Chuyên gia hiến kế xây cống ngăn triều trên sông Sài Gòn để chống ngập cho trung tâm TPHCM

Sáng 26/12, Viện An ninh phi truyền thống, Trường Quản trị và Kinh doanh - Đại học Quốc gia Hà Nội, phối hợp cùng Cổng Thông tin điện tử Chính phủ, Báo Công an TPHCM và Viện Nghiên cứu phát triển TPHCM đã tổ chức Tọa đàm “An ninh phi truyền thống trong quản trị đô thị TPHCM: Thực trạng - Thách thức - Giải pháp bền vững”.

Tại tọa đàm, nhiều chuyên gia, nhà quản lý đã có những hiến kế để giải quyết các vấn đề đô thị TPHCM đang gặp phải như ngập nước, ùn tắc giao thông, ô nhiễm không khí,..

Khu trung tâm TPHCM - Ảnh: Nguyễn Văn

Nơi lưu trữ nước tự nhiên ngày càng bị thu hẹp

Trong bối cảnh tình trạng ngập úng tại TPHCM ngày càng nghiêm trọng và diễn biến theo chiều hướng bất lợi, phó Giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Phú Quỳnh - Viện Khoa học Thủy lợi Miền Nam đề xuất cần sớm nghiên cứu xây dựng cống ngăn triều trên sông Sài Gòn như một giải pháp chiến lược, bền vững nhằm bảo vệ vùng đô thị lõi, đồng thời chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, nước biển dâng và sụt lún đất.

Khu Thảo Điền bị ngập trong đợt triều cường tháng 10 vừa qua - Ảnh: Nguyễn Văn

Theo ông, TPHCM nằm ở hạ lưu hệ thống sông Sài Gòn - Đồng Nai, tiếp giáp Biển Đông, chịu đồng thời áp lực nước từ thượng nguồn đổ về vào mùa mưa lũ và áp lực triều, xâm nhập mặn từ biển quanh năm. Địa hình thấp trũng là bất lợi lớn: gần 60% diện tích thành phố là vùng đất thấp, trên 70% diện tích chịu ảnh hưởng trực tiếp của dao động triều.

Cùng với đó, quá trình đô thị hóa nhanh tại các khu vực có cao độ thấp như quận 2, quận 7, quận 9, Bình Chánh, Bình Tân (trước đây) đã làm gia tăng độ sâu và thời gian ngập. Không gian trữ nước tự nhiên bị thu hẹp mạnh, khi diện tích mặt thoáng trữ nước từ trên 25% trước năm 1996 nay chỉ còn khoảng 4,84% ở khu đô thị cũ, thấp xa so với yêu cầu tối thiểu 17% theo quy hoạch.

Phó giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Phú Quỳnh - Viện Khoa học Thủy lợi Miền Nam - Ảnh: Nguyễn Văn

Mưa lớn với cường độ cao cũng xuất hiện ngày càng dày đặc. Nếu trong 40 năm (1962-2001) TPHCM chỉ ghi nhận 9 trận mưa trên 100 mm thì trong 23 năm gần đây đã có tới 29 trận. Nhiều trận mưa lớn kết hợp triều cường khiến khu vực trung tâm vẫn ngập dù đã đầu tư hệ thống thoát nước.

Theo số liệu quan trắc, mực nước triều lớn nhất trên sông Sài Gòn tại trạm Phú An đã tăng khoảng 40cm trong giai đoạn 1990-2025, cao hơn nhiều so với mức tăng ngoài biển. Dự báo đến năm 2050, mực nước có thể đạt khoảng trên 2,1m và đến năm 2100 lên tới trên 2,5m.

Đáng lo ngại hơn, TPHCM đang chịu sụt lún nền đất với tốc độ phổ biến từ 10 - 30mm/năm, cá biệt có nơi trên 10cm trong 10 năm. Nhiều khu vực dự báo đến giữa và cuối thế kỷ này có thể lún thêm trên 1m. Mực nước sông dâng cao trong khi mặt đất ngày càng lún, nguy cơ nước tràn từ sông vào đô thị là hiện hữu.

Cống ngăn triều sông Sài Gòn là tuyến phòng thủ chủ động

Theo nghiên cứu của phó giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Phú Quỳnh, thực tế cho thấy, việc liên tục nâng cao đê, đường ven sông để chống ngập sẽ tạo áp lực rất lớn về chi phí đầu tư, giải phóng mặt bằng, giao thông và cảnh quan đô thị. Đê cao dần lên còn làm mất “view sông”, ảnh hưởng tiêu cực đến du lịch, môi trường sống và sức hấp dẫn đầu tư của thành phố.

Tuyến chống ngập vành đai ngoài và vị trí cống ngăn triều Sài Gòn (dự kiến) - Ảnh: Chuyên gia cung cấp

“Từ các phân tích khoa học, giải pháp xây dựng cống ngăn triều trên sông Sài Gòn, đặt tại khu vực ngã ba sông Sài Gòn - sông Đồng Nai, được đánh giá là khả thi. Khi vận hành đóng cống trong các đợt triều cường, mực nước sông Sài Gòn sẽ được hạ thấp, hình thành tuyến phòng thủ vành đai ngoài, giảm áp lực cho hệ thống đê, cống, trạm bơm bên trong đô thị. Đây là giải pháp chống ngập lâu dài cho trung tâm TPHCM”, ông đề xuất.

Chi phí xây dựng cống ngăn triều ước tính khoảng 100 - 200 triệu USD, thấp hơn nhiều so với việc liên tục nâng cấp hàng chục km đê, đường và hạ tầng kỹ thuật. Quan trọng hơn, giải pháp này đặc biệt hiệu quả trong bối cảnh nước biển dâng và sụt lún đất diễn ra ngày càng nhanh.

Dự án ngăn triều chống ngập trên các dòng kênh ở TPHCM vẫn đang "đắp chiếu" - Ảnh: Nguyễn Văn

Từ thực tiễn ngập úng và các dự báo dài hạn, chuyên gia cho rằng việc triển khai đề tài nghiên cứu “Nghiên cứu đề xuất xây dựng cống ngăn triều trên sông Sài Gòn nhằm chống ngập úng cho vùng đô thị trung tâm TPHCM và chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu - nước biển dâng, sụt lún đất” là hết sức cần thiết và cấp bách. Đây có thể là bước đi quan trọng giúp TPHCM tìm ra lời giải căn cơ cho bài toán ngập úng, hướng tới phát triển đô thị bền vững trong tương lai.

Hiện nghiên cứu xây cống chống ngập trên sông Sài Gòn đã được Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam gửi đến Sở Khoa học và Công nghệ để trình UBND xem xét.

Tứ Quý