Định vị lại giá trị của xe đạp

Với mật độ dân số cao, lượng phương tiện giao thông cá nhân lớn, TPHCM đang đối mặt với tình trạng ùn tắc giao thông và ô nhiễm không khí ngày càng trầm trọng.

Ảnh minh họa

Trong bối cảnh đó, thúc đẩy việc dùng xe đạp không chỉ là giải pháp xanh mà còn là chiến lược quan trọng để kiến tạo không gian sống thân thiện, giảm áp lực lên hạ tầng giao thông và cải thiện sức khỏe cộng đồng. Tuy nhiên, không dễ để đưa xe đạp trở lại vị thế xứng đáng của nó trong bức tranh giao thông đô thị.

Khi viết bài này, tôi nhận thấy một thực tế đáng thất vọng là xe đạp gần như bị lãng quên trong các văn bản quy hoạch và chính sách giao thông. Ngoại trừ kế hoạch thí điểm làm làn đường ưu tiên cho xe đạp trên đường Mai Chí Thọ (TPHCM) vừa được công bố, rất khó để tìm ra các văn bản, chiến lược cụ thể phát triển hoặc khuyến khích việc đi xe đạp. Việt Nam cũng thiếu vắng các chiến dịch truyền thông bài bản và quy mô nhằm khuyến khích người dân dùng phương tiện giao thông xanh này.

Để xe đạp được dùng phổ biến trên đường, các nước châu Âu đã đề ra hàng loạt chính sách rất cụ thể. Từ năm 2006, các doanh nghiệp của Hà Lan đã thưởng cho những người đi xe đạp 0,19 euro/km. Đây là khoản chi tiêu được Chính phủ cho phép khấu trừ vào hóa đơn thuế. Khoản tiền này trước đây chỉ dành cho những người làm nghề lái xe để trang trải chi phí nhiên liệu.

1 người đi xe đạp 10km mỗi ngày, 5 ngày trong mỗi tuần có thể nhận được khoảng 450 euro mỗi năm từ chương trình này. Chính phủ Hà Lan cũng thường xuyên dành các khoản đầu tư hàng trăm triệu USD để phát triển hạ tầng xe đạp. Chính vì vậy, đi xe đạp trở thành thói quen, một nét văn hóa ở Hà Lan. Nhiều nước châu Âu cũng đã đề ra chính sách tương tự để khuyến khích người dân đi xe đạp.

Tất nhiên, chúng ta không thể áp dụng chính sách của Hà Lan vào thực tế ở Việt Nam hay TPHCM do sự khác biệt về ngân sách, hạ tầng, điều kiện sống, văn hóa… Nhưng có thể thấy rằng, để việc đi xe đạp phổ biến, trở thành nét văn hóa, cần có hạ tầng, khung pháp lý và ý thức của người dân.

Để thúc đẩy người dân đi xe đạp, cần bổ sung những quy định theo hướng ưu tiên làn đường và quyền đi lại cho xe đạp, có chính sách miễn hoặc giảm phí trông giữ xe đạp ở các khu vực công cộng, trung tâm thương mại hay nơi trung chuyển giao thông công cộng.

Về lâu dài, Nhà nước và chính quyền địa phương cần áp dụng các chính sách khuyến khích việc sở hữu và sử dụng xe đạp, đặc biệt là xe đạp điện và xe đạp công cộng. Cần có chính sách khuyến khích, trợ cấp cho các doanh nghiệp, cơ quan mua xe đạp cho nhân viên dùng. Cũng cần luật hóa các quy tắc vận hành, trách nhiệm bảo trì đối với xe đạp công cộng.

Việc cơ quan chức năng TPHCM có kế hoạch làm làn đường dành riêng cho xe đạp là rất ý nghĩa. Thời gian tới, chính quyền thành phố cần ưu tiên quỹ đất để hình thành mạng lưới làn đường xe đạp chuyên dụng (bike lanes), được phân tách rõ ràng với làn xe cơ giới. Mạng lưới này phải liên tục, kết nối các khu dân cư, trường học, công sở, các trạm trung chuyển giao thông công cộng.

Việc này đòi hỏi rà soát lại quy hoạch đường sá, thậm chí phải thu hẹp một phần lòng đường xe cơ giới hoặc tận dụng không gian vỉa hè một cách hợp lý và an toàn. Cũng cần bổ sung các tiêu chuẩn kỹ thuật cho xe đạp lưu thông trong đô thị, như quy định về hệ thống chiếu sáng, thắng, tín hiệu phản quang.

Một thách thức về mặt văn hóa là người dân xem xe máy, ô tô như biểu tượng của sự thành đạt, còn xe đạp bị coi là phương tiện của những người có thu nhập thấp. Do đó, các chiến dịch truyền thông cần định vị lại xe đạp như một sự lựa chọn thông minh, hiện đại, có trách nhiệm với môi trường.

Vũ Ngọc Quý