Netflix sử dụng AI: Thử nghiệm hay khủng hoảng sáng tạo?

Khi AI thay đổi cách làm phim

Tuy nhiên, đằng sau hiệu quả vượt trội là câu hỏi: khi khán giả nhận ra nội dung họ đang xem do AI tạo ra, liệu cảm giác đó có giống như khi họ phát hiện mình bị dẫn dắt bởi thông tin sai lệch? Điều này khiến người xem băn khoăn về sự thật và cảm xúc thật trong những gì họ đang xem.

Phim The Eternaut được chuyển thể từ truyện tranh nhiều kì của Héctor Oesterheld, xuất bản vào cuối những năm 1950 - Ảnh: Netflix

Việc chuyển từ kỹ xảo truyền thống sang AI tạo sinh là thay đổi lớn nhất của ngành hiệu ứng hình ảnh (VFX) kể từ thời đồ họa máy tính thay thế các hiệu ứng vật lí. Nếu trước đây, mỗi cảnh CGI đòi hỏi đội ngũ nghệ sĩ tỉ mỉ dựng mô hình 3D, lập trình mô phỏng và tinh chỉnh từng khung hình, thì nay chỉ cần mô tả bằng văn bản, thuật toán sẽ xử lí phần còn lại.

Cảnh sập nhà trong The Eternaut (El Eternauta), vốn mất hàng tháng để thực hiện theo cách cũ, giờ được dựng chỉ trong vài ngày nhờ AI. Nhưng đằng sau sự đổi mới đó còn là bài toán kinh tế khi các hãng phim ráo riết cắt giảm chi phí sau đợt “thắt lưng buộc bụng” năm 2022.

Các cảnh VFX truyền thống tốn hàng ngàn USD mỗi phút, khiến ngân sách CGI trung bình của một phim Mỹ năm 2018 lên đến 33,7 triệu USD. AI tạo sinh có thể giúp cắt giảm chi phí 10-30% trong ngành phim ảnh, mở đường cho các nhà làm phim độc lập thực hiện những ý tưởng từng bất khả thi. Nhưng đi cùng là những hệ lụy về lao động.

Theo OECD, 27% việc làm toàn cầu đang đứng trước nguy cơ bị AI thay thế. Khảo sát của Liên minh Nhân viên sân khấu điện ảnh quốc tế cho thấy 70% nhân sự VFX làm thêm giờ không lương, chỉ 12% có bảo hiểm y tế, một bức tranh không mấy sáng sủa trước khi AI bùng nổ.

Trailer phim The Eternaut:

Dù AI mang lại khả năng tạo hình ảnh phức tạp vượt bậc, nó cũng làm mất đi sự kiểm soát chi tiết, yếu tố tạo nên phong cách và dấu ấn cá nhân của đạo diễn. Đạo diễn Ascanio Malgarini mất một năm để làm phim ngắn Kraken (2025) bằng AI. Ông ví mình giống biên tập viên phim tài liệu, ghép nối các đoạn hình ảnh thay vì chỉ đạo từng khung hình. “Việc kiểm soát toàn bộ chi tiết là bất khả thi”- ông nói.

Không chỉ giới làm phim, khán giả nghệ thuật cũng thường thiên về cảm xúc con người. Một nghiên cứu của Frontiers in Psychology cho thấy người xem đánh giá cao tác phẩm do AI tạo ra hơn nếu không biết nguồn gốc. Nhưng khi biết đó là sản phẩm của AI, mức độ đánh giá về tính sáng tạo và xác thực giảm đáng kể.

Thiếu khung pháp lí, thừa rủi ro cho người làm nghề

Tại Hollywood, AI đang phát triển trong khoảng trống pháp lí. Dù Quốc hội Mỹ tổ chức nhiều phiên điều trần vào năm 2023, vẫn chưa có đạo luật liên bang nào điều chỉnh việc sử dụng AI trong ngành. Dự luật “Công khai bản quyền AI tạo sinh” bị đình trệ, khiến giới sáng tạo không được bảo vệ, trong khi các công ty AI vẫn huấn luyện mô hình bằng dữ liệu có thể vi phạm bản quyền.

Anh cũng lúng túng tương tự. Chính phủ nước này đề xuất cơ chế “rút lui” khỏi dữ liệu huấn luyện AI, cho phép tác giả từ chối việc sử dụng tác phẩm của mình.

Cuộc đình công ở Hollywood năm 2023 phản ánh nỗi lo AI thay thế con người. Biên kịch giành được quyền cấm AI viết hoặc chỉnh sửa kịch bản, diễn viên có quyền kiểm soát bản sao kỹ thuật số. Nhưng các điều khoản này chưa bảo vệ được đội ngũ VFX, lực lượng đang chịu nhiều thiệt thòi nhất.

Cảnh trong phim The Eternaut - Ảnh: Netffix

Từ năm 2020 đến nay đã có hơn 30 vụ kiện bản quyền liên quan đến AI. Nổi bật là vụ kiện lịch sử của Disney và Universal nhằm vào Midjourney (6/2025), cáo buộc công ty này huấn luyện AI trên các nhân vật có bản quyền. Hệ thống tòa án Mỹ hiện vẫn đang đưa ra phán quyết trái chiều, có nơi bác bỏ quyền sử dụng dữ liệu có bản quyền, có nơi công nhận “sử dụng hợp lí”.

Vấn đề lớn nhất là tốc độ phát triển AI đang vượt xa khả năng điều chỉnh của pháp luật và khả năng thích nghi của con người. Dù nhu cầu sử dụng AI tăng mạnh, 96% nghệ sĩ VFX vẫn chưa được đào tạo về công nghệ này. 31% coi đây là rào cản chính trong việc tích hợp AI vào công việc.

Việc Netflix chính thức ứng dụng AI tạo sinh cho thấy Hollywood đang phải đối diện những câu hỏi căn bản về tính sáng tạo, xác thực và giá trị con người trong ngành giải trí. Nếu thiếu những chính sách pháp lí rõ ràng và chương trình đào tạo chuyển đổi nghề nghiệp, ngành này có thể bước vào kỉ nguyên mà công nghệ vượt trước mọi khung kiểm soát, cả về luật pháp lẫn tâm lí xã hội.

Khi khán giả dần cảm nