Ẩm thực đường phố là tài sản quý

Sau đại dịch COVID-19, tôi có khoảng 4 tháng đi học ở Thái Lan. Hầu như tuần nào, tôi cũng ghé chợ Ton Tann, tỉnh Khon Kaen để ăn uống. Ấn tượng của tôi khi đến khu chợ này là những quầy đồ ăn và cả khu vực ăn công cộng đều sạch sẽ, gọn gàng. Nhóm bạn chung lớp nghiên cứu của tôi đến từ Ba Lan, Nhật Bản, Singapore, Pakistan đều đánh giá cao thức ăn đường phố ở đây.

Ẩm thực đường phố có thể tạo nên nét đặc trưng thu hút du khách. Ảnh: Vũ Quyền

Ở Thái Lan, từ các thành phố lớn đến các tỉnh xa xôi, nơi đâu cũng có thể tìm thấy những khu chợ và dãy phố bán đồ ăn vỉa hè. Ẩm thực đường phố Thái Lan đã chinh phục du khách và trở thành điểm nhấn du lịch. Để làm được điều này, Thái Lan đã có nhiều chiến dịch và quy định để chuẩn hóa thức ăn đường phố.

Ở Việt Nam, thức ăn đường phố đã trở thành một nét văn hóa ẩm thực đặc sắc, không thể thiếu tại các đô thị lớn. Một vị tiến sĩ về nông nghiệp của Brazil kể với tôi rằng, khi ông sang Việt Nam, món ăn mà ông ấn tượng nhất là bánh mì của một người gánh bán dạo gần nhà thờ Đức Bà. Thế nhưng, nếu quan sát kỹ về bức tranh thức ăn đường phố và theo dõi các vụ ngộ độc thực phẩm gần đây, chúng ta không thể yên tâm về thực phẩm đường phố, thậm chí đây còn là nỗi sợ của nhiều người.

Sau những vụ ngộ độc thực phẩm, cơ quan chức năng đã nhanh chóng kiểm tra. Đó là việc nên làm và phải làm. Tuy nhiên, việc quản lý thực phẩm đường phố không thể chỉ dừng lại ở các cuộc kiểm tra, xử phạt mang tính thời vụ mà cần một chiến lược toàn diện, bền vững, kết hợp hài hòa giữa pháp lý, quy hoạch, giáo dục và hỗ trợ.

Chính quyền địa phương cần rà soát và quy hoạch các khu vực bán thực phẩm đường phố tập trung. Ở đó, cần cung cấp các khu vực có điều kiện tối thiểu về cơ sở hạ tầng để giúp quản lý tập trung, tạo điều kiện kinh doanh ổn định. Bên cạnh đó, nên khuyến khích hoặc hỗ trợ người bán nâng cấp phương tiện kinh doanh theo một mẫu chuẩn nhất định về kích thước, vật liệu dễ vệ sinh, có tủ kính che chắn và khu vực chứa rác. Cần tổ chức tập huấn thường xuyên và bắt buộc cho người kinh doanh về kiến thức an toàn thực phẩm; tăng cường kiểm tra đột xuất ở các khu vực trọng điểm. Việc xử lý nghiêm minh các trường hợp vi phạm kèm theo hình thức công khai danh tính là cần thiết để tạo sức răn đe.

Cần xác định thực phẩm đường phố đang là “vùng xám” bởi loại hình này thuộc diện không cần giấy chứng nhận cơ sở đủ điều kiện an toàn thực phẩm theo quy định hiện hành. Xác định đây là “vùng xám” không phải để loại bỏ mà là nhìn nhận đúng thực trạng để quản lý tốt hơn. Theo tôi, không cần bắt buộc người bán phải có giấy chứng nhận mà cần thiết lập cơ chế quản lý đơn giản, phù hợp hơn, đó là yêu cầu người bán đăng ký với chính quyền xã, phường, cam kết và tham gia tập huấn kiến thức.

Cuối cùng, trong bối cảnh Việt Nam đang vận hành chính quyền 2 cấp, cần nâng cao và cụ thể hóa trách nhiệm pháp lý của Chủ tịch UBND cấp phường, xã trong công tác quản lý an toàn vệ sinh thực phẩm đường phố trên địa bàn. Sự ràng buộc trách nhiệm này sẽ thúc đẩy chính quyền cơ sở chủ động hơn trong việc quy hoạch và kiểm tra.

Từ bài học của Thái Lan, chúng ta thấy rằng, thực phẩm đường phố là mỏ vàng giàu tiềm năng nếu được khai thác đúng. Cần tư duy quản lý theo hướng “quản lý để phát triển” chứ không phải “quản không nổi thì cấm”. Nếu thực hiện đồng bộ các giải pháp quy hoạch tập trung, chuẩn hóa phương tiện, giáo dục ý thức người bán, hoàn thiện khung pháp lý với các tiêu chuẩn kỹ thuật và cơ chế đăng ký đơn giản, phù hợp thì thực phẩm đường phố sẽ không còn là nỗi ám ảnh mà là tài sản văn hóa, kinh tế cần được chung tay gìn giữ và phát triển.

Vũ Ngọc Quý