Muối hầm, cách diêm dân xứ Nghệ giữ nghề

Tìm cách giữ nghề truyền thống

Gắn bó với những cánh đồng muối mặn chát từ nhỏ, ông Bùi Xuân Điện (61 tuổi, trú xã Quỳnh Phú, tỉnh Nghệ An) hiểu rõ hơn ai hết vất vả của diêm dân làm muối. Năm 2012, HTX muối Thắng Lợi được thành lập, quản lý 113ha, với 5 đội sản xuất và hơn 830 thành viên. Mỗi năm, HTX làm ra 11.000 - 13.000 tấn muối, duy trì sinh kế cho hàng trăm hộ dân.

Nghệ sản xuất muối phơi cát đã gắn bó với người dân xã Quỳnh Phú suốt hàng trăm năm qua - Ảnh: Phan Ngọc

Dù vậy, nghề truyền thống hàng trăm năm của người dân vùng biển nơi đây dần rơi vào cảnh nguy cơ thất truyền khi thu nhập từ hạt muối bấp bênh, dần mất sức hút, nhiều ruộng bị bỏ hoang khi lao động trẻ rời quê, chỉ còn người già lặng lẽ bám nghề. “Nghề muối đã nuôi biết bao thế hệ. Không thể để nghề mai một, nhưng làm sao để sống được với nghề mới là bài toán khó” - ông Điện nói.

Với cương vị là Giám đốc HTX, ông Điện lặn lội tìm đến nhiều làng nghề muối dọc các tỉnh duyên hải miền Trung để học hỏi cách làm mới. Ông tìm kiếm phương pháp sản xuất vừa giữ được tinh hoa truyền thống, vừa đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường với mong muốn đưa hạt muối thành sản phẩm chủ lực của quê hương, giúp diêm dân có thể yên tâm giữ nghề.

Muối được cho vào nồi đất nấu để sản xuất thành muối hầm - Ảnh: Khánh Trung

Sau quá trình tìm hiểu từ kỹ thuật đến đầu ra, HTX quyết định chọn muối hầm làm mũi nhọn phát triển. Công việc bắt đầu triển khai từ đầu năm 2025, với kế hoạch xây dựng cơ sở sản xuất muối hầm quy mô, bài bản. “Muốn giữ nghề thì phải nâng giá trị hạt muối. Chỉ có như vậy, diêm dân mới đỡ vất vả và nghề truyền thống mới có thể tồn tại” - ông Điện nói.

Để sản xuất ra hạt muốn hầm ưng ý nhất, HTX phải chọn lọc kỹ loại muối phơi cát, phơi khô tối thiểu 6 tháng rồi đưa vào nồi đất Trù Sơn đặt trên bếp củi nhãn. Mỗi mẻ hầm kéo dài 7 - 8 tiếng, trải qua 2 lần hầm, 1 lần om, lọc bỏ từng hạt tạp chất để giữ lại những hạt trắng bông, mềm mịn, tan nhanh trong nước.

Từ khoảng 10kg muối nguyên liệu ban đầu, sau quá trình hầm kỳ công sẽ còn lại gần 5kg muối thành phẩm. Khi hoàn tất, muối chuyển sang màu trắng như tuyết sương, hạt mềm, dễ vỡ, tan nhanh trong nước, vị mặn dịu, hậu ngọt, giàu khoáng chất và đặc biệt phù hợp với xu hướng ẩm thực sạch đang lan rộng.

Biến hạt muối thô thành sản phẩm giá trị cao

Nồi đất Trù Sơn - làng nghề nổi đất nổi tiếng Nghệ An được chọn để hầm muối - Ảnh: Khánh Trung

Muối sau khi hầm còn phải trải qua quá trình chắt lọc kỹ lưỡng trước khi đóng bao - Ảnh: Khánh Trung

Ông Điện bên các sản phẩm muối thành phẩm của HTX - Ảnh: Khánh Trung

Muối hầm được bán với giá hơn 36.000 đồng/kg, cao gấp 15 - 20 lần muối nguyên liệu. Trung bình mỗi tháng, HTX Sản xuất, dịch vụ muối Thắng Lợi cung ứng ra thị trường khoảng 20 tấn muối hầm cho các cửa hàng thực phẩm sạch, spa dưỡng sinh và các cơ sở chế biến thực phẩm.

Theo ông Điện, muối hầm không chỉ đơn thuần là gia vị mà còn là nguyên liệu quý trong dưỡng sinh. Nhờ tính ấm và giàu khoáng chất, muối hầm giúp thanh tâm, giải độc và hỗ trợ dẫn thuốc vào kinh lạc. Khi kết hợp cùng ngải cứu, gừng, sả, tía tô… muối hầm tạo nên những món ăn và bài thực dưỡng có lợi cho sức khỏe, được nhiều người tin dùng.

Việc HTX chủ động thu mua muối với giá cao và tổ chức chế biến chất lượng cao đã giúp người làm muối yên tâm gắn bó hơn với nghề. Quy trình chế biến muối hầm cũng tạo việc làm thường xuyên cho hàng chục lao động địa phương, góp phần giữ nghề và nâng đời sống người dân.

Từ thành công ban đầu với sản phẩm muối hầm, HTX đang tiếp tục nghiên cứu thêm nhiều sản phẩm mới như muối lạc, muối vừng, muối sấy rau nhót và các loại muối chấm theo từng món ăn nhằm đưa hạt muối Nghệ An vào bữa cơm hằng ngày của nhiều gia đình.

Phan Ngọc