Đào tạo kiến thức miễn phí về tài sản số cho người dân

Doanh nghiệp đang lãng phí tài sản số

Tại Hội thảo Quốc gia Thường niên lần II về bản quyền và quyền sao chép do Hội Khoa học Kinh tế và Quản lý TPHCM, Hiệp hội Quyền Sao chép Việt Nam (Vietrro), VCCI và một số đơn vị đồng tổ chức ngày 12/10, ông Hoàng Trọng Quang – Chủ tịch Vietrro – cho biết, dữ liệu, nội dung số, phần mềm, thương hiệu chính là “đất đai” của nền kinh tế mới.

Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp vẫn đang để giá trị này “ngủ yên”, không thể định lượng, gọi vốn hay thế chấp. Nguyên nhân là do thiếu “định danh”. Nếu không định danh rõ ràng quyền sở hữu trí tuệ, giá trị không thể xác lập, và vốn không thể huy động. Doanh nghiệp sở hữu tài sản lớn nhưng vẫn “nghèo” trên giấy tờ. Do đó, ông Quang cho rằng cần phải định danh quyền sở hữu.

Khi tài sản được định danh rõ ràng, doanh nghiệp mới có thể định giá, xác định dòng tiền, thời hạn khai thác, và từ đó ghi nhận trong báo cáo tài chính, thương lượng chuyển nhượng, góp vốn, hay thế chấp. Ông Quang kêu gọi doanh nghiệp rà soát, định danh mọi sáng tạo, nội dung số đang sở hữu, đồng thời hợp tác với các đơn vị để xây dựng hồ sơ pháp lý minh bạch.

Bà Lê Thị Minh Hằng – Giám đốc Trung tâm Pháp luật và Tác quyền (Lecoce) – dẫn nghiên cứu 70 - 90% giá trị doanh nghiệp hiện đại là vô hình. Ở Việt Nam, tỷ lệ này có xu hướng tăng nhanh cùng với sự phát triển của kinh tế số. Tuy nhiên, bà Hằng chỉ ra ba thực tế đáng lo ngại:

Thiếu định danh và chuẩn hóa: Nhiều đơn vị chưa có hệ thống nhận diện, mã hóa cho tài sản vô hình, khiến việc định giá, thương mại hóa trở nên bất khả thi.

Thiếu cơ chế cấp phép hợp pháp khi số hóa: Các trường học, thư viện muốn số hóa nhưng thiếu giấy phép tập thể, dẫn đến rủi ro pháp lý hoặc chi phí xin phép từng tác giả quá cao.

Giao dịch bản quyền manh mún, thiếu minh bạch: Việc thu – phân phối tiền bản quyền còn lỏng lẻo, nhiều nội dung bị sử dụng trái phép mà tác giả không được hưởng lợi.

Hậu quả là cả doanh nghiệp và ngành giáo dục đều chịu thiệt. Doanh nghiệp gặp “4 nỗi đau”: Không định danh được tài sản để gọi vốn; không chứng minh được quyền sở hữu khi bị sao chép; không đánh giá được giá trị tài sản vô hình; không tạo được doanh thu từ tài sản trí tuệ.

Trong khi đó, các trường học cũng đối mặt với 4 vấn đề: Thư viện số hóa nhưng không thể triển khai vì vướng bản quyền; học sinh - sinh viên dùng tài liệu không phép; giáo viên không được bảo vệ tác phẩm; nhà trường không có cơ chế quản trị tri thức hiệu quả. “Tất cả đều đến từ việc Việt Nam chưa có chuẩn cho tài sản vô hình” - bà Hằng nhận định.

Luật sư Phan Vũ Tuấn – Phó Chủ tịch Hội Sở hữu trí tuệ TPHCM – chỉ ra nghịch lý: giá trị vô hình chiếm tới 90% (theo S&P 500), nhưng thực tiễn tại Việt Nam đang vướng vào vòng lặp khó khăn do mâu thuẫn giữa khung pháp lý về “Định danh” và các rào cản về “Thực thi”. Hậu quả là tài sản số khó phát hành rộng rãi, không thanh khoản, và quyền sao chép không sinh lời.

Việt Nam đang là “điểm nóng” vi phạm bản quyền trong Top 3 Đông Nam Á, với thiệt hại kinh tế ước tính 350 – 500 triệu USD/năm. Khoảng 60% người dùng vẫn có thói quen tiêu thụ nội dung lậu.

Để thúc đẩy kinh tế sáng tạo, luật sư Tuấn đề xuất 2 hành động cấp thiết:

Thứ nhất, cần sớm có cơ chế “Sandbox mở rộng” cho nhóm tài sản số là Sở hữu trí tuệ và tách bạch không gian tài chính với không gian công nghệ, sở hữu trí tuệ.

Thứ hai, luật pháp cần quy định rõ việc sử dụng dữ liệu để huấn luyện AI thương mại phải được trả phí và có sự đồng ý của chủ sở hữu. “Nếu áp dụng ngoại lệ khai thác dữ liệu (TDM) quá rộng, các nhà sáng tạo nội dung Việt Nam sẽ mất kiểm soát tài sản” - ông Tuấn cảnh báo.

Thanh Hoa