Nhạc sĩ Nguyễn Quang Vinh: “Đã đến lúc trả lại đúng bản chất chân - thiện - mỹ của âm nhạc”

Quan trọng nhất vẫn là định hướng

*Phóng viên: Điều gì khiến ông trăn trở nhất về đời sống âm nhạc hiện nay, đặc biệt trên không gian mạng, thưa nhạc sĩ?

-Nhạc sĩ Nguyễn Quang Vinh: Âm nhạc có tác động rất lớn đến xã hội, đến suy nghĩ và cảm xúc từng cá nhân. Âm nhạc không đơn thuần là một sản phẩm giải trí mà còn có trách nhiệm định hướng thẩm mỹ, góp phần hình thành nhân cách, đặc biệt với giới trẻ.

Thời gian qua, đời sống âm nhạc xuất hiện những biểu hiện đáng lo ngại. Nhiều ca khúc có nội dung phản cảm, dung tục, thậm chí cổ xúy hành vi bạo lực lan truyền trên không gian mạng, tác động tiêu cực đến suy nghĩ và hành động của một bộ phận công chúng trẻ. Đã đến lúc cần nghiêm túc nhìn lại và trả lại đúng bản chất chân - thiện - mỹ của âm nhạc.

Nhạc sĩ Nguyễn Quang Vinh trao đổi tại buổi sinh hoạt chuyên đề Vai trò của âm nhạc trong đời sống xã hội - ẢNH: MẠNH HẢO

* Dù bị phản ứng, nhắc nhở, thậm chí xử lý, những sản phẩm phản cảm vẫn tiếp tục xuất hiện. Theo ông, vì sao tình trạng này chưa thể giải quyết triệt để?

-Chúng ta không thể chỉ trông chờ vào các biện pháp xử lý hành chính. Thực tế chứng minh, sau khi có văn bản định hướng, Hội Âm nhạc tổ chức các hội thảo, trao đổi…, mức độ vi phạm giảm hẳn. Nhiều trường hợp chủ động gỡ bài bởi trước đó chưa nhận thức rõ đúng - sai. Khi vấn đề được chỉ ra một cách rõ ràng, họ hiểu và điều chỉnh hành vi.

Theo tôi, công tác tuyên truyền vẫn giữ vai trò then chốt. Các cơ quan quản lý, hội nghề nghiệp cần tăng cường tuyên truyền, định hướng, nâng cao nhận thức. Không phải mọi trường hợp đều có thể hoặc nên xử lý bằng chế tài. Hơn nữa, nếu chỉ trông chờ vào xử lý thì không thể làm xuể, nhất là trong bối cảnh công nghệ phát triển rất nhanh, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo.

Không thể cấm AI, vấn đề là sử dụng thế nào cho đúng

* Ông nhìn nhận thế nào về việc AI đang được sử dụng để sáng tác âm nhạc?

-AI đang được không ít người sử dụng nhưng chủ yếu chỉ như công cụ hỗ trợ gợi ý tưởng, tìm chất liệu, khơi mở hướng sáng tác. AI không thể và không nên được xem là công cụ tạo ra sản phẩm hoàn chỉnh. Nó không thể thay thế vai trò sáng tạo của con người mà chỉ dừng ở mức gợi ý.

Hiện nay, nhiều bạn trẻ chỉ cần nhờ ChatGPT viết lời rồi đưa sang các ứng dụng tạo nhạc như Suno để ghép giai điệu. Những giai điệu ấy thường mang tính áp đặt máy móc, thiếu hình tượng âm nhạc, thiếu chiều sâu cảm xúc.

Nguy hiểm hơn, khi những sản phẩm đó được nghe lặp đi lặp lại, trở thành “quen tai”, cái bất thường dần được xem như bình thường. Âm nhạc vốn có tính lặp lại, chính sự dễ dãi đó làm mờ đi các chuẩn mực thẩm mỹ.

Nhạc sĩ, ca sĩ TPHCM trong chuyến đi thực tế do Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành ủy TPHCM và Hội Âm nhạc TPHCM phối hợp tổ chức - ẢNH: MẠNH HẢO

*Một vấn đề khác đang được quan tâm là tác quyền đối với sản phẩm âm nhạc có sử dụng AI. Ông nghĩ sao?

-Đang có rất nhiều câu hỏi xoay quanh âm nhạc do AI tạo ra và chuyện tác quyền. Vấn đề lớn nhất là làm sao xác định đâu là sản phẩm do AI tạo ra. Nếu chỉ nói “nghe là biết AI” thì chưa đủ. Hiện tại, chúng ta chưa có công cụ hay thước đo cụ thể. Cảm nhận không thể là căn cứ để xử lý.

Có thể trong tương lai sẽ xuất hiện các phần mềm chuyên biệt để nhận diện và kiểm soát sản phẩm do AI tạo ra. Câu chuyện này tương tự vấn đề đạo văn trước đây: ban đầu rất khó kiểm soát nhưng dần dần đã xuất hiện các phần mềm phát hiện đạo văn. Với AI cũng vậy, rất có thể chính công nghệ AI sẽ tạo ra những công cụ để nhận diện AI. Tuy nhiên, ở thời điểm hiện tại, chúng ta vẫn chưa có.

* Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi lần đầu tiên đề cập đến AI đang tạo ra nhiều tranh luận. Quan điểm của ông về việc này ra sao?

- Ở góc độ chuyên môn, tôi chỉ muốn nhấn mạnh rằng AI không phải lúc nào cũng đưa ra kết quả hoàn toàn “sạch”. Chỉ cần yêu cầu AI gợi ý 10 tựa bài hát về một chủ đề nào đó, hoàn toàn có khả năng xuất hiện những tiêu đề trùng hoặc gần trùng với tác phẩm đã tồn tại. Người sử dụng có thể không biết, vô tình chọn và sử dụng, dẫn đến trùng lặp mà không hề có ý sao chép.

Ngay cả với người sáng tác chuyên nghiệp, chuyện này cũng không hiếm. Đôi khi, một giai điệu hay một câu chữ nghe rất quen nhưng người viết không nhớ mình từng nghe ở đâu. Với AI, mức độ rủi ro đó càng cao. Vì vậy, những người làm nghề nghiêm túc, đặc biệt là những người đã có tên tuổi, luôn rất thận trọng khi sử dụng AI.

Hiện tại, AI chỉ nên được dùng đúng vai trò của nó: hỗ trợ ý tưởng, gợi mở hướng sáng tác, hỗ trợ hòa âm, phối khí ở mức tham khảo. Việc giao hoàn toàn cho AI để tạo ra một tác phẩm hoàn chỉnh thì không thể và cũng không nên.

* Cảm ơn ông đã chia sẻ.

Khánh Phương (thực hiện)