Bước ngoặt để giáo dục đại học lớn mạnh khi sáp nhập, tinh giản 140 trường công lập

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn phát biểu tại hội nghị Giáo dục đại học ngày 18/9. Ảnh: MOET

Sáng 18/9, tại Hội nghị Giáo dục đại học, người đứng đầu ngành khẳng định hệ thống sẽ bước vào một “đại sắp xếp” với khoảng 140 trường đại học công lập thuộc diện sáp nhập, tinh giản đầu mối, thậm chí giải thể nếu không đạt chuẩn. Cùng với đó là định hướng gắn viện nghiên cứu với trường, chuyển một số đơn vị về địa phương quản lý và chuyển mạnh từ quản lý vi mô sang quản trị theo sứ mệnh. Tinh thần cốt lõi là giảm đầu mối thật sự để chấm dứt phân mảnh, nhấn mạnh chất lượng đầu ra và trách nhiệm giải trình ở cấp cơ sở. Đây không phải một cuộc đổi biển tên, đây là động tác chỉnh kiến trúc hệ thống, đặt lại kỷ luật chất lượng ở quy mô toàn mạng lưới.

Đặt chủ trương này trong bức tranh quốc tế sẽ thấy quỹ đạo cải tổ rất tương thích với các hệ thống tinh gọn đã vận hành bền bỉ. Australia duy trì quy mô mạng lưới gọn, được tổ chức thành các “cụm vai” rõ ràng như nhóm nghiên cứu mũi nhọn hay nhóm gắn với công nghệ và vùng, tạo lực kéo cả về học thuật lẫn chuyển giao. Theo đó, chỉ có 42 trường đại học trên toàn quốc, gồm 36 công và 6 tư. Cùng lúc, lộ trình nâng hạng gần đây khiến một số thống kê cập nhật đề cập 44 trường sau khi Australian College of Theology được TEQSA công nhận ở cấp đại học. Khác biệt giữa 42 và 44 chủ yếu phản ánh nhịp cập nhật và cách phân loại, nhưng không làm thay đổi bản chất của mô hình với đầu mối hạn chế, phân vai rành mạch, dữ liệu chất lượng công khai để xã hội giám sát.

New Zealand còn gọn hơn, với 8 trường đại học công lập do một đầu mối quốc gia điều phối. Số lượng ít không nhằm mục tiêu “gọn cho dễ quản”, đó còn là điều kiện để dồn lực cho chuẩn chất lượng, duy trì độ tin cậy của văn bằng và bảo đảm mạch liên thông giữa đào tạo, nghiên cứu và phục vụ cộng đồng. Ở một thị trường giáo dục mở và cạnh tranh cao như New Zealand, việc giữ số lượng đại học ở mức 8 là một lựa chọn chính sách có ý thức, chứ không phải kết quả tình cờ.

Từ các hệ hình nói trên, ý nghĩa của “đại sắp xếp” trở nên rõ ràng hơn. Một là cắt mạch phân mảnh. Khi quá nhiều đơn vị nhỏ và ngành đào tạo hẹp, nguồn lực bị chia lẻ, thiết bị và chương trình trùng lặp, áp lực cải thiện chất lượng bị triệt tiêu. Sắp xếp lại mạng lưới không phải để “bớt cho gọn”, mà để hình thành quy mô hiệu quả, tạo được các đầu kéo đủ tầm về học thuật và chuyển giao, đưa những tiêu chuẩn nghề nghiệp vào quỹ đạo thực thi thay vì tồn tại ở văn bản. Hai là làm rõ vai trò từng nhóm cơ sở. Hệ thống chỉ khỏe khi có trục dẫn dắt về nghiên cứu, có cụm định hướng ứng dụng gắn liền với doanh nghiệp và địa phương, có khối sư phạm nòng cốt bảo đảm chất lượng người thầy. Ba là tái lập kỷ luật kết quả. Khi vị trí và sứ mệnh đã rành mạch, đo lường đầu ra trở thành trung tâm của quản trị, từ tỉ lệ việc làm đúng chuyên môn đến thực hành nghề nghiệp và đóng góp phục vụ cộng đồng.

Cuối cùng, thời điểm được chọn là quan trọng. Cơ hội chính sách không phải lúc nào cũng mở cửa. Kinh nghiệm của Australia và New Zealand cho thấy điều kiện để hệ thống trưởng thành nằm ở hai yếu tố tưởng như đơn giản nhưng rất khó thực hiện đồng thời. Đó là kỷ luật về số lượng và kỷ luật về chuẩn. Số lượng hợp lý giúp nguồn lực tích tụ. Chuẩn nghiêm giúp chất lượng bền vững. Khi hai kỷ luật này đi cùng nhau, tự chủ không còn là khẩu hiệu, mà trở thành cam kết trả lời bằng kết quả.

Với tinh thần “nắm thật chắc cái cần nắm và dứt khoát buông cái phải buông”, chủ trương “đại sắp xếp” mở ra cơ hội hiếm có để giáo dục đại học lớn lên đúng nghĩa, vừa giữ được kỷ cương hệ thống, vừa giải phóng năng lực sáng tạo của từng cơ sở, để cuối con đường không phải là một danh sách tên mới, mà là những thế hệ sinh viên có thể đi làm ngay, đi xa được và kéo chất lượng phát triển của đất nước đi lên.

Lê Hoài Việt

Giảng viên Trường Đại học Mở TP. Hồ Chí Minh