Vì sao thế hệ trẻ càng dễ mắc ung thư?

Nghiên cứu cho thấy tỉ lệ mắc ung thư đang gia tăng ở nhóm người trẻ sinh từ năm 1981 trở đi - Ảnh: Shutterstock

Nghiên cứu năm 2025 đăng trên tạp chí bình duyệt ESMO Open của Hiệp hội Ung thư Y khoa châu Âu cho thấy, khoảng 80% các trường hợp ung thư mang tính "tự phát," nghĩa là không phải do di truyền mà do các yếu tố bên ngoài làm hỏng DNA theo thời gian.

Điều này bao gồm những gì chúng ta ăn, hít thở, mức độ hoạt động thể chất, nghỉ ngơi, căng thẳng và tiếp xúc với các chất độc hại.

Nói cách khác, những yếu tố tạo nên sự khác biệt lớn nhất là lối sống hàng ngày, chứ không phải gen di truyền. Và dường như lối sống của thế hệ trẻ đã thay đổi rất nhiều so với cha mẹ và ông bà.

Chế độ ăn uống gây hại cho cơ thể

Một trong những yếu tố chính đằng sau "đại dịch mới" này là chế độ ăn uống. Tỷ lệ béo phì ở trẻ em bắt đầu tăng vọt từ những năm 1980. Đến năm 2022, có hơn 390 triệu trẻ em và thanh thiếu niên (5-19 tuổi) trên thế giới bị thừa cân, trong đó 160 triệu bị béo phì.

Thừa cân, béo phì không chỉ là vấn đề thẩm mỹ mà còn liên quan đến kháng insulin, viêm mãn tính cấp độ thấp và thay đổi nội tiết tố, làm tăng nguy cơ mắc ung thư đại trực tràng, ung thư vú hoặc ung thư nội mạc tử cung.

Điều đáng lo ngại nhất là ảnh hưởng của béo phì thời thơ ấu không biến mất khi lớn lên. Những người có chỉ số khối cơ thể (BMI) cao từ sớm có nguy cơ mắc ung thư đại trực tràng khi trưởng thành cao hơn đáng kể: 39% ở nam giới và 19% ở nữ giới so với những người có BMI khỏe mạnh thời thơ ấu.

Sự thay đổi trong chế độ ăn, đặc biệt là việc tiêu thụ nhiều thực phẩm siêu chế biến, cũng đã làm thay đổi hệ vi sinh vật đường ruột của chúng ta. Chế độ ăn này làm giảm sự đa dạng của vi khuẩn có lợi và tăng các chủng vi khuẩn tạo ra chất chuyển hóa gây viêm.

Điều này góp phần gây ra các bệnh tiêu hóa như hội chứng ruột kích thích (IBS) hay Vi khuẩn ruột non phát triển quá mức (SIBO) – những căn bệnh dường như đang trở nên phổ biến trong thế hệ Thiên niên kỷ.

Thừa cân, béo phì là một yếu tố làm tăng nguy cơ ung thư - Ảnh: Shutterstock

Rượu bia – Kẻ thù thầm lặng của DNA

Thủ phạm lớn thứ hai là rượu bia, vì các buổi tụ họp của thế hệ trẻ thường xoay quanh bàn ăn với đồ uống có cồn.

Trước đây, nhiều người nghĩ rằng một ly rượu vang có thể "bảo vệ" sức khỏe, nhưng ngày nay, chúng ta biết rằng không có mức tiêu thụ rượu an toàn nào.

Cơ quan Nghiên cứu Ung thư quốc tế (IARC) đã phân loại rượu là chất gây ung thư Nhóm 1, ngang hàng với thuốc lá, vì cơ thể chuyển hóa ethanol thành acetaldehyde, một hợp chất gây tổn thương DNA.

Mặc dù người trẻ có xu hướng uống ít thường xuyên hơn thế hệ trước, họ lại có xu hướng uống quá chén nhiều hơn, mang lại những rủi ro đáng kể.

Hơn nữa, một số nghiên cứu còn tìm thấy nhóm chất PFAS hay "hóa chất vĩnh cửu" trong nhiều loại bia, liên quan đến tỷ lệ ung thư tinh hoàn và ung thư thận cao hơn.

Hoạt động giao lưu của thế hệ thiên niên kỷ thường liên quan đến rượu và đồ ăn chế biến sẵn - Ảnh: Shutterstock

Mất ngủ và căng thẳng

Người trẻ ngủ ít hơn và ngủ tệ hơn các thế hệ trước. Ánh sáng nhân tạo từ màn hình điện thoại, máy tính vào ban đêm đã làm gián đoạn việc giải phóng melatonin, một hormone chống oxy hóa điều chỉnh chu kỳ tế bào.

Thiếu ngủ mạn tính không chỉ làm giảm khả năng sửa chữa DNA mà còn làm giảm tác dụng bảo vệ của melatonin chống lại ung thư. Sự gián đoạn nhịp sinh học này còn cản trở sự biểu hiện của các gen quan trọng trong việc sửa chữa DNA, khiến các đột biến tích lũy theo thời gian, tăng nguy cơ hình thành khối u.

Thế hệ Thiên niên kỷ có lẽ cũng là thế hệ có mức cortisol (hormone căng thẳng) cao nhất. Khi hormone này tăng cao kéo dài, nó không chỉ thúc đẩy kháng insulin và cao huyết áp mà còn làm suy yếu hệ thống miễn dịch.

Nghiên cứu cho thấy căng thẳng mạn tính làm tăng viêm, cản trở hệ thống phòng thủ của cơ thể loại bỏ các tế bào bất thường, và thậm chí có thể "đánh thức" các tế bào khối u đang ngủ yên.

Những người có mức độ căng thẳng cao có nguy cơ tử vong vì ung thư cao gấp đôi so với những người quản lý căng thẳng tốt hơn.

Thế hệ Thiên niên kỷ được cho là ngủ ít hơn và kém hơn so với các thế hệ trước - Ảnh: Shutterstock

Nguy cơ từ lạm dụng thuốc

Các thế hệ trẻ cũng có xu hướng tự dùng thuốc nhiều hơn. Việc sử dụng thường xuyên paracetamol có liên quan đến tăng tổn thương gan và có thể tăng ung thư gan.

Thuốc tránh thai đường uống (sử dụng trong thời gian dài do trì hoãn việc sinh con) làm tăng nhẹ nguy cơ ung thư vú và ung thư cổ tử cung, mặc dù chúng lại bảo vệ chống lại ung thư buồng trứng và ung thư nội mạc tử cung.

Ngoài ra, việc lạm dụng thuốc kháng axit và thuốc kháng sinh cũng được liên kết với việc tăng nguy cơ ung thư tiêu hóa thông qua các cơ chế gián tiếp như làm rối loạn hệ vi sinh vật đường ruột.

Những dự báo hiện rất đáng lo ngại: số ca ung thư có thể tăng từ khoảng 20 triệu vào năm 2022 lên gần 35 triệu vào năm 2050 – tăng gần 77%. Xu hướng này đặc biệt rõ rệt ở nhóm ung thư tiêu hóa và phụ khoa.

Tuy nhiên, thế hệ trẻ hoàn toàn có thể kiểm soát nhiều yếu tố gây bệnh, bắt đầu ngay từ hôm nay. Việc áp dụng các thói quen lành mạnh có thể giảm thiểu rủi ro, cải thiện chất lượng cuộc sống trong tương lai.

Linh La (theo Independent)