Môi trường Việt Nam đang ở 'ngưỡng giới hạn chịu đựng', đề nghị phát hành trái phiếu khí hậu

Đại biểu Quốc hội Thạch Phước Bình - Ảnh: QH

Sáng 28/10, thảo luận về báo cáo giám sát của Quốc hội, đại biểu Quốc hội Thạch Phước Bình (tỉnh Vĩnh Long) nhìn nhận, sau gần 5 năm thi hành, Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã mở ra một chương mới trong quản lý tài nguyên và phát triển bền vững của đất nước.

Lần đầu tiên, bảo vệ môi trường là nền tảng của tăng trưởng, chứ không phải là "cái giá phải trả cho phát triển".

Nhiều địa phương đã chuyển động rõ nét: Đà Nẵng, Quảng Ninh, Bình Dương triển khai đô thị xanh và kinh tế tuần hoàn; TP.HCM khởi động dự án đốt rác phát điện Phước Hiệp; Cần Thơ vận hành hệ thống xử lý nước thải tập trung cho toàn đô thị...

Dù vậy, ông thẳng thắn nêu, công tác kiểm soát ô nhiễm có tiến bộ nhưng chưa bền vững.

Tỷ lệ thu gom rác đô thị đạt 97%, nhưng chỉ 18% nước thải được xử lý; gần 60% rác thải vẫn chôn lấp.

Ô nhiễm không khí và nguồn nước ngày càng nghiêm trọng. Tại Hà Nội, có thời điểm bụi mịn PM2.5 vượt ngưỡng WHO gấp 5–7 lần, ảnh hưởng sức khỏe hàng triệu người.

Các lưu vực sông Nhuệ – Đáy, Bắc Hưng Hải, sông Cầu ô nhiễm hữu cơ cao gấp 3–5 lần cho phép, trong khi ngân sách cho xử lý nguồn thải còn quá thấp – chỉ chiếm khoảng 1,2% tổng chi ngân sách nhà nước, thấp hơn Thái Lan, Indonesia, Malaysia.

Ngoài ra, khung pháp lý tuy tiến bộ nhưng vẫn còn “khoảng trống hành động”. Luật Bảo vệ môi trường 2020 đã có cơ chế thị trường các bon, trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), nhưng đến nay chưa vận hành thực chất; chưa có quy định cụ thể về mua sắm xanh, tái chế nhựa, tái sử dụng nước thải.

Ông cho rằng, ý thức xã hội đã nâng lên, nhưng hành vi chưa thay đổi. Phân loại rác tại nguồn mới đạt khoảng 15% hộ gia đình; nhiều doanh nghiệp vẫn coi chi phí môi trường là “gánh nặng” thay vì “đầu tư cho tương lai”.

“Tất cả những điều đó cho thấy: môi trường Việt Nam đang ở “ngưỡng giới hạn chịu đựng” – nếu không chuyển đổi mạnh mẽ, chi phí khắc phục sẽ lớn hơn nhiều so với chi phí phòng ngừa”, ông nói.

Đại biểu đề nghị cải cách thể chế, kiến tạo tư duy phát triển xanh. Đã đến lúc xem môi trường là chỉ số năng lực điều hành quốc gia, không chỉ là nhiệm vụ kỹ thuật.

“Đề nghị Quốc hội đưa “GDP xanh”, “tăng trưởng các bon thấp”, “chỉ số sức khỏe môi trường (EPI)” vào hệ thống chỉ tiêu phát triển quốc gia”, đại biểu nêu ý kiến.

Chính phủ cần ban hành "Chính sách tài chính xanh quốc gia", phát hành "trái phiếu khí hậu", thành lập "Quỹ xanh địa phương" và ưu đãi thuế cho doanh nghiệp đầu tư công nghệ sạch.

Đại biểu nhấn mạnh: “Một đồng chi cho môi trường hôm nay sẽ tiết kiệm hàng chục đồng cho y tế và khắc phục thiên tai ngày mai”.

Đại biểu cũng đề nghị giám sát thông minh, phân cấp mạnh cho địa phương; xây dựng phong trào “toàn dân tham gia giám sát môi trường”, Chính phủ chủ động tham gia thị trường các bon xuyên biên giới...

Về mục tiêu thực hiện, đại biểu đề nghị đến 2026 xử lý 30% nước thải đô thị, giảm chôn lấp rác xuống dưới 45%, 100% địa phương có kế hoạch hành động ứng phó biến đổi khí hậu. Đến 2030, hoàn thiện thị trường các bon trong nước, giảm ít nhất 15% phát thải khí nhà kính, 100% khu công nghiệp có hệ thống xử lý nước thải đạt chuẩn.

Như Diệp