Úc cấm mạng xã hội với trẻ em dưới 16 tuổi: bảo vệ hay né tránh?

Trẻ em dưới 16 tuổi tại Úc sẽ không được sử dụng mạng xã hội từ 10/12 - Ảnh minh hoạ

Bảo vệ trẻ em khỏi tổn thương trên mạng xã hội

Với tên gọi “Độ tuổi tối thiểu với mạng xã hội”, chính sách này được thông báo là một bước đi nhằm bảo vệ sức khỏe tinh thần, hạn chế bắt nạt mạng, loại trừ nội dung độc hại và áp lực tâm lý lên trẻ em. Nhưng ngay khi chưa chính thức có hiệu lực, chính sách này đã tạo ra một cuộc tranh luận gay gắt trong xã hội Úc – giữa những người xem đây là “lá chắn cần thiết” và những người cho rằng đây là một biện pháp cực đoan, tiềm ẩn nhiều hệ quả khó lường.

Ở phía ủng hộ, không ít phụ huynh cho rằng mạng xã hội từ lâu đã trở thành nguồn lo âu thường trực. Trẻ em ngày càng tiếp xúc sớm với nội dung không phù hợp, sống trong áp lực so sánh hình ảnh, bị cuốn vào vòng xoáy “like – share – view”. Các nghiên cứu về sức khỏe tâm thần tại Úc nhiều năm qua cho thấy tỷ lệ trầm cảm, lo âu và tự ti ở thanh thiếu niên có liên hệ chặt chẽ với việc sử dụng mạng xã hội quá mức. Vì vậy, việc Nhà nước ra tay được xem như một cách can thiệp mạnh mẽ, thay cho sự bất lực của nhiều gia đình trước chiếc điện thoại thông minh luôn trong tay con trẻ.

Ở góc nhìn này, lệnh cấm không chỉ là một quy định hành chính, mà là một tuyên ngôn rõ ràng rằng trẻ em cần được bảo vệ khỏi những tác động tiêu cực của không gian số, ngay cả khi phải đánh đổi bằng việc thu hẹp quyền truy cập. Những người ủng hộ cho rằng trẻ em dưới 16 tuổi chưa đủ khả năng kiểm soát cảm xúc, chưa đủ trải nghiệm để tự bảo vệ mình trước hàng loạt cạm bẫy tinh vi trên mạng. Việc trì hoãn tiếp cận mạng xã hội thêm vài năm được xem điều cần thiết để đổi lấy sự an toàn.

Úc bắt đầu thực hiện quy định cấm trẻ dưới16 tuổi sử dụng mạng xã hội từ 10/12 - Ảnh minh họa

Nhưng ở chiều ngược lại, làn sóng phản đối cũng không nhỏ. Nhiều phụ huynh, nhà giáo dục và chuyên gia công nghệ đặt câu hỏi: liệu cấm đoán có thực sự là giải pháp hay chỉ là cách né tránh? Với họ, mạng xã hội không chỉ là nơi giải trí mà còn là không gian giao tiếp, học tập, tìm kiếm thông tin và thể hiện bản thân của thế hệ trẻ. Không ít học sinh sử dụng YouTube để học trực tuyến, tham gia các cộng đồng sáng tạo, nghiên cứu khoa học, nghệ thuật, lập trình. Cắt hoàn toàn quyền truy cập với nhóm dưới 16 tuổi chẳng khác nào tước đi một phần môi trường phát triển tự nhiên của các em trong thời đại số.

Nhiều phụ huynh cũng cảm thấy quyền nuôi dạy con cái của họ đang bị xâm phạm. Có người muốn giới hạn con, có người muốn đồng hành cùng con trên mạng, dạy con cách nhận diện rủi ro, cách phản ứng trước những điều tiêu cực. Nhưng lệnh cấm không cho họ quyền lựa chọn. Dù chính phủ tuyên bố sẽ không xử phạt phụ huynh hay trẻ em nếu lách luật, thì các nền tảng lại bị bắt buộc phải chặn tài khoản. Điều đó tạo ra một nghịch lý: cha mẹ không bị phạt, nhưng cũng không được quyền cho con dùng mạng xã hội một cách hợp pháp.

Cấm đoán hay giáo dục và đồng hành?

Tranh cãi càng gay gắt hơn khi nhiều chuyên gia chỉ ra rằng công nghệ xác minh độ tuổi hiện nay vẫn chưa đủ hoàn thiện. Việc sử dụng trí tuệ nhân tạo để ước lượng khuôn mặt, yêu cầu giấy tờ tùy thân hay thậm chí thông tin ngân hàng đều tiềm ẩn nguy cơ sai sót và rò rỉ dữ liệu cá nhân. Trên thực tế, ngay trong những ngày đầu triển khai, đã có không ít tài khoản của người trưởng thành bị khóa nhầm. Với các doanh nghiệp nhỏ, người sáng tạo nội dung, đây không chỉ là phiền toái mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế.

Quy định cấm trẻ em dưới 16 tuôie sử dung mạng xã hội đang gây tranh luận trái chiều tại Úc - Ảnh minh họa

Một lo ngại khác là lệnh cấm có thể đẩy trẻ em sang những nền tảng ít được kiểm soát hơn. Khi các mạng xã hội lớn bị chặn, trẻ em hoàn toàn có thể tìm đến các dịch vụ nhỏ, máy chủ riêng, ứng dụng nhắn tin mã hóa, hoặc những nền tảng không nằm trong danh sách hạn chế. Khi đó, thay vì ở trong không gian tương đối an toàn với các cơ chế báo cáo, kiểm duyệt, các em lại bước vào những vùng xám mà sự bảo vệ gần như bằng không. Lệnh cấm vì thế có nguy cơ tạo ra hiệu ứng ngược, trẻ em vẫn lên mạng, nhưng trong môi trường rủi ro hơn.

Đại diện một số tập đoàn công nghệ cũng tỏ ra thận trọng. Google và YouTube Australia từng công khai nhận định rằng việc bảo vệ trẻ em trên không gian mạng không nên chỉ dựa vào cấm đoán. Theo họ, điều quan trọng hơn là xây dựng các rào chắn phù hợp trên nền tảng, kết hợp với việc trang bị kỹ năng số cho trẻ em và trao quyền cho phụ huynh trong việc giám sát, đồng hành. Cấm hoàn toàn không giúp trẻ em học cách đối diện với rủi ro, nó chỉ trì hoãn thời điểm những rủi ro ấy xuất hiện.

Từ góc độ xã hội, câu chuyện lệnh cấm mạng xã hội ở Úc đặt ra một vấn đề lớn hơn: chúng ta đang muốn nuôi dạy một thế hệ công dân số biết tự bảo vệ mình, hay một thế hệ được bảo vệ bằng cách… bị cách ly khỏi không gian số cho đến khi đủ tuổi? Khi trẻ bước vào tuổi 16, mọi rào cản sẽ đồng loạt được gỡ bỏ. Khi đó, nếu không có sự chuẩn bị từ trước, liệu các em có thể bị “sốc” trước thế giới mạng đầy phức tạp.

Tuấn Huy