Chuyện Bác Hồ ra Báo Thanh Niên

1. Một ngày của tháng 6/1925, công viên Hoàng Hoa Cương nằm giữa Quảng Châu như bừng sáng. Bác đưa nhóm thanh niên Việt Nam đến. Công viên này là nơi yên nghỉ của liệt sĩ Phạm Hồng Thái và là nơi chôn cất 72 liệt sĩ Trung Quốc đã hy sinh trong cuộc cách mạng Tân Hợi năm 1911.

Mọi người đứng tề chỉnh trước mộ liệt sĩ Phạm Hồng Thái và dành 1 phút mặc niệm. Xong, Bác bước lên trước, cúi chào anh linh Phạm Hồng Thái và quay lại nói với anh em: “Các anh em đồng chí thân mến. Chúng ta quây quần ở đây, trước anh linh của người liệt sĩ anh hùng để chính thức công bố tổ chức “Hội Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí” đã được thành lập. Mục đích của hội là hy sinh tính mệnh, quyền lợi, tư tưởng, làm cuộc cách mạng dân tộc, đập tan bọn thực dân Pháp, giành lại độc lập cho xứ sở, rồi tiến tới làm cách mệnh thế giới lật đổ chủ nghĩa đế quốc và thực hiện chủ nghĩa cộng sản”.

Tờ báo Thanh Niên do Bác Hồ sáng lập, đặt nền móng cho nền báo chí cách mạng Việt Nam - Ảnh tư liệu

Bác nói tiếp: “Hôm nay, tôi chính thức tuyên bố kết nạp các đồng chí sau đây vào Hội Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí: Hồ Tùng Mậu, Lê Hồng Sơn, Lê Hồng Phong, Trương Vân Lĩnh, Vương Thúc Oánh, Lưu Quốc Long, Lâm Đức Thụ, Ngô Quốc Chính, Lê Duy Điếm, Vũ Hồng Nam, Lý Mộng Sơn, Trần Tích Chu, Hoàng Võ Hùng, Lê Hữu Lập, Lương Thư Tánh. Kể từ giờ phút này, các đồng chí là hội viên chính thức đầu tiên của Hội Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí. Tôi mong các đồng chí hãy vì mục đích của hội, anh dũng tiến lên giành thắng lợi cuối cùng là giải phóng đất nước”.

Bác vừa tuyên bố xong, Lê Hồng Sơn tiến lên làm thủ tục tuyên thệ. Trước khi giải tán, Bác nói với mọi người: “Tôi mong anh em giữ trọn lời thề và mỗi ngày đều phải phấn đấu”. Buổi lễ kết nạp đơn giản nhưng rất nghiêm trang kết thúc.
***
2. Lý Phương Liên và Lê Hồng Sơn đã thuê được nhà, cùng đưa Bác đến xem căn nhà mới thuê ở số 13, đường Văn Minh (nay là số 250), là căn nhà phố có 2 lầu, tầng trệt phía dưới đang bán tạp hóa. Con đường Văn Minh với hàng cây xanh phủ bóng mát chạy song song với dòng Châu Giang rất yên tĩnh.

Cũng vừa lúc đó, Hồ Tùng Mậu, Lâm Đức Thụ đến và tiếp sau là anh thanh niên trẻ trung Lê Duy Điếm đến bằng xe đạp. Bác vui vẻ: “Ồ, đủ rồi. Ta họp, coi như đây là cuộc họp đầu tiên khai trương trụ sở. Mọi người hân hoan. Bác nói: “Đây là trụ sở của Tổng hội Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí. Nhiệm vụ sắp tới khá nhiều, có thể tóm lược thế này: mở ở đây các khóa huấn luyện, phải tổ chức tốt việc đón anh em các kỳ bộ trong nước sang. Trong khi chờ đợi, chúng ta sẽ mở lớp đầu tiên cho số anh em Việt Nam đang ở đây, là hội viên chính thức”.

