Đầu tư mạnh để khai thác tốt tiềm năng giao thông thủy TPHCM

Du khách đi ca nô từ bến Bạch Đằng, phường Sài Gòn đến ấp đảo Thiềng Liềng, xã Thạnh An - Ảnh: Q.T.

Vừa ít tuyến, vừa ít chuyến

Mỗi cuối tuần, chị Lê Nhung (phường Bình Thạnh) thường đưa cha mẹ già đi buýt sông để ngắm cảnh Sài Gòn. Chị chọn đi đường sông để vừa mát, vừa không kẹt đường. Điều khiến chị chưa hài lòng là số chuyến còn ít nên chỉ hợp với du lịch, chưa hợp để đi làm, đi học hằng ngày.

Anh Nguyễn Thanh Sang (xã Cần Giờ) nhớ lại, khi tuyến phà biển Cần Giờ - Vũng Tàu đi vào hoạt động năm 2021, thời gian đi từ bến Tắc Suất sang Vũng Tàu chỉ còn khoảng 30 phút trong khi nếu đi đường bộ phải mất hàng giờ. Theo anh, nếu khai thác tốt, phục vụ tốt, tuyến phà này không chỉ phục vụ nhu cầu đi lại, buôn bán mà còn giảm lượng xe trên đường cao tốc TPHCM - Long Thành - Dầu Giây.

Thường xuyên đi lại bằng đường thủy, chị Giang Thanh (phường Gia Định) cho rằng, đầu tư cho giao thông đường thủy không tốn kém như đường bộ bởi sông rạch đã có sẵn. Thêm nữa, đường thủy có không gian thoáng đãng, cảnh quan tươi đẹp, giúp hành khách có cảm giác thoải mái. Nếu được khai thác tốt, giao thông thủy sẽ làm giảm đáng kể tình trạng kẹt xe trên đường bộ.

Ông Lê Thanh Hải - Giám đốc Trung tâm Tư vấn ứng dụng kinh tế, thuộc HIDS - cho rằng, hạ tầng giao thông thủy ở TPHCM, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu đã được khai thác nhưng chưa xứng với tiềm năng. TPHCM có mạng lưới đường thủy dài hơn 1.430km, nhưng hệ thống bến bãi, tuyến vận tải vẫn còn khiêm tốn.

Tuyến buýt sông số 1 (Bạch Đằng - Linh Đông) và một số tour đường thủy nội đô đã đi vào hoạt động nhưng sản phẩm du lịch còn đơn điệu, chủ yếu phục vụ khách tham quan ngắn ngày, thiếu các tuyến kết nối liên tỉnh.

Ở khu vực Bình Dương, tuyến buýt sông Tiamo - Bạch Đằng chỉ mới hoạt động thí điểm, tần suất thấp, hạ tầng còn sơ sài, dịch vụ du lịch ven sông nhỏ lẻ. Khu vực Bà Rịa - Vũng Tàu có tuyến tàu cao tốc TPHCM - Vũng Tàu nhưng số chuyến còn ít, chủ yếu phục vụ việc đi lại, chưa khai thác tốt về du lịch, chưa có sự kết nối giữa đường biển với đường sông.

Khai thác tối đa tiềm năng sông nước

Để giao thông đường thủy phát triển đột phá, ông Lê Thanh Hải cho rằng, chính quyền TPHCM cần quy hoạch hệ thống vận tải thủy liên hoàn, kết nối các khu vực, bao gồm cả Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu và hoàn thiện các tuyến nội đô kết nối với khu đô thị mới Thủ Thiêm, Phú Mỹ Hưng, các khu dân cư đông đúc và cửa ngõ trọng điểm.

Các tuyến liên đô gồm thượng lưu, hạ lưu và phà biển sẽ hình thành hành lang kinh tế, du lịch, gắn kết trung tâm công nghiệp Bình Dương, đô thị TPHCM và du lịch biển Cần Giờ - Vũng Tàu.

Trong đề án “Phát triển giao thông thủy kết hợp du lịch giai đoạn 2025-2030” của HIDS, bến Bạch Đằng (phường Sài Gòn) và bến Cầu Đá (phường Vũng Tàu) sẽ được nâng cấp thành các đầu mối hiện đại; các tuyến giao thông thủy sẽ có hệ thống trạm dừng ven sông với nhà hàng, điểm bán đặc sản, không gian check-in.

Đặc biệt, đề án đề cao mô hình du lịch sinh thái cộng đồng, khai thác rừng ngập mặn Cần Giờ, vườn trái cây Lái Thiêu, làng chài Long Sơn, phát triển tour du lịch liên vùng theo chủ đề văn hóa, lịch sử, ẩm thực. Số chuyến buýt sông sẽ dày hơn để vừa đáp ứng nhu cầu đi lại, vừa phục vụ du lịch, mang lại trải nghiệm mới mẻ cho du khách.

Ông Trần Thanh Bình - Viện Nghiên cứu Phát triển TPHCM - cho rằng, để khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên sông nước quý giá, cần có chiến lược bài bản, trong đó giải quyết 3 thách thức lớn là hạ tầng, sự kết nối và sản phẩm du lịch.

Theo ông, việc nâng cấp bến Bạch Đằng thành trung tâm đầu mối hiện đại sẽ là cú hích quan trọng cho mạng lưới giao thông thủy nội đô. Hình thức PPP có thể trở thành chìa khóa để triển khai những dự án lớn nhưng cần cơ chế liên ngành đủ mạnh để tháo gỡ nhanh vướng mắc về quy hoạch, thủ tục, đất đai và an toàn.

Tiến sĩ, kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn nhận định, trước đây, vùng tứ giác kinh tế TPHCM - Bình Dương - Bà Rịa Vũng Tàu - Đồng Nai được coi là khu vực phát triển năng động nhất cả nước. Tuy nhiên, do thiếu sự liên kết trong quy hoạch, do “mạnh ai nấy làm” nên chưa khai thác hiệu quả tiềm năng sẵn có, đặc biệt là trong việc kết nối giao thông. Mãi đến vài năm gần đây, các tuyến đường Vành Đai 1, 2, 3, 4 mới được đầu tư, nhưng tiến độ vẫn chậm so với yêu cầu.

Theo ông, việc sáp nhập Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu vào TPHCM mở ra cơ hội lớn về không gian và tính kết nối. Quy hoạch đô thị đa trung tâm của TPHCM nay cần đặt trong bối cảnh mới, đòi hỏi hạ tầng phải kết nối đa phương thức gồm đường bộ, đường sắt, đường thủy, đường hàng không để khai thác tối đa lợi thế của một “siêu đô thị”.

Đặc biệt, cần kết nối, tích hợp cụm cảng Cần Giờ vào hệ thống cảng Cái Mép - Thị Vải để tạo thành một trung tâm cảng quốc tế quy mô lớn; kết nối đường Vành Đai 4 kéo dài trực tiếp các khu công nghiệp ở Bình Dương, Đồng Nai với cảng biển, giúp giảm chi phí logistics và nâng cao sức cạnh tranh của khu vực, giúp tối ưu hóa việc vận tải hàng hóa, phát triển mạnh du lịch đường thủy, vận tải hành khách.

Ông Nam Sơn cho rằng, điểm nghẽn lớn nhất của giao thông thủy hiện nay là thiếu quy hoạch bài bản và thiếu sự phối hợp đồng bộ. Hệ thống cảng sông, cảng biển còn phân tán, nhiều cây cầu có tĩnh không (khoảng trống dưới gầm) thấp, gây cản trở tàu thuyền. Logistics đường sông vốn có chi phí thấp nhưng chưa được khai thác đúng mức.

Trước đây, cảng Cần Giờ được quy hoạch làm cảng trung chuyển quốc tế nhưng trong bối cảnh mới, khi trở thành một phần trong cụm cảng Cái Mép - Thị Vải - Cần Giờ, cảng này có thể đảm nhiệm vai trò cảng xuất nhập khẩu trực tiếp, giảm tải cho cảng Cát Lái, góp phần hạ chi phí logistics và nâng cao hiệu quả vận tải.

Điều mà chính quyền TPHCM cần làm là rà soát, tái cấu trúc toàn bộ hệ thống vận tải thủy theo hướng hiện đại, bền vững và có sự điều phối thống nhất.

Thanh Tâm