50 năm văn học - nghệ thuật TPHCM: Dấu ấn tiên phong của một đô thị sáng tạo

Thành phố đi đầu

Trong suốt nửa thế kỷ, TPHCM không chỉ là trung tâm kinh tế lớn nhất cả nước mà còn là kinh đô nghệ thuật, nơi hội tụ những con người dám thử, dám sai, dám đổi mới.

Nhà thơ Lê Minh Quốc từng nói: “Sài Gòn không chỉ nuôi dưỡng người viết mà còn yêu người viết. Ở đây, công chúng là mạch máu khiến văn nghệ không bao giờ cũ”. Chính tinh thần ấy giúp TPHCM luôn đi đầu trong hội nhập và sáng tạo.

Hò dô - một trong những sự kiện âm nhạc quốc tế lớn nhất và có tầm ảnh hưởng hàng đầu tại Việt Nam - Nguồn ảnh: BTC

TPHCM là nơi tiên phong tổ chức các sự kiện âm nhạc quốc tế quy mô lớn, góp phần định vị lại vị thế của công nghiệp âm nhạc Việt Nam trong dòng chảy khu vực và châu Á.

Trong số đó, có thể kể đến Liên hoan âm nhạc quốc tế TPHCM (Hò dô) - lễ hội âm nhạc quốc tế đầu tiên của Việt Nam xác lập kỷ lục “Chương trình nghệ thuật cộng đồng đa dạng về thể loại âm nhạc, kết hợp giữa âm nhạc truyền thống và đương đại có quy mô lớn nhất Việt Nam”.

Sau thành công của 4 lần tổ chức, liên hoan đã khẳng định vị thế là một trong những sự kiện âm nhạc quốc tế lớn nhất và có tầm ảnh hưởng hàng đầu tại Việt Nam. Đến nay, Hò dô không đơn thuần là một liên hoan âm nhạc mà còn là nơi TPHCM gửi đi thông điệp về một đô thị cởi mở, trẻ trung, sáng tạo.

Chuỗi concert Anh trai vượt ngàn chông gai, Anh trai say hi, Em xinh say hi… gần đây cho thấy sức hút đặc biệt của thị trường âm nhạc TPHCM. Các chương trình đang tiệm cận chuẩn biểu diễn quốc tế và thị trường tiêu thụ lớn. Với vai trò đó, TPHCM là điểm đến của những đêm nhạc hoành tráng đồng thời là trung tâm thúc đẩy sự chuyên nghiệp hóa của ngành công nghiệp biểu diễn, góp phần giúp âm nhạc Việt Nam hòa vào nhịp phát triển của khu vực.

Với sân khấu, TPHCM là nơi khai sinh mô hình xã hội hóa đầu tiên trong cả nước. Từ Câu lạc bộ sân khấu thể nghiệm 5B Võ Văn Tần, thập niên 1980, thành phố đã có hàng loạt sân khấu khác như IDECAF, Hoàng Thái Thanh, Thiên Đăng, Thế Giới Trẻ, Hồng Hạc, Sân khấu mới… Sở hữu phong cách đa dạng, sân khấu xã hội hóa TPHCM đáp ứng nhu cầu thưởng thức của người dân và là mô hình được nhiều địa phương học hỏi để áp dụng.

Khán giả TPHCM góp phần đưa doanh thu phòng vé Việt vươn lên thứ hai Đông Nam Á Từ nhiều năm nay, TPHCM đã trở thành trung tâm điện ảnh lớn nhất nước với hơn 800 doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực sản xuất và phát hành. Thị trường chiếu bóng TPHCM sôi động nhất Việt Nam với 56 cụm rạp, chiếm khoảng 40% thị phần toàn quốc. Lượng khán giả tại TPHCM góp phần đưa doanh thu phòng vé Việt Nam vươn lên thứ hai Đông Nam Á. Mai – bộ phim Việt Nam đầu tiên vượt mốc doanh thu 550 tỉ đồng (theo Box Office Vietnam). Ảnh: Đoàn phim cung cấp Phần lớn các phim Việt đạt doanh thu trên 100 tỉ đồng đều do ê kíp, hãng phim, đặt trụ sở tại TPHCM thực hiện (Bố già, Nhà bà Nữ, Mai, Lật mặt…), khẳng định TPHCM không chỉ là trung tâm sáng tạo mà còn là đầu tàu thương mại của điện ảnh Việt. Bên cạnh đó, TPHCM còn là nơi diễn ra nhiều sự kiện điện ảnh quy mô quốc tế như Liên hoan phim quốc tế TPHCM, Dự án phim ngắn CJ… giúp nhiều đạo diễn trẻ trưởng thành, góp phần làm mới diện mạo điện ảnh Việt trên bản đồ thế giới.

TPHCM cũng giữ vững vị trí thủ phủ của cải lương Nam Bộ với nhiều vở kinh điển: Tiếng trống Mê Linh, Thái hậu Dương Vân Nga, Tô Ánh Nguyệt, Bức ngôn đồ Đại Việt, Câu thơ yên ngựa… TPHCM còn tiên phong với những thử nghiệm làm mới nghệ thuật cải lương từ cách viết kịch bản đến thủ pháp dàn dựng qua Chiếc áo thiên nga, Kim Vân Kiều, Rồng Phượng…

Không gian văn hóa- diện mạo mới của đô thị sáng tạo

Song hành cùng phát triển sáng tạo là đầu tư công bài bản cho hạ tầng văn hóa.

Một trong những sự đổi thay dễ nhận diện nhất ở TPHCM sau nửa thế kỷ là sự hiện diện của những không gian văn hóa công cộng. Những không gian ấy đã trở thành phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa, nơi con người tìm thấy sự gắn kết, sẻ chia và niềm tự hào về thành phố của mình.

Từ phố đi bộ Nguyễn Huệ (2015), đến Đường sách TPHCM (2016) và Đường sách Thủ Đức (2025), TPHCM đã định hình nên các điểm đến văn hóa quen thuộc, nơi người dân và du khách hòa mình vào không khí sáng tạo của đô thị. Song song đó, hàng loạt công viên ven sông như bến Bạch Đằng, Thủ Đức, Sáng tạo… được cải tạo, mở rộng, tạo thành quần thể không gian văn hóa mở.

Theo Sở Văn hóa và Thể thao TPHCM, năm 2024, sở triển khai 48 dự án với tổng vốn đầu tư 1.326 tỉ đồng, trong đó 31 dự án (trị giá 1.177 tỉ đồng) đã được HĐND và UBND TPHCM thông qua chủ trương.

Từ dấu ấn 50 năm, TPHCM đang bước vào giai đoạn mới của chiến lược phát triển công nghiệp văn hóa 2025-2030 - hướng đến mục tiêu đưa văn hóa trở thành sức mạnh mềm của đô thị sáng tạo và động lực phát triển bền vững.

Hoa Nguyễn