Sau khi phân công từng người phụ trách các khâu để tổ chức khóa huấn luyện, Bác nói: “Bây giờ, chúng ta bàn một việc quan trọng, đó là ra báo. Chúng ta đã có tổ chức thì phải có tờ báo. Đó là tiếng nói chính thức của tổng hội. Tờ báo sẽ tuyên truyền rộng rãi về đường lối, ý tưởng của cách mạng, sẽ kêu gọi mọi người đứng lên, sẽ lên án chủ nghĩa thực dân, khơi dậy lòng yêu nước của công dân ta, đồng thời sẽ nâng cao uy thế của hội ta lên, giúp mọi người biết đến và hiểu hội của chúng ta”.

4 người ngồi gần lại. Bác nói: “Tôi suy nghĩ bao đêm về việc này và quyết định lấy tên tờ báo là Thanh Niên - cơ quan ngôn luận của Hội Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí. Các chú thấy sao?”. Hồ Tùng Mậu đáp: “Thưa anh, tên gọi thì quá đúng. Nhưng chúng em chưa viết báo bao giờ”.

Bác nói: “Chúng ta hãy bàn chuyện đầu tiên là làm báo, rồi sẽ bàn đến việc viết báo. Làm báo là lo thiết kế tờ báo, in báo, phát hành báo… Việc in ấn thì ta làm kiểu thủ công, in trên bản bột mịn. Còn viết báo thì tôi và các đồng chí cùng viết, mời các cộng tác viên viết. Các chú đều có thực tế cách mạng, có học hành, nghĩ sao viết vậy. Viết càng đơn giản thì người đọc càng dễ hiểu, viết nhiều rồi sẽ quen”.
***
3. Những ngày tháng Sáu của năm 1925, Bác và các học trò hì hục làm báo. Bản thảo bài báo được viết bằng bút mực tím đậm để in trên bản bột. Do cách in thủ công, mỗi bản bột chỉ in trên dưới 100 bản là mờ. Lê Hồng Sơn viết, Lâm Đức Thụ dò lại, Hồ Tùng Mậu in bản đầu đưa Bác xem trước khi in chính thức. Trong số báo đầu tiên, ngoài các bài do Bác viết, còn có trích các bài trên các báo giới thiệu về cách mạng, về đảng cộng sản, về giai cấp vô sản. Bài viết rất giản đơn nhưng sâu sắc.

Đoàn công tác Hội Nhà báo Việt Nam thăm di tích lịch sử ngôi nhà số 250 Văn Minh, TP Quảng Châu, Trung Quốc, nơi Bác Hồ ra tờ báo Thanh Niên ngày 21/6/1925 - Ảnh: Sơn Hải

Báo Thanh Niên số đầu tiên ra ngày 21/6/1925. Ngày này đã chính thức được lấy làm ngày Báo chí cách mạng Việt Nam. Thanh Niên là tờ báo cách mạng vô sản đầu tiên của Đảng ta. Số đầu tiên có nội dung rất phong phú. Dưới bút danh “Đội trưởng”, Bác có bài xã luận mang tiêu đề Nhiệm vụ của một người lính, trong đó có đoạn: “Những kẻ nào áp bức nhân dân ta đều là kẻ thù của ta. Nhiệm vụ của ta là phải đánh chúng. Nhiệm vụ đó, chúng ta phải làm tròn”. Số đầu tiên còn có bài Vì sao chúng ta phải đoàn kết. Trên trang đầu của số báo này, có một lời “báo cáo” chỉ rõ vì sao những cuộc cách mạng ở nước ta chưa thành công và khẳng định rằng: “Với lòng yêu nước, nếu chúng ta đoàn kết, chúng ta sẽ thắng lợi”.

