Đài tưởng niệm nạn nhân COVID-19 tại TPHCM: Giữ mảng xanh, ký ức, để thành phố không quên những ngày đã qua

Ông Phạm Bình An - Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TPHCM - phát biểu đề dẫn tọa đàm - Ảnh: Thanh Tâm

Có nghĩa với người đã khuất, có tình với người ở lại

Kiến trúc sư (KTS) Nguyễn Trường Lưu - Chủ tịch Hội KTS TPHCM - cho biết, chủ trương xây dựng công trình tưởng niệm nạn nhân COVID-19 đã được thành phố đặt ra ngay sau khi đại dịch kết thúc. Khi đó, nhiều địa điểm được khảo sát nhưng chưa thật sự phù hợp. Có nơi quá xa trung tâm, khó tiếp cận, có nơi lại thiếu không gian tĩnh lặng cần thiết cho một công trình tâm linh, tưởng niệm.

Theo ông, điều quan trọng nhất là chọn đúng vị trí, vừa đẹp, vừa thuận tiện, vừa có giá trị tinh thần. Công trình này cần được xem như một công viên tưởng niệm, nơi có tượng đài nằm trong không gian xanh, nhẹ nhàng nhưng không đơn điệu.

Ông đề xuất khi quy hoạch, thành phố nên giữ lại các công trình cũ trong khuôn viên, tránh biến không gian thành khu vui chơi ồn ào, song vẫn có thể tổ chức các hoạt động văn hóa, nghệ thuật, chuyên đề khoa học để lan tỏa tinh thần nhân ái, sẻ chia.

“Thành phố có thể tổ chức cuộc thi thiết kế nhằm tìm ra phương án tối ưu, vừa là dịp để cộng đồng cùng tham gia, vừa là cách khơi dậy phong trào tưởng nhớ và tri ân những người đã mất” - ông Lưu nhấn mạnh.

PGS.TS Phan Xuân Biên - Phó chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam - phát biểu tại tọa đàm - Ảnh: Thanh Tâm

Ở góc nhìn văn hóa, PGS.TS Phan Xuân Biên cho rằng, công viên tưởng niệm cần được quy hoạch với cấu trúc rõ ràng, xác định mối liên kết giữa các khu vực, từ tượng đài trung tâm đến không gian điêu khắc, cây xanh và khu sinh hoạt cộng đồng.

“Công trình không cần hoành tráng, mà phải tĩnh lặng nhưng không âm u, toát lên vẻ linh thiêng. Nó phải gợi nhớ tinh thần đoàn kết, sự đồng lòng, và hình ảnh những con người tuyến đầu trong giai đoạn khó quên của lịch sử” - ông Biên nói.

Nhà điêu khắc Phạm Văn Hạng cho biết ông mong Đài tưởng niệm nạn nhân COVID-19 sẽ trở thành “công viên nghĩa tình”, có nghĩa với người đã khuất, có tình với người ở lại.

“Đó là công trình mà không ai dám chặt đi một cái cây hay phá bỏ một ngôi nhà, mà phải tận lực khai thác và gìn giữ. Bởi tượng đài hôm nay không chỉ dành cho chúng ta, mà còn cho tương lai và hạnh phúc của mai sau” - ông Hạng chia sẻ.

Không gian văn hoá, nghệ thuật tương lai

GS.TS Nguyễn Xuân Tiên - Chủ tịch Hội Mỹ thuật TPHCM - phát biểu tại tọa đàm - Ảnh: Thanh Tâm

Giáo sư - Tiến sĩ Nguyễn Xuân Tiên - Chủ tịch Hội Mỹ thuật TPHCM - cho rằng, việc thành phố chọn khu đất vàng số 1 Lý Thái Tổ để xây dựng công viên tưởng niệm nạn nhân COVID-19 là một chủ trương rất nhân văn và nghĩa tình.

“Từ sự mất mát đến hồi sinh, từ nỗi đau đến đồng lòng, và từ đồng lòng đến bài học cho tương lai, đó chính là thông điệp mà công trình cần truyền tải” - ông chia sẻ.

Theo ông Tiên, tượng đài không chỉ là nơi tưởng nhớ, mà còn là biểu tượng tri ân tinh thần đoàn kết, sẻ chia, và sự hy sinh của các “chiến sĩ áo trắng” cùng lực lượng tuyến đầu. Đây cũng sẽ là bài học sống động cho thế hệ sau, về một giai đoạn lịch sử mà con người đã chiến đấu với “kẻ thù vô hình”. Nếu làm tốt, công trình có thể trở thành không gian văn hóa - nghệ thuật, nơi người dân và du khách tìm đến để chiêm nghiệm và gửi gắm tình cảm.

Về mặt thể hiện, ông đề xuất tượng đài nên được thiết kế giản dị mà hiện đại, thể hiện tinh thần bi hùng và nhân ái. Có thể sử dụng hình khối kiến trúc kết hợp điêu khắc và cảnh quan thiên nhiên, đồng thời tích hợp công nghệ số, mã QR để người dân dễ dàng tiếp cận những tư liệu, câu chuyện về hành trình chống dịch, những tấm gương hy sinh và lòng nhân ái của người Sài Gòn.

Với diện tích hơn 3,7ha và 3 mặt tiền, công viên cần có sự phân khu hài hòa, vừa tôn nghiêm, vừa là không gian mở để cộng đồng sinh hoạt. Ông Tiên nhấn mạnh, thành phố nên tổ chức cuộc thi thiết kế kiến trúc, thành lập hội đồng tuyển chọn và trưng bày các phương án để lấy ý kiến nhân dân, bảo đảm công trình thực sự là của cộng đồng.

Khu đất số 1 Lý Thái Tổ (phường Vườn Lài, TPHCM) - Ảnh: Anh Tú

Ở góc nhìn quy hoạch, Thạc sĩ Ngô Anh Vũ - Viện trưởng Viện Quy hoạch TPHCM - cho rằng, việc giữ lại khu đất này là hết sức ý nghĩa và thiêng liêng, song cần nghiên cứu kỹ phương án giao thông để mở tuyến kết nối với đường Lý Thái Tổ, đảm bảo thông thoáng và thuận tiện.

Ông Vũ nhấn mạnh: “Một công viên mà không có cây thì không còn là công viên. Không gian xung quanh cần được giữ mảng xanh, đồng nhất về kiến trúc và chất liệu, tránh phá vỡ cảnh quan hiện hữu. Thành phố có thể hoàn thiện phần công viên trước, còn tượng đài nên dành thêm thời gian chuẩn bị kỹ lưỡng”.

Ông cũng gợi ý đặt tên cho công viên và tận dụng 7 biệt thự trong khuôn viên để hình thành các không gian nghệ thuật, giáo dục, điện ảnh, sân khấu… nơi kể lại hành trình vượt qua đại dịch và lan tỏa tinh thần sống đẹp.

“Quan trọng nhất là đừng vội vàng. Một công trình tưởng niệm cần được xây bằng cảm xúc và sự đồng thuận, khi đó nó mới sống mãi trong ký ức người dân thành phố” - ông nói.

Về hạ tầng, ông Nguyễn Xuân Phúc - Phó trưởng phòng Kinh tế - Hạ tầng phường Vườn Lài - thông tin: dự án mở rộng tuyến đường Trần Bình Trọng đang được điều chỉnh lộ giới 17m, gồm lòng đường 4 làn xe, vỉa hè hai bên rộng tối thiểu 3m. Dự án sẽ giải tỏa 113 hộ dân, trong đó 95 hộ toàn phần, 17 hộ một phần. Phường đang phối hợp các sở ngành để cập nhật vào quy hoạch 1/2000, đảm bảo kết nối giao thông thuận lợi cho khu tưởng niệm trong tương lai.

Giữ chất riêng của người Sài Gòn, người Nam Bộ Theo tiến sĩ khảo cổ học Nguyễn Thị Hậu, ý nghĩa sâu xa nhất của Đài tưởng niệm nạn nhân COVID-19 không nằm ở quy mô hay hình thức, mà ở tinh thần “đau thương nhưng nghĩa tình vượt qua” - chất rất riêng của người Sài Gòn, người Nam Bộ. Bà cho rằng, đây là công trình mang giá trị nhân văn đặc biệt, cần được tiếp cận từ góc nhìn của cộng đồng, nơi người dân không chỉ là người đến tưởng niệm, mà còn thấy mình trong ký ức của thành phố. “Đừng để công trình chỉ là câu chuyện của chính quyền nhìn về dân, mà phải là sự đồng cảm, nơi người dân cảm nhận được chính quyền đang cùng đứng về phía họ, cùng chia sẻ nỗi đau và niềm tự hào đã vượt qua biến cố” - bà nói. Tiến sĩ khảo cổ học Nguyễn Thị Hậu phát biểu tại toạ đàm - Ảnh: Thanh Tâm Bà nhấn mạnh, nếu không có sự đồng thuận và gắn bó giữa người dân và chính quyền, TPHCM đã khó có thể đi qua giai đoạn tang thương ấy. Tinh thần “vượt lên nỗi đau, không bi lụy” chính là đặc trưng của người Nam bộ: đau đớn nhưng kiên cường, nhớ nhưng không gục ngã. Bà cho rằng khi tổ chức cuộc thi thiết kế, thành phố nên xác định rõ thông điệp và mục tiêu cốt lõi của công trình, tránh để quá nhiều ý tưởng khiến tượng đài mất tập trung và trở nên na ná nhau. “Một đầu bài cụ thể, rõ ràng sẽ giúp kiến trúc sư chạm đúng cảm xúc cộng đồng và làm nên giá trị bền vững. Mỗi người dân khi đến, dù không nói, vẫn thấy mình trong đó, mới là thành công lớn nhất” - bà chia sẻ. Về mặt hình thức, công trình nên hướng đến sự giản dị, sâu lắng, không cần phô trương con số hay danh sách tên người mất, bởi theo tâm lý Á Đông, nhiều gia đình không muốn đưa tên người thân ra nơi công cộng. Thay vào đó, có thể ứng dụng công nghệ hiện đại như mã QR, để người dân khi đến viếng có thể truy cập thông tin về hành trình chống dịch của thành phố, những mất mát và câu chuyện nghĩa tình trong tâm dịch. Bà cũng lưu ý yếu tố cảnh quan cần được bảo tồn tối đa: “Không nên chặt cây hay mở rộng đường ảnh hưởng đến công viên hiện hữu. Giữ mảng xanh là giữ sự cân bằng cho ký ức và cho tâm hồn người đến tưởng niệm”.

Thanh Tâm