Chuẩn hóa tem để nhận diện đúng hàng hóa trên thị trường

Chỉ dùng mã QR là chưa đủ

Theo dự thảo, tem xác thực điện tử là loại tem có tính năng bảo mật cao, thường ở dạng mã QR (mã phản hồi nhanh), mã vạch hoặc thẻ NFC (thiết bị lưu trữ không dây), dùng để xác minh tính xác thực của sản phẩm, hàng hóa; mỗi tem gắn một mã định danh duy nhất, được mã hóa nhiều lớp theo tiêu chuẩn quốc tế GS1 Digital Link và liên thông với cơ sở dữ liệu trung tâm của Bộ Công an.

Điểm mới của quy chuẩn này là chuẩn hóa cấu trúc dữ liệu và cơ chế truy xuất toàn chuỗi: mỗi mã định danh gồm mã sản phẩm (GTIN), mã địa điểm (GLN), số sê ri, số lô, ngày sản xuất, hạn sử dụng và có thể mở rộng sang mã vận chuyển (SSCC). Hệ thống lưu trữ dữ liệu phải bảo đảm độ sẵn sàng tối thiểu 99,9%, ghi nhận được vị trí, thời gian quét, số lần xác thực và toàn bộ thông tin được mã hóa bằng giao thức bảo mật. Người tiêu dùng chỉ cần quét mã là có thể biết nguồn gốc, tình trạng xác thực và lịch sử di chuyển của từng sản phẩm.

Nhân viên công ty Honda đang hướng dẫn khách hàng quét mã QR để phân biệt hàng giả

Quy chuẩn này nhận được sự quan tâm đặc biệt của cộng đồng doanh nghiệp, nhất là những đơn vị đã đầu tư mạnh vào hệ thống truy xuất nguồn gốc, chống hàng giả nhưng vẫn gặp khó do thiếu một chuẩn chung được cơ quan quản lý xác thực.

Ông Phạm Văn Thọ - Tổng giám đốc Công ty cổ phần Chống giả Việt Nam (ACIV) - nhận xét, khi công nghệ phát triển nhanh, hệ thống truy xuất và bảo vệ thương hiệu cũng cần được nâng cấp. Mã QR chỉ là bước khởi đầu bởi thông tin trong mã vẫn mang tính tĩnh, dễ bị sao chép hoặc chỉnh sửa nên người tiêu dùng quét ra đúng tên doanh nghiệp nhưng có thể vào website giả. Ông cho rằng, chip RFID hoặc cảm biến điện tử khó bị làm giả hơn do dữ liệu được lưu trữ và xác thực trên nền tảng chuỗi khối (blockchain), không thể tẩy xóa, giúp truy vết toàn bộ hành trình của sản phẩm từ sản xuất, vận chuyển đến tiêu dùng.

Nên sớm có quy chuẩn chung

Trên thực tế, từ năm 2017 đến nay, không ít thương hiệu lớn trong lĩnh vực thực phẩm, mỹ phẩm, dược phẩm, phân bón từng bị mạo danh theo cách này. Theo cảnh báo của Ủy ban Tiêu chuẩn đo lường chất lượng quốc gia, các thủ đoạn giả mạo ngày càng tinh vi, chẳng hạn kẻ gian mua phôi tem rỗng, in logo doanh nghiệp thật rồi dán lên sản phẩm không rõ nguồn gốc. Khi đó, người tiêu dùng quét mã QR vẫn ra đúng tên doanh nghiệp nhưng thực chất là trang web giả, không liên kết với hệ thống xác thực thật. Minh chứng là chỉ trong vòng 9 tháng đầu năm 2025, lực lượng quản lý thị trường Bộ Công Thương đã kiểm tra 17.746 cuộc, phát hiện và xử lý 15.544 vụ vi phạm liên quan đến gian lận thương mại, hàng giả.

Ông Lê Minh Ngọc - Giám đốc Công ty Cá tầm Ngọc Minh Anh (nuôi cá tầm nhập khẩu giống từ Nga ở tỉnh Lâm Đồng) - cho biết, suốt 2 năm qua, công ty ông đã đầu tư hệ thống truy xuất nguồn gốc, gồm tem chống giả 2 lớp, mã QR kết nối cơ sở dữ liệu nội bộ nhưng tem vẫn bị làm giả, mã QR vẫn bị sao chép. Gian thương đã nhập khẩu cá tầm từ Trung Quốc về, gắn mác “cá tầm Nga” mang thương hiệu Ngọc Minh Anh và bán tràn lan với giá thấp hơn nhiều so với hàng thật. Sự cạnh tranh không lành mạnh này khiến giá cá tầm Nga của công ty ông sụt mạnh, chỉ còn khoảng 150.000 đồng/kg, trong khi chi phí để nuôi và vận hành tối thiểu là 180.000 đồng/kg.

Ông than: “Với hơn 50ha ao nuôi, sản lượng bình quân 30 tấn/tháng, công ty thiệt hại khoảng 30 triệu đồng mỗi tấn, tương đương hàng chục tỉ đồng mỗi năm”. Theo ông, nguyên nhân bị mạo danh là do chưa có quy chuẩn kỹ thuật thống nhất cho tem, nhãn và hệ thống nhận diện điện tử đối với hàng hóa. Doanh nghiệp tự làm, tự thiết kế, không có cơ quan quản lý xác thực nên kẻ gian dễ lợi dụng. Vì vậy, công ty rất mong sớm có quy chuẩn chung, nhất quán để bảo vệ hàng thật và doanh nghiệp chân chính.

Bà Nguyễn Hoàng Thục Nghi - Giám đốc Công ty TNHH một thành viên Đầu tư Thục Nghi - cho biết, việc thiếu hệ thống định danh thống nhất trong nước khiến công ty gặp trở ngại khi làm việc với đối tác quốc tế bởi họ yêu cầu minh bạch chuỗi cung ứng: “Khi xuất khẩu áo lanh (linen) sang châu Âu hay Ấn Độ, chúng tôi phải chứng minh nguồn vải, quy trình sản xuất, chứng nhận xuất xứ. Nhưng Việt Nam chưa có cơ sở dữ liệu điện tử tập trung để xác thực thông tin này. Do đó, chúng tôi phải tự lập hồ sơ riêng cho từng lô hàng. Việc này vừa tốn chi phí, vừa thiếu tính thuyết phục”.

Theo bà, các thị trường lớn như EU, Mỹ, Nhật Bản đang yêu cầu mã định danh điện tử theo tiêu chuẩn quốc tế (GS1 Digital Link) để theo dõi toàn bộ vòng đời của sản phẩm gồm nguyên liệu, vận chuyển, tiêu thụ, tái chế. Nếu không nhanh chóng chuẩn hóa tem nhãn xác thực điện tử, hàng Việt sẽ khó vượt qua hàng rào kỹ thuật và mất cơ hội tham gia các chuỗi cung ứng toàn cầu. Do đó, việc sớm có quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về tem nhãn xác thực điện tử sẽ giúp bảo vệ thương hiệu trong nước, nâng uy tín hàng Việt trên thị trường xuất khẩu.

Mai Ca