng phức tạp, bất thường. Nếu cho phép khai thác sai quy hoạch, bừa bãi, ảnh hưởng đến đá núi, thì cần phải xem lại.

Ông đề nghị việc khai thác phải có đánh giá tác động môi trường, đảm bảo nơi khu vực dân cư, rừng núi không bị ảnh hưởng bởi khai thác lấy đất, đá để san lấp.

“Tới đây thiên tai sẽ nguy hiểm nên phải bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, sự sống của người dân” - ông nhấn mạnh.

Về việc cơ quan có thẩm quyền ban bố tình trạng khẩn cấp, cơ chế kiểm soát phạm vi, khối lượng khai thác khoáng sản, theo đại biểu Phạm Văn Hòa vẫn chưa có quy định cụ thể. Ông lấy ví dụ, một dự án chỉ có thể khai thác 1.000 m³ đất để không ảnh hưởng tới thiên tai, lũ lụt, nhưng thực tế khai thác tới 2.000 – 3.000m³ thì rất nguy hiểm.

Do đó, đại biểu Phạm Văn Hòa kiến nghị giới hạn phạm vi công trình để không lãng phí nguồn tài nguyên và ảnh hưởng tới môi trường.

Làm rõ băn khoăn của đại biểu về vấn đề quy hoạch, phạm vi khai thác khoáng sản, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp Trần Đức Thắng nêu, quy định tại dự thảo luật chỉ áp dụng với các mỏ đang hoạt động không cần bổ sung thêm quy hoạch. Với các dự án mới dứt khoát phải có quy hoạch đầy đủ.

Với khoảng sản nhóm 3 – vật liệu xây dựng thông thường, các khu vực mỏ vẫn phải đảm bảo quy hoạch phù hợp với quy hoạch của tỉnh về quốc phòng, an ninh bảo vệ môi trường. Các quy định yêu cầu tổ chức, cá nhân phải thăm dò trữ lượng khoáng sản, quy định kiểm kê... để giảm thiểu rủi ro và gây lãng phí tài nguyên của đất nước.

Sẽ có chiến lược quốc gia khai thác đất hiếm

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng - ảnh: QH

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (tỉnh Lâm Đồng) quan tâm tới vấn đề đất hiếm. Theo bà, đây là nền tảng của bán dẫn, xe điện, quốc phòng, thiết bị y tế và nhiều ngành mũi nhọn.

Luật cần khẳng định nguyên tắc quản lý tài nguyên đất hiếm trên nền tảng khoa học và kiểm soát rủi ro nghiêm ngặt, trong đó yêu cầu về môi trường phải được đặt ở mức cao nhất.

“Đất hiếm không chỉ là khoáng sản chiến lược, mà còn là nhóm tài nguyên có “hệ số rủi ro môi trường” rất lớn. Toàn bộ chuỗi tuyển – tách đều phát sinh chất thải chứa phóng xạ tự nhiên, thorium, uranium ở nồng độ thấp; ngoài ra còn có hỗn hợp kim loại nặng và dung dịch axit ở mức khó xử lý nếu không có công nghệ tiên tiến” - bà Tú Anh nói.

Đại biểu viện dẫn kinh nghiệm quốc tế, những quốc gia từng phát triển đất hiếm ồ ạt nhưng thiếu kiểm soát đã phải đối mặt với những “vùng ô nhiễm phóng xạ tồn lưu”, chi phí xử lý và phục hồi môi trường lớn gấp nhiều lần giá trị kinh tế thu được.

Từ thực tế trên, đại biểu kiến nghị chỉ những doanh nghiệp có năng lực công nghệ, năng lực tài chính và hệ thống quản trị môi trường đạt chuẩn quốc tế mới được phép tham gia.

Cùng mối quan tâm, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (TPHCM) đề nghị cân nhắc bổ sung rõ cơ chế kiểm soát xuất khẩu và tỉ lệ chế biến sâu tối thiểu trong nước. Điều này nhằm bảo đảm đất hiếm thực sự là tài nguyên chiến lược phục vụ phát triển công nghiệp quốc gia, tránh nguy cơ xuất khẩu thô và lệ thuộc công nghệ nước ngoài trong chuỗi giá trị đất hiếm.

Liên quan tới vấn đề này, Bộ trưởng Trần Đức Thắng thông tin, Việt Nam là quốc gia có trữ lượng đất hiếm lớn thứ 2, thứ 3 trên thế giới, nằm ở 21 tỉnh. Bộ đã khoanh định các khu vực mỏ có đất hiếm và tổ chức kiểm soát chặt chẽ.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang chủ trì xây dựng chiến lược quốc gia về đất hiếm để trình Chính phủ ban hành đầu năm 2026. Sau khi hoàn thành khoanh định, việc quan trọng là làm sao để đưa vào khai thác chế biến sâu, đem lại lợi ích cho đất nước.

Dự thảo luật đã tách đất hiếm ra một chương riêng, để Chính phủ có cơ sở ban hành các quy định dưới luật. Bộ trưởng Trần Đức Thắng hy vọng đây sẽ là tài nguyên quan trọng để khai thác, phát triển trong thời gian tới. Trên tinh thần hoàn thành chuỗi chế biến, tránh tối đa xuất khẩu thô.

Như Diệp