Đổi mới văn hóa đọc cho học sinh trong bối cảnh chuyển đổi số

Hình thành thói quen từ bậc mầm non

Giữa giờ sinh hoạt nhóm của trẻ tại thư viện số Trường mầm non Tân Phong (phường Tân Hưng, TPHCM), một câu nói chậm rãi vang lên: “Mình tên là Elik. Hôm nay, mình sẽ kể cho các bạn nghe câu chuyện Thỏ con không vâng lời”. Thật ngạc nhiên, đó là tiếng nói của 2 robot AI có dáng vẻ gần gũi, cử động linh hoạt. Chỉ cần trẻ chạm vào đầu, Elik sẽ cười khúc khích, rồi bắt đầu kể câu chuyện được giáo viên cài đặt sẵn.

Giáo viên Trường mầm non Phú Mỹ đọc sách cùng trẻ

Thư viện số của trường vừa được khánh thành vào tháng 10/2025 với diện tích gần 30m2. Trẻ có thể sử dụng kính thực tế ảo để khám phá khoa học xung quanh, đọc sách trên các toa tàu mini, làm các chú rối hóa thân vào nhân vật trong sách.

Cô Nguyễn Như Quỳnh - dạy lớp Lá - cho biết: “Mỗi ngày, thư viện đều có lớp sinh hoạt. Từ hứng thú được nghe kể chuyện, trẻ sẽ phát triển khả năng ngôn ngữ, hình thành thói quen thích nghe và đọc sách, tò mò với những cuốn sách xung quanh mình”.

Tại sảnh của các lớp học, trường còn bố trí nhiều kệ sách để phụ huynh cùng con đọc mỗi khi đến trường hoặc có thể mượn về nhà. Trẻ và phụ huynh cũng có thể đọc, nghe sách nói trên thư viện số của trường ngay tại nhà. Trên không gian này, sách được tích hợp các câu hỏi nhỏ, khi trẻ trả lời đúng sẽ nhận được những tràng vỗ tay, tạo hứng thú hơn.

Bà Phạm Bảo Hạnh - Hiệu trưởng nhà trường - chia sẻ: “Với trẻ mầm non, văn hóa đọc chính là biết lật sách đúng cách, gìn giữ bìa sách, nhận diện chữ viết và hình ảnh. Qua đó, trẻ dần hình thành nhận thức về thế giới xung quanh, chuẩn bị tốt hơn khi vào lớp Một”.

Cứ vào giờ ra chơi mỗi thứ Ba, thứ Năm, học sinh Trường tiểu học Đặng Trần Côn (phường Vĩnh Hội, TPHCM) lại được nghe chương trình Phát thanh măng non - học sinh chia sẻ về những trang sách, câu chuyện hay. Đây là những bài cảm nhận của các em sau mỗi tiết học đọc sách, được thầy cô định hướng, chỉnh sửa trước khi giới thiệu đến các bạn.

Bà Vương Thùy Dung - Phó hiệu trưởng nhà trường - thông tin: “Với học sinh lớp Một, lớp Hai chỉ cần biết tên sách, tên tác giả, nhân vật hoặc chi tiết mình yêu thích nhất. Từ lớp Ba trở lên, học sinh được yêu cầu cảm nhận sâu hơn về nội dung, ý nghĩa câu chuyện qua nhiều tuần học liên tiếp. Cách tiếp cận này giúp học sinh từng bước hình thành kỹ năng đọc hiểu, đọc phản biện và dần yêu thích việc đọc sách”.

Giúp học sinh chọn thông tin đúng

Năm học 2025-2026, Trường THCS Hoàng Hoa Thám (phường Tân Bình, TPHCM) lần đầu tiên đưa tiết học đọc sách vào thời khóa biểu. Tiết học diễn ra ở thư viện, có giáo viên hỗ trợ, có sổ đầu bài để theo dõi. Chỉ khác là học sinh được tự do đọc những gì mình thích mà không phải làm bài kiểm tra. Mỗi năm, trường đều đổi mới đầu sách bằng cách cho học sinh đến nhà sách chọn thể loại yêu thích. Qua đó, học sinh thấy mình là chủ thể của không gian đọc.

Còn tại Trường THPT Lương Thế Vinh (phường Cầu Ông Lãnh, TPHCM), Câu lạc bộ Đọc sáng tạo tổ chức nhiều hoạt động thú vị: viết nhật ký đọc sách, làm thiệp, thiết kế bìa sách, tọa đàm, thuyết trình giới thiệu sách. Ngoài ra, trường cũng tổ chức ngày hội đọc sách, đưa học sinh tham quan Đường sách TPHCM…

Cô Ngô Thị Tuyết Nhung - Tổ trưởng Tổ ngữ văn - âm nhạc - mỹ thuật nhà trường - thừa nhận: “Ngày nay, học sinh ít đọc sách do bị cuốn hút mạnh bởi thiết bị công nghệ. Văn hóa nghe - nhìn đang phát triển mạnh nhưng thông tin hỗn loạn dễ dẫn dắt các em theo những trào lưu nhất thời, thiếu giá trị bền vững. Trong khi đó, sách là kết tinh trí tuệ của nhiều thế hệ, giúp học sinh hình thành nhận thức đúng đắn và định hướng những giá trị lâu dài. Để lôi cuốn học sinh, thư viện trường được đầu tư không gian đẹp, có thêm đàn, tranh ảnh, cờ vua, cờ tướng…”.

Bà Vương Thùy Dung cũng cho biết, trong các giờ học, giáo viên lồng ghép hình ảnh, nhân vật AI để giới thiệu nội dung câu chuyện, tạo hứng thú ban đầu cho học sinh. Đồng thời, giáo viên cũng nhấn mạnh các kỹ năng tiếp nhận thông tin trên môi trường mạng cho học sinh: thông tin nào có thể tin cậy, thông tin nào cần kiểm chứng và nên tìm kiếm ở những địa chỉ, trang web phù hợp.

“Phụ huynh có thể thay đổi cách động viên con em, thay vì thưởng đồ chơi, hãy thưởng cho các em những buổi đến nhà sách, những cuốn sách hay. Ở nhà, cha mẹ cần dành thời gian đọc cùng con, rèn cho các em thói quen đọc thường xuyên. Văn hóa đọc không thể hình thành trong ngày một ngày hai mà cần được vun đắp từ chính từng nếp nhà, rồi lan tỏa ra nhà trường và xã hội” - bà nói.

Ông Nguyễn Xuân Đắc - Hiệu trưởng Trường THCS Hoàng Hoa Thám - cho rằng, học sinh có thể yêu sách giấy hoặc đọc sách trên các nền tảng công nghệ, miễn là duy trì được văn hóa đọc. Học sinh có thể tìm hiểu kiến thức trên môi trường số với tốc độ nhanh và tiện lợi hơn.

“Điều quan trọng là giúp các em biết đọc cái gì, chọn lọc nội dung gì. Sau mỗi giờ học, giáo viên sẽ “đặt hàng” học sinh tìm kiếm kiến thức để cùng chia sẻ, thảo luận cho bài học tiếp theo. Dần dần, học sinh sẽ hình thành thói quen chủ động đọc và tìm hiểu thông tin trên môi trường số, thay vì chỉ chơi game hay lướt mạng xã hội” - ông nhấn mạnh.

Trang Thư