Cải cách bảo hiểm xã hội để người già sống tốt

Quỹ hưu trí đối mặt thách thức

Theo đại biểu Nguyễn Thiện Nhân, Việt Nam đang có dân số già hóa nhanh. Hơn 30 năm qua, Việt Nam duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân hơn 6%/năm, thuộc nhóm cao trên thế giới. Việt Nam cũng đặt mục tiêu 20 năm tới, phấn đấu đạt mức tăng trưởng 10%/năm. Tuy nhiên, kinh nghiệm quốc tế cho thấy, tăng trưởng kinh tế cao kéo dài vẫn không đảm bảo người nghỉ hưu có mức sống đàng hoàng nếu không có những biện pháp ứng phó sớm.

Người cao tuổi sinh hoạt tại trung tâm dưỡng lão bán trú ở TP Hà Nội - Ảnh: Uông Ngọc

Ông dẫn chứng, trong 43 năm, Hàn Quốc tăng trưởng GDP bình quân hơn 9%/năm. Dân số khoảng 52 triệu người, đứng thứ 29 thế giới, nhưng quỹ hưu trí của Hàn Quốc thuộc nhóm lớn nhất toàn cầu, đứng thứ ba thế giới. Mặc dù vậy, Chính phủ nước này đã dự báo đến năm 2055, quỹ hưu trí quốc gia sẽ cạn kiệt, đồng nghĩa hàng chục triệu người lao động có thể không còn nguồn lương hưu. Trung Quốc từng tăng trưởng GDP trên 12% trong 26 năm, nhưng dự báo đến năm 2035, quỹ hưu trí nhà nước có nguy cơ mất cân đối nghiêm trọng do dân số già hóa nhanh và tỉ lệ sinh thấp kéo dài.

Ông Nguyễn Thiện Nhân nói: “Việt Nam cũng đang đối diện tình huống tương tự”. Ông phân tích, năm 2000, cứ 7 người trong độ tuổi lao động “gánh” 1 người nghỉ hưu; đến năm 2025, giảm còn 4,3 người và dự báo tới năm 2045 còn 2,4 người, năm 2100 chỉ còn 1,3 người lao động “gánh” 1 người nghỉ hưu. Nếu cứ như Hàn Quốc thì Việt Nam có thể mất cân đối quỹ hưu trí vào khoảng năm 2072.

Theo ông, có thể quỹ hưu trí không vỡ ngay nhưng sẽ giảm dần khả năng chi trả. Khi số người đóng giảm, số người nhận tăng, mức lương hưu chắc chắn giảm theo. Thực tế, ở Hàn Quốc hiện nay, 40% người nhận lương hưu được xếp vào nhóm nghèo tương đối. Do đó, trước năm 2030, Việt Nam cần có đề án cải cách toàn diện bảo hiểm xã hội để đảm bảo trong tương lai, người nghỉ hưu vẫn có mức sống đàng hoàng khi đất nước phát triển.

Có nhiều loại bảo hiểm cho người cao tuổi

Về nguồn nhân lực phục vụ cho việc phát triển kinh tế, ông Nguyễn Thiện Nhân nhận định: “Lãng phí lớn nhất của chúng ta hiện nay là nguồn lực con người”. Ông phân tích, tuổi nghỉ hưu trung bình hiện nay ở Việt Nam là nam 59 tuổi, nữ 54 tuổi. Theo lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu thì đến năm 2028, tuổi nghỉ hưu bình quân toàn quốc vẫn dưới 60 tuổi và đến năm 2035 là khoảng 61 tuổi.

Ông nói, nếu tăng tuổi nghỉ hưu lên 65 tuổi như nhiều nước khác, Việt Nam sẽ có thêm hơn 5 triệu người lao động mỗi năm. Với nguồn nhân lực tăng thêm này, yêu cầu tăng trưởng GDP bình quân 10%/năm hoàn toàn khả thi. Vì vậy, ông kiến nghị xây dựng lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu trước năm 2035 để tận dụng tốt lực lượng lao động đang có. Ông cũng đề nghị sớm ban hành Luật Dân số để đưa mức sinh từ 1,91 con/phụ nữ hiện nay trở lại mức thay thế 2,1 con/phụ nữ trước năm 2035, giúp ổn định lực lượng lao động và đảm bảo phát triển bền vững.

Cũng quan tâm tới vấn đề già hóa dân số, đại biểu Đinh Ngọc Quý (tỉnh Gia Lai) nói, theo các báo cáo và nghiên cứu, Việt Nam chỉ còn khoảng 15 năm nữa là kết thúc thời kỳ dân số vàng, chính thức bước vào thời kỳ dân số già. Tốc độ giảm mức sinh dưới ngưỡng thay thế khiến thời gian chuyển đổi có thể còn ngắn hơn dự báo. Ông chia sẻ: “Bài học từ các quốc gia đang ứng phó với dân số già cho thấy, nếu không có giải pháp kịp thời, chúng ta sẽ phải trả giá rất lớn về kinh tế, tài chính, y tế và hạ tầng xã hội. Nguy cơ thiếu hụt lực lượng lao động là thách thức hiển hiện, cần chuẩn bị ngay từ bây giờ”.

Ông Đinh Ngọc Quý đề nghị Chính phủ sớm nghiên cứu, áp dụng các loại hình bảo hiểm mới mà nhiều nước đang áp dụng, như bảo hiểm chăm sóc dài hạn, bảo hiểm điều dưỡng, đồng thời đa dạng hóa hệ thống bảo hiểm y tế, tiến tới sửa đổi Luật Bảo hiểm xã hội và Luật Bảo hiểm y tế nhằm chủ động thích ứng với xã hội có dân số già.

Bà Đào Hồng Lan cho hay, trong kỳ họp này, Bộ Y tế trình Quốc hội dự thảo Luật Dân số và tiếp tục rà soát để hoàn thiện dự thảo sửa đổi Luật Người cao tuổi và các văn bản liên quan về cơ sở trợ giúp xã hội, quy hoạch mạng lưới trợ giúp xã hội... Theo bà, phát triển hệ thống chăm sóc người cao tuổi là vấn đề cấp bách, gắn với việc thực hiện các nghị quyết của Bộ Chính trị về chính sách xã hội và nâng cao sức khỏe nhân dân.

Bà cho biết thêm, nguồn lực dành cho chăm sóc người cao tuổi ở cả trung ương và địa phương vẫn rất hạn chế. Bộ Y tế đang rà soát, đề xuất cơ chế xã hội hóa mạnh mẽ, huy động đất đai và các chính sách ưu đãi để thu hút đầu tư vào lĩnh vực này. Bộ Y tế cũng đang tham mưu Chính phủ xây dựng chương trình mục tiêu quốc gia về chăm sóc người cao tuổi, tạo nền tảng pháp lý và nguồn lực thực hiện các chính sách ứng phó với tình trạng già hóa dân số.

Minh Quang