Báo in trên giấy khổ 14cm x 24cm thông dụng ở Quảng Châu thời ấy. Bác cho viết 2 chữ Thanh Niên nối nhau như một đôi trẻ nắm tay nhau tiến về phía trước; bên trái là ngôi sao 5 cánh, trong lòng là con số của mỗi số báo. Bên cạnh 2 chữ Thanh Niên bằng tiếng Việt, có thêm 2 chữ Thanh Niên bằng tiếng Trung Quốc. Báo chia thành 2 cột đứng. Bác cho báo mở nhiều mục như tin tức, trả lời độc giả, bút đàm (vấn đáp), từ điển cách mạng, lịch sử nước nhà.

Bác mở cả mục “Phụ nữ đàm”. Bác nói một nửa dân số là phụ nữ nên phải có mục “Phụ nữ đàm”. Các bài viết trong mục này được ký với những tên rất nữ như Mộng Liên, Hương Lan, Hương Mộng. Bài viết ngắn, văn phong đơn giản.

Báo Thanh Niên thường có 4 trang hoặc 8 trang, nhẹ nhàng, dễ chuyển về nước. Bác khuyến khích các kỳ bộ in lại để nhân ra. Qua tàu viễn dương, đồng chí Nguyễn Lương Bằng đưa báo về nước và phân phát cho cả 3 kỳ Bắc, Trung, Nam. Khi mang báo về Hà Nội, đồng chí Nguyễn Công Thu đã tổ chức in lại, gọi là nối bản, lên đến hàng trăm bản để gửi cho các tỉnh. Ở Nam Kỳ, Trung Kỳ và cả ở Xiêm, các anh chị em phải ngồi chép lại để nhân ra. Tờ báo đã tạo được sức hút và có sự lan tỏa rất lớn.

***

4. Hôm ra số đầu tiên, Bác đã cầm báo ra lớp huấn luyện để giới thiệu với mọi người. Nhân đó, Bác dặn anh em phải nhớ đến vai trò đặc biệt quan trọng của báo. Tờ báo là tiếng nói của tổ chức, là lời kêu gọi, là sự hướng dẫn nhân dân. Báo thay ta trao đổi với người đọc và hơn thế, thông qua tờ báo, ta đấu tranh trực diện với kẻ thù. Bác dặn mọi người hãy coi báo chí là vũ khí chiến đấu. Bác tập cho các anh em viết báo và làm báo.

Báo Thanh Niên đã về đến Việt Nam và có mặt ở cả 3 miền Trung, Nam, Bắc, gõ cửa từng nhà và đặc biệt gõ được cửa lòng những thanh niên, trí thức yêu nước, góp phần quan trọng trong việc hướng dẫn, giới thiệu và giáo dục tư tưởng cách mạng trong nhân dân và thanh niên Việt Nam.

Mật thám theo dõi rất chặt chẽ Báo Thanh Niên. Năm 1933, trong bài viết về Đảng Cộng sản Đông Dương, Louis Marty - Giám đốc lâm thời Sở Liêm phóng Đông Dương, sau này trở thành người nghiên cứu về lịch sử Đông Dương - đã nhắc đến Báo Thanh Niên: “88 số báo này (Thanh Niên) ra từ tháng 6/1925 đến tháng 4/1927 do Nguyễn Ái Quốc - lãnh tụ Cộng sản Đông Dương - sáng lập và tự tay viết bài, biên tập. Chúng tôi thấy kỹ thuật mà ông ta dùng rất thức thời. Ông ta đã dùng những từ Hán - Nôm của Việt Nam thông dụng giúp người đọc dễ hiểu, dễ tiếp nhận. Chủ bút Báo Thanh Niên - ông Nguyễn Ái Quốc - đã rất kiên nhẫn. Tờ báo được nhiều người đọc, không phải là hội viên mà chỉ là cảm tình của hội, có người đọc đi đọc lại nhiều lần. Họ đã chịu khó chép tay tờ báo để lưu truyền rộng rãi. Vì vậy, dù số lượng in ít, báo vẫn lan tỏa rộng và có kết quả lớn”.

Giáo sư Trình Quang Phú