'Cô dâu ngoại' thành sứ giả văn hóa ở xứ Đài

Tòa nhà tọa lạc tại Đài Bắc, cao nhất Đài Loan lấy cảm hứng từ cây tre

Từ cuối thập niên 1990, Đài Loan (Trung Quốc) trở thành điểm đến hàng đầu cho các cuộc hôn nhân xuyên quốc gia. Sự chênh lệch tỷ lệ giới tính ở nông thôn Đài Loan và mức lương thấp tại Việt Nam là động lực chính. Ở Bình Dương (trước đây), lương công nhân nhà máy lúc đó khoảng từ 100 USD đến 150 USD/tháng, trong khi thu nhập thấp nhất tại Đài Loan cũng phải gấp 4 lần. Khoảng cách kinh tế này có thể thay đổi số phận cả một gia đình.

Hôn nhân qua môi giới

Hoàn cảnh gia đình Mai đã thúc đẩy cô đưa ra quyết định. Việc kết hôn với người Đài Loan vừa giảm bớt gánh nặng kinh tế gia đình, vừa tạo ra nguồn tiền gởi về. Đài Loan hiện lên qua tờ rơi môi giới hôn nhân với hình ảnh sạch đẹp và lời hứa về cuộc sống ổn định. Tuy nhiên, hành trình này còn là một “nghi thức giao dịch” (Wang and Bélanger, 2008), nơi phụ nữ được giới thiệu theo nhóm và đàn ông chọn vợ chỉ trong vài ngày.

Đặt chân xuống sân bay Đào Viên, Mai vừa sợ hãi vừa choáng ngợp. Các biển hiệu chữ Hán chằng chịt, không khí nặng ẩm nhưng có vị mặn của biển. Những tuần đầu tiên là chuỗi ngày đầy khó khăn và sốc văn hóa. Tiếng Quan Thoại của cô chỉ dừng lại ở những câu cơ bản. Cô dọn dẹp, nấu ăn, và đêm gọi điện về nhà, nhưng chi phí thẻ điện thoại đã ngốn hết số tiền cô định gởi về. “Tôi đã khóc suốt 6 tháng đầu", Mai nhớ lại. Hàng xóm nhìn cô với sự tò mò và đôi khi là nghi ngại; cô là “cô dâu ngoại” – một danh xưng vừa mô tả vừa như hạ thấp.

Cổng vào một khu chợ đêm ở Đài Bắc (chợ Raohe)

Trải nghiệm của Mai phản ánh một hệ thống nhập cư không tốt đẹp lúc đó. Đài Loan, trong thập niên 1990 – 2000, có cấp giấy cư trú nhưng hạn chế con đường nhập tịch, khiến những người phụ nữ như Mai phải phụ thuộc vào chồng. Các tổ chức phi chính phủ đã ghi nhận nhiều trường hợp phụ nữ nhập cư bị đe dọa hủy giấy cư trú khi muốn ly hôn do bạo hành.

Đối với Mai, sinh tồn đồng nghĩa với thích nghi. Cô bắt đầu học tiếng Trung phồn thể qua truyền hình, YouTube, tập viết chữ, và dần dần bước ra ngoài. Cô tham gia một nhóm thuộc nhà thờ, rồi cộng đồng người Việt, nơi những người mẹ dạy con chữ cái của tiếng mẹ đẻ.

Bước ngoặt đến một cách tình cờ. Một cậu bé muốn viết thư cho bà ngoại ở Việt Nam, dù cha cậu muốn con nói tiếng Trung, cho thế là đủ. Mai ngồi xuống cùng cậu bé, hướng dẫn từng nét chữ: “ba”, “má”, “quê hương”. Nụ cười rạng rỡ của cậu bé, khi viết được câu hoàn chỉnh, đã khơi dậy trong Mai niềm vui và mở ra một chân trời mới: dạy học.

Thành sứ giả văn hóa

Chuyện của Mai còn phản ánh sự thay đổi khá lớn trong chính sách và, một phần nào, là nhận thức của cả xã hội Đài Loan.

