Nguy cơ sa sút trí tuệ có thể xuất hiện từ thơ ấu

Suy giảm trí tuệ không chỉ là căn bệnh của riêng tuổi già mà là một quá trình kéo dài từ giai đoạn ấu thơ - Ảnh: iStock

Theo nghiên cứu mới được công bố trên tạp chí y khoa The Lancet: Healthy Longevity do nhóm tác giả quốc tế từ 15 quốc gia thực hiện, việc can thiệp ngay từ những năm tháng đầu đời mới chính là chìa khóa vàng để bảo vệ não bộ.

Mối liên hệ từ trong bụng mẹ

Trước đây, giới y khoa đã xác định được nhiều yếu tố nguy cơ gây sa sút trí tuệ có thể thay đổi được. Tuy nhiên, việc điều chỉnh các yếu tố này khi quá trình thoái hóa thần kinh đã bắt đầu thường không mang lại hiệu quả cao. Điều này thôi thúc nhóm nhà khoa học quốc tế tìm về "gốc rễ" sớm nhất của đời người.

Một nghiên cứu thực hiện năm 2023 bởi nhóm các chuyên gia tại Thụy Điển và Cộng hòa Séc đã chỉ ra mối liên hệ giữa các yếu tố khi sinh và nguy cơ sa sút trí tuệ sau này.

Bên cạnh yếu tố bất khả kháng (như song sinh cùng trứng), nghiên cứu chỉ ra những yếu tố mà cha mẹ có thể cân nhắc khi lập kế hoạch gia đình: khoảng cách giữa các lần sinh quá ngắn hoặc mang thai khi đã lớn tuổi (trên 35 tuổi) đều có liên quan đến việc tăng nhẹ nguy cơ sa sút trí tuệ cho đứa trẻ trong tương lai.

"Cửa sổ vàng" can thiệp: Từ 18 - 39 tuổi

Không chỉ dừng lại ở thời thơ ấu, một nghiên cứu khác công bố cuối năm 2024 do Viện Sức khỏe Não bộ Toàn cầu (GBHI) dẫn đầu đã nhấn mạnh tầm quan trọng của giai đoạn thanh niên (18-39 tuổi).

Francesca Farina, nhà thần kinh học tại GBHI, nhận định: "Tuổi trưởng thành đại diện cho một cửa sổ can thiệp then chốt, có thể làm giảm đáng kể nguy cơ sa sút trí tuệ sau này. Để bảo vệ não bộ, người trẻ cần phải là đối tượng chính trong các nghiên cứu và nỗ lực hoạch định chính sách".

Nghiên cứu mới trên tạp chí The Lancet: Healthy Longevity nhấn mạnh, hàng loạt yếu tố nguy cơ đang tấn công vào não bộ của người trẻ, bao gồm: lạm dụng rượu bia, hút thuốc lá, lười vận động và cô lập xã hội.

Ngoài ra, tiếp xúc với ô nhiễm, gặp tai nạn chấn thương sọ não, suy giảm thính lực, thị lực, béo phì, tiểu đường, huyết áp cao, cholesterol cao và trầm cảm đều là những yếu tố làm tăng nguy cơ sa sút trí tuệ.

Đáng chú ý, năng lực nhận thức của một người ở tuổi 70 thường có mối liên hệ mật thiết với năng lực của chính họ khi còn là đứa trẻ 11 tuổi. Điều này cho thấy sự suy giảm trí tuệ ở người già không chỉ do lão hóa, mà là kết quả của một quá trình tích lũy tổn thương từ tấm bé.

Bảo vệ não bộ là mục tiêu cả đời

Nhóm nghiên cứu nhấn mạnh: "Đã đến lúc việc phòng ngừa sa sút trí tuệ phải được xem là mục tiêu trọn đời, thay vì chỉ tập trung vào người cao tuổi".

Ngoài những nguy cơ đã biết như rượu bia hay chấn thương, các yếu tố mới nổi như thực phẩm siêu chế biến, thời gian sử dụng màn hình, căng thẳng và phơi nhiễm vi nhựa cũng đang được nghiên cứu xem xét.

Để giải quyết vấn đề, các chuyên gia đề xuất giải pháp đồng bộ từ ba hướng:

- Cá nhân: Nâng cao nhận thức về sức khỏe não bộ ngay từ ghế nhà trường.

- Cộng đồng: Thành lập các hội đồng tư vấn gồm những người trẻ tuổi để kết nối với chính quyền địa phương.

- Quốc gia: Xây dựng hướng dẫn về sức khỏe não bộ và có chính sách thuế đối với các sản phẩm gây hại thần kinh (rượu, thuốc lá).

Thực tế, giới trẻ hiện nay ngày càng quan tâm đến sức khỏe tinh thần và não bộ, đặc biệt là các vấn đề như ADHD (rối loạn tăng động giảm chú ý) hay tự kỷ. Đây là tín hiệu tích cực để bắt đầu những thay đổi lối sống lành mạnh ngay từ hôm nay, vì một tuổi già minh mẫn.

Linh La (theo Science Alert)