Đừng để trí tuệ nhân tạo tước đi tư duy của trẻ

Cần đáp án, đã có AI

Vốn rất sợ môn ngữ văn, đặc biệt là thể loại văn nghị luận, khi thử dùng AI, Bảo Trân - nữ sinh lớp Bảy, ở huyện Nhà Bè, TPHCM - như tìm thấy trợ thủ đắc lực. Thay vì chật vật tìm ý tưởng, sắp xếp luận điểm, cô chỉ cần nêu yêu cầu, AI liền đưa ra nhiều gợi ý hay, thuyết phục cùng nguồn tư liệu, dẫn chứng phong phú.

Cụ thể, khi Bảo Trân muốn viết bài nghị luận về một tác phẩm văn học cụ thể, AI nhanh chóng cung cấp thông tin về tác giả, bối cảnh ra đời, các phân tích chuyên sâu và những trích dẫn tiêu biểu, giúp cô tiết kiệm thời gian tìm kiếm tư liệu trong sách vở hay tìm đọc và tổng hợp thông tin từ internet. Thú vị hơn, AI còn gợi ý những luận điểm có thể khai thác để có những góc nhìn mới mẻ về tác phẩm. Ngoài ra, AI còn chỉ ra lỗi sai về ngữ pháp, chính tả, cấu trúc câu và cả sự thiếu mạch lạc trong lập luận của cô, đưa ra những gợi ý chi tiết để cải thiện cách viết, giảm mắc lỗi, hiểu rõ lý do khiến mình diễn đạt chưa tốt và cách khắc phục.

Học sinh Trường THCS Bình Trị Đông B (quận Bình Tân, TPHCM) tìm hiểu, luyện tập và thực hành các kỹ năng sử dụng công nghệ trong giờ tin học - Ảnh: Nguyễn Loan

Tương tự, với sự hỗ trợ của mẹ, Thiên Ý - nữ sinh lớp Năm ở quận 7, TPHCM - đã học môn tiếng Anh dễ dàng hơn nhờ dùng một ứng dụng học tiếng Anh tích hợp AI. Khả năng nhận diện giọng nói của ứng dụng này khiến Thiên Ý rất ấn tượng. Cô tự tin đọc to các từ vựng, mẫu câu liền được AI đưa ra phản hồi chi tiết về độ chính xác của từng âm tiết, chỉ ra những lỗi sai nhỏ nhất, kèm theo hướng dẫn cụ thể về cách đặt lưỡi, mở khẩu hình cho đúng chuẩn. Cô bé thích thú luyện tập cho đến khi AI công nhận mình phát âm đúng.

Ứng dụng này còn đóng vai trò gia sư dạy ngữ pháp, liên tục đưa ra các bài kiểm tra nhỏ để đánh giá trình độ ngữ pháp của Thiên Ý. Dựa vào kết quả làm bài kiểm tra, AI tự động điều chỉnh lộ trình học tập của cô. Những điểm ngữ pháp mà cô còn yếu được ưu tiên củng cố thông qua các bài giảng ngắn gọn, dễ hiểu, kèm theo các bài tập thực hành đa dạng. Ứng dụng tích hợp AI này còn gợi ý các video hoạt hình bằng tiếng Anh ngộ nghĩnh và những bài hát thiếu nhi vui nhộn. Kiểu “vừa học vừa chơi” này giúp Thiên Ý không còn thấy việc học căng thẳng mà trái lại còn hứng thú. Cô hát theo những bài nhạc phim, bắt chước giọng điệu của các nhân vật trong phim và nhanh chóng cải thiện được khả năng nghe, nói một cách rất tự nhiên.

So với các công cụ tìm kiếm từng có, AI hiểu ngữ cảnh và cung cấp kết quả tìm kiếm phù hợp hơn. Do vậy, thay vì đọc, phân tích, viết và chỉnh sửa, học sinh giờ đây chỉ cần gõ yêu cầu và chờ kết quả. Mọi thứ đều được AI giải quyết chỉ trong một vài phút, từ dàn ý thuyết trình, lời giải toán cho đến các báo cáo khoa học.

Phải giúp học sinh dùng AI đúng đắn

Việc dùng AI một cách đúng đắn sẽ hỗ trợ học sinh rất nhiều trong quá trình tự học, giúp nâng cao hiệu quả học tập. Tuy nhiên, nếu lạm dụng, AI dễ biến thành công cụ học thay, nghĩ thay, khiến trẻ lười suy nghĩ, không cần hiểu, không cần cố gắng.

Học sinh lớp Năm, Trường tiểu học Đặng Trần Côn, quận 4, TPHCM ứng dụng AI để thiết kế áo dài - Ảnh: Trang Thư

Là giáo viên có con ở lứa tuổi học trò, cô Phạm Hồ Hoàng Điệp - giáo viên Trường quốc tế Canada - cho rằng, việc ỷ lại vào AI khiến trẻ có nguy cơ mất dần khả năng tư duy, tự học, giảm năng lực ngôn ngữ và suy giảm tư duy phản biện. Cô phân tích: “Học sinh có thể được điểm cao nhờ bài viết của AI nhưng lại không hiểu logic lập luận, không biết tại sao lại ra được kết quả bài làm đó. Việc nhờ AI làm bài khiến trẻ mất dần khả năng tự mình chọn lựa từ ngữ, xây dựng cấu trúc câu, lập luận hay diễn đạt suy nghĩ một cách logic. Do đó, khi đối mặt với các bài thi viết hoặc tình huống cần trình bày quan điểm trước đám đông, học sinh sẽ lúng túng”.

Bà Tô Thụy Diễm Quyên - chuyên gia của Microsoft, nhà sáng lập ra Roboki (phần mềm AI cho giáo dục đầu tiên ở Việt Nam) - nhận định, AI đang phát triển mạnh mẽ, đến mức trẻ ở tuổi mẫu giáo đã biết dùng AI. Điều này đặt ra 2 lựa chọn cho người lớn, một là áp đặt theo hướng cấm tuyệt đối hoặc bắt buộc phải dùng một ứng dụng AI nào đó, hai là giáo dục kỹ năng sử dụng AI. Cách thứ nhất hiện đang được người lớn áp dụng nhiều hơn do thiếu hiểu biết và lo lắng thái quá; cách thứ hai khó áp dụng hơn nhưng mang lại hiệu quả tích cực hơn.
Bà nói: “Thay vì lập hàng rào, chúng ta nên vẽ đường cho hươu chạy đúng. Không nên để học sinh quá lệ thuộc vào AI, nhờ AI học thay, làm bài thay mà nên giúp học sinh sử dụng công cụ AI hiệu quả. Giáo viên và phụ huynh học sinh cần định hướng, dạy cho trẻ kỹ năng vận dụng AI, có tư duy phản biện khi dùng AI. Muốn vậy, giáo viên và phụ huynh phải có kỹ năng dùng AI”.

Học sinh THCS của hệ thống trường liên cấp song ngữ ICS trong một tiết học về AI - Ảnh: Nguyễn Loan

Theo bà, nếu giáo viên vẫn giữ cách dạy và kiểm tra như trước đây, còn cha mẹ vẫn gây áp lực về điểm số thì học sinh sẽ dùng AI để đối phó, miễn là có được điểm cao. Ngược lại, khi cả cha mẹ và giáo viên đều nhận thức được tầm quan trọng của khả năng tư duy, thay đổi cách dạy, cách đánh giá thì việc học sinh sử dụng AI sẽ mang lại hiệu quả tích cực. Nếu giáo viên đưa ra những câu hỏi không có đáp án trên AI, học sinh buộc phải tự tìm ra câu trả lời của mình. Vì vậy, giáo viên nên tập trung phát huy khả năng tư duy, sáng tạo của học sinh và giao cho học sinh tự học các kiến thức cơ bản. Khi đó, học sinh có thể sử dụng AI hay bất kỳ công cụ nào để có được những kiến thức đó.

Bà Diễm Quyên nhận định, định hướng của chương trình giáo dục phổ thông mới (năm 2018) là giúp học sinh phát triển năng lực chứ không phải học thuộc kiến thức như trước đây. Tuy nhiên, trên thực tế, hầu hết giáo viên vẫn chưa thay đổi cách dạy, cách truyền tải nên khó thay đổi cách học của học sinh. Để học sinh tận dụng được AI, cần có chiến lược vĩ mô làm thay đổi nhận thức của người dạy, thay đổi cách đánh giá kiểm tra. Khi đó, AI sẽ như một cuốn sách trong hàng ngàn cuốn sách mà học sinh sử dụng để nâng cao khả năng tự học của mình. Còn việc cấm cản hay dạy cho học sinh dùng 1-2 ứng dụng chỉ là phần ngọn.

Nguyệt Minh - Nguyễn Loan