Năm 2018, chính quyền Đài Loan chính thức đưa “ngôn ngữ của dân nhập cư mới”, trong đó có tiếng Việt, vô chương trình giảng dạy trong trường học. Động thái này nhằm giúp những đứa trẻ có mẹ là người nhập cư hòa nhập tốt hơn, đồng thời gắn liền với “Chính sách Tân Hướng Nam” nhằm tăng cường liên kết giữa Đài Loan với các nước Đông Nam Á. Theo VietnamPlus (2024), hiện đã có nhiều hoạt động thúc đẩy việc dạy và học tiếng Việt cho cộng đồng người Việt tại Đài Loan.

Mai đã trở lại với cuốn từ điển nhỏ, nhưng không phải trong vai trò học trò, mà là giáo viên. Cô không chỉ dạy tiếng, mà còn truyền tải văn hóa, giúp những đứa trẻ lớn lên giữa 2 thế giới tìm thấy thêm tiếng nói cho mình. Việc băng qua đại dương của cô không chỉ là hành trình địa lý, mà còn là hành trình hiện sinh: từ sự phụ thuộc của một cô dâu đến sự độc lập của một nhà giáo, từ một thân phận vô hình đến một tiếng nói có trọng lượng.

Một đường phố ở Đài Trung, miền Trung Đài Loan

Người Việt tại Đài Loan ngày nay không chỉ là những người lao động hay cô dâu. Họ đã trở thành những người mang văn hóa, những người kể chuyện, và những người kết nối cộng đồng. Họ đứng lớp - những lớp cuối tuần nơi đình làng, nhà thờ cho đến giảng đường một số trường đại học. Họ tổ chức cả nhưng buổi biểu diễn múa nón, hát dân ca.

Họ còn mở những quán ăn nhỏ với những món truyền thống như phở, bánh xèo, chè đậu xanh, cà phê. Trên thực tế, người Việt đang làm phong phú thêm cho đời sống xã hội Đài Loan.

Mai quả là một ví dụ sống động. Từ một cô dâu nhập cư mang nỗi nhớ quê hương, cô đã từng bước trở thành người giáo dục, người tổ chức, và người truyền cảm hứng. Cô không chỉ giữ gìn văn hóa Việt cho riêng mình hay gia đình, mà còn lan tỏa nó đến cộng đồng địa phương.

Một quán ăn của người Việt ở Đài Trung

Cô đã và đang góp phần định hình lại ý nghĩa của sự "thuộc về” trong một xã hội từng coi họ như người ngoài, chứng minh rằng phụ nữ Việt tại Đài Loan không chỉ là những người di cư, mà còn là những người góp phần xây dựng cộng đồng.

Trên đường tạo tương lai

Mai tham gia các hội thảo, các chương trình đào tạo giáo viên và các hoạt động chính sách về giáo dục đa văn hóa. Cô trở thành một trong những chiếc cầu nối giữa cộng đồng người Việt với hệ thống giáo dục Đài Loan, góp phần xây dựng chương trình giảng dạy tiếng Việt trong trường học, thúc đẩy sự công nhận chính thức của ngôn ngữ mẹ đẻ như một phần của bản sắc Đài Loan.

Vai trò của những cô giáo Việt, người Việt tại Đài Loan nói chung, đã vượt xa khỏi hình ảnh của những người nhập cư thụ động. Họ là những người kiến tạo, kiến tạo không gian văn hóa, kiến tạo cộng đồng, và kiến tạo cả tương lai cho chính mình.

Sự hiện diện của họ đã trở thành một sức mạnh mềm văn hóa và xã hội. Người Việt không chỉ đóng góp vào sự phát triển kinh tế thông qua lao động và kiều hối, mà còn làm giàu thêm đời sống tinh thần, văn hóa cùng giáo dục của hòn đảo này.

Trong một khu chợ đêm ở Cao Hùng

Hành trình của Mai, từ nỗi cô đơn trên chiếc xe buýt ra sân bay đến bục giảng lớp học tiếng Việt, là biểu tượng cho sức mạnh kiên cường và khả năng kiến tạo của người phụ nữ Việt Nam.

Thông qua Mai và hàng ngàn phụ nữ Việt Nam khác, một thông điệp mạnh mẽ đã được gởi đi: họ là những người dẫn dắt, dẫn dắt thế hệ trẻ, dẫn dắt sự thay đổi trong nhận thức xã hội, và dẫn dắt các sáng kiến đa văn hóa.

Người Việt không chỉ là một phần của hiện tại, mà còn là một phần không thể thiếu trong tương lai của xứ Đài.

*Tên nhân vật đã được thay đổi

Ngọc Trân