Cơ hội để giáo dục đại học chuyển mình

Một nữ cử nhân ngành truyền thông với tấm bằng loại khá đến tập đoàn dược phẩm ứng tuyển. Nhà tuyển dụng hỏi có biết chụp hình, quay phim không, có làm được video không, có sáng tạo được kịch bản độc đáo cho một sự kiện không. Cô lắc đầu bởi ở trường chỉ dạy lý thuyết. Nhà tuyển dụng đành thở dài ngao ngán.

Truyền thông đang là ngành “ăn khách” nhưng dường như nó chỉ là cái tên thời thượng để thu hút người học.

Thí sinh tham gia kỳ thi đánh giá năng lực của Đại học Quốc gia 2025 - Ảnh: Nguyễn Loan

Đây chỉ là ví dụ nhỏ về sự lệch pha giữa đào tạo và nhu cầu của thị trường lao động. Suốt thời gian dài, các doanh nghiệp kêu ca về chất lượng đào tạo đại học, như chương trình nặng về lý thuyết, thiếu tính ứng dụng. Bởi vậy, doanh nghiệp thiếu nhân sự thạo việc nhưng hàng ngàn cử nhân “ra lò” từ trường đại học vẫn cứ thất nghiệp.

Trong khi đó, nhiều năm nay, cánh cửa vào đại học gần như mở toang. Năm 2025, có 773.167 thí sinh trúng tuyển đợt 1 trên tổng số 849.544 đăng ký xét tuyển. Dù có 147.690 thí sinh trúng tuyển không nhập học (tỉ lệ 19,1%) nhưng tính chung, cơ hội vào đại học (91,01%) vẫn cao hơn nhiều so với tỉ lệ vào lớp Mười ở nhiều tỉnh, thành. Đang có nghịch lý là cơ hội vào đại học ngày càng cao nhưng giá trị tấm bằng ngày càng giảm. Điều này ai cũng nhìn thấy và rất nóng lòng muốn các trường nâng cao chất lượng đào tạo, gắn với nhu cầu thị trường lao động hơn.

Nghị quyết 71 ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị đặt ra nhiệm vụ hiện đại hóa, nâng tầm giáo dục đại học, tạo đột phá phát triển nhân lực trình độ cao và nhân tài, dẫn dắt hoạt động nghiên cứu, đổi mới sáng tạo đồng thời nâng một số trường tinh hoa lên thành đại học nghiên cứu đẳng cấp quốc tế. Hiện tại, Việt Nam có hơn 240 trường đại học, phần lớn có chất lượng đào tạo và nghiên cứu chưa đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế, xã hội. Để giáo dục đại học thực sự trở thành động lực phát triển đất nước, cần sự đột phá ở nhiều khâu.

Về đầu tư, ngân sách nhà nước chi cho giáo dục đại học hiện tại chỉ khoảng 0,27% GDP, năm 2020 thậm chí chỉ 0,18% GDP, thấp hơn nhiều so với các nước trong khu vực và trên thế giới. Về xây dựng đại học tinh hoa theo mô hình đại học nghiên cứu đẳng cấp quốc tế, cần có chiến lược đầu tư tương xứng. Như ở Trung Quốc, nhờ sự đầu tư của chính phủ cùng sự quốc tế hóa, đổi mới nghiên cứu, Đại học Thanh Hoa đã đạt được bước tiến vượt bậc, nhiều năm liền nằm trong tốp 20 trên các bảng xếp hạng đại học thế giới. Ngoài “Dự án 985” xây dựng các đại học trọng điểm với mức đầu tư gần 250 triệu USD/năm, Đại học Thanh Hoa còn được đầu tư thêm trong dự án đại học đẳng cấp thế giới…

Về chất lượng của trường đại học, cần thiết kế chương trình đào tạo theo hướng sát thực tiễn, phát triển kỹ năng ngoại ngữ, trí tuệ nhân tạo và kỹ năng mềm cho sinh viên. Quan trọng không kém là đầu tư cho nghiên cứu khoa học, thu hút nhân tài, hình thành nhóm nghiên cứu mạnh bởi nghiên cứu khoa học góp phần quan trọng nâng cao chất lượng đào tạo, phát triển tri thức mới và khẳng định vị thế học thuật của trường. Các trường cũng phải hợp tác chặt chẽ với doanh nghiệp để cùng xây dựng chương trình đào tạo, để gửi sinh viên đến thực hành, thực tập.

Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục, đào tạo là cơ hội, là định hướng, là cơ sở để các cơ sở giáo dục đại học làm đúng sứ mạng của mình: đào tạo nhân lực đạt chuẩn để cung cấp cho xã hội, nghiên cứu ứng dụng và đưa sản phẩm vào phục vụ cuộc sống, giúp ích cho cộng đồng, phụng sự đất nước, đóng góp cho sự phát triển của nhân loại.

Quế Minh