Tỉnh táo trước những miếng mồi câu lợi dụng để bán hàng

Khoảng hơn 5.000 chỗ ngồi trong khu vực ưu tiên được lực lượng chức năng sắp xếp cho các cựu chiến binh tại đường Hùng Vương, Trần Phú, phố Tràng Tiền, Nhà Chung... - Ảnh: Trần Hải

Những lễ lớn, trên mạng xã hội luôn có những bài viết thể hiện tinh thần yêu nước, tự hào dân tộc. Giữa dòng cảm xúc ấy, một bài viết than phiền rằng người cha là cựu chiến binh không được mời ngồi hàng ghế danh dự ở quảng trường Ba Đình đã thổi bùng tranh cãi. Cần nói cho rõ để công bằng với sự thật. Nhiều đoàn cựu chiến binh đã được mời, có khu vực ngồi đẹp, có lối vào ưu tiên và được hỗ trợ chu đáo. Được biết, có khoảng hơn 5000 chỗ ngồi khu vực ưu tiên được lực lượng chức năng sắp xếp cho các cựu chiến binh tại đường Hùng Vương, Trần Phú, phố Tràng Tiền, Nhà Chung...

Bên cạnh đó, không ít gia đình cựu chiến binh ở nhà quây quần bên tivi, bên laptop để theo dõi từ xa vẫn hân hoan như ngày hội. Vì vậy, vấn đề không nằm ở việc tổ chức đã bỏ rơi ai, vấn đề ở cách một số tài khoản mượn danh lòng biết ơn để dẫn người đọc về quầy bán hàng.

Chuỗi nội dung được vận hành rất tinh vi. Bước một, một status đánh vào nỗi tủi thân tập thể, gieo cảm giác rằng cựu binh bị lãng quên. Bước hai, một status khác chuyển giọng kể về người lính là người thân, nâng cấp từ bức xúc lên thương nhớ. Bước ba, đường dẫn thương mại xuất hiện ở nơi kín đáo, có khi ở bình luận dưới bài viết, có khi đi vòng qua nội dung cũ.

Trước đây dịp A50 đã làm mẫu. Đến đợt A80, cùng công thức ấy nhưng khéo hơn. Bài chính không gắn đường link, chỉ trỏ qua một bài trung gian, từ đó mới mở ra trang khuyến mãi máy pha cà phê. Người dùng bị dắt tay mà vẫn tin rằng mình vừa đọc một lời tự sự vô tư.

Thủ thuật này đánh vào những nút tâm lý mạnh nhất của ngày lễ. Tự hào khiến người ta mềm lòng với câu chữ đẹp. Bức xúc khiến người ta bấm chia sẻ trước khi kiểm tra nguồn. Đường link đặt trong bình luận tạo ảo giác như một thông tin tình cờ, không phải quảng cáo. Khi bài chính bùng tương tác, bình luận có link nhảy lên đầu, thuận tiện như đặt tấm biển ngay lối ra vào. Thuật toán ưu tiên chủ đề nóng, bài viết càng tranh cãi càng được đẩy xa. Tất cả hợp thành một phễu lưu lượng hoàn hảo. Đỉnh phễu là câu chuyện chạm tim. Đáy phễu là giỏ hàng.

Nhưng sự tinh quái về kỹ thuật không cứu nổi câu hỏi đạo đức. Kỷ niệm lịch sử và ký ức tập thể không phải vật liệu để bện thành dây thừng kéo người vào cửa hàng. Quảng cáo trá hình bào mòn niềm tin, biến lòng biết ơn thành đạo cụ. Một khi cộng đồng nhận ra mình bị dẫn dụ, phản ứng ngược sẽ rất dữ dội. Thương hiệu nào đi đường tắt có thể thắng một mùa doanh số rồi thua dài về uy tín. Ở bình diện xã hội, sự lẫn lộn giữa tin thật và thông điệp bán hàng làm nhiễu không gian công cộng. Ngày vui chung bị xé nhỏ thành mảnh ghép khuyến mãi.

Có người sẽ nói rằng miễn không vi phạm pháp luật thì là sáng tạo tiếp thị. Lập luận ấy bỏ qua hai điều. Thứ nhất, lòng tôn kính dành cho cựu chiến binh là một giá trị đạo đức, không thể mặc cả bằng lượt xem. Thứ hai, những tiếng nói bình tĩnh nhất lại đến từ chính các cựu binh. Có bác cựu chiến binh (tên Facebook là Lý Nhân) viết rất điềm đạm rằng các cựu chiến binh như bác đông lắm. Hãy đặt cái chung lên trên cái riêng. Đó là giọng nói của người từng đi qua lửa đạn, không đòi hỏi đặc quyền, không cần ai kéo cảm xúc hộ mình. Đặt giọng nói ấy cạnh một đường link khuyến mãi, người đọc sẽ tự biết đâu là cảm xúc thật và đâu là mồi câu.

Phản hồi của một bác Cựu chiến binh có tên facebook Lý Nhân dưới bài đăng gây tranh cãi (hiện bài đăng này đã được xoá) rất được cộng đồng mạng ủng hộ với những chia sẻ hết sức thấu tình đạt lý - Ảnh: Chụp màn hình

Cũng nên nhìn thực tế về mặt tổ chức. Số cựu chiến binh của đất nước là con số rất lớn. Việc tri ân có nhiều hình thức và diễn ra quanh năm, từ chế độ y tế đến hỗ trợ gia đình có công. Một buổi lễ ở quảng trường là biểu tượng, không thể gánh thay toàn bộ chính sách đền ơn đáp nghĩa. Lợi dụng hạn chế tất yếu ấy để thổi bùng phẫn nộ rồi dẫn người xem đến trang bán hàng là một cách chơi quá tay.

Vậy nên gọi đây là tuyệt chiêu hay triệt tiêu. Với bảng đo ngắn hạn, đó là tuyệt chiêu vì khiến bài viết tăng tốc như gió. Với thước đo dài hạn, đó là tự triệt tiêu vì đổi niềm tin lấy vài đơn hàng. Một thương hiệu khôn ngoan sẽ tách bạch rành mạch giữa nội dung cộng đồng và nội dung thương mại. Nếu muốn đồng hành cùng ngày lễ, hãy làm từ thiện minh bạch, công bố số liệu rõ ràng, đừng gắn đường link đánh đố người đọc. Nếu muốn kể chuyện về cựu chiến binh, hãy xin phép người trong cuộc và tôn trọng sự thật, đừng dùng họ như chiếc áo choàng che đi bảng giá.

Còn về phía người tiêu dùng cũng như người tiêu thụ nội dung, trước khi bấm chia sẻ, hãy kéo xuống xem bình luận đầu có gắn link hay không. Hãy đọc đến cuối rồi tự hỏi nếu bỏ đường dẫn mua hàng đi, câu chuyện này còn đáng để truyền tay nhau. Hãy bình tĩnh trước những status quá tròn trịa, vừa đủ chi tiết để lay động, vừa đủ mơ hồ để né kiểm chứng. Sự tỉnh táo của mỗi người là hàng rào cuối cùng giữ cho ngày lễ vẫn là ngày lễ, không phải mùa săn mã giảm giá.

Lê Hoài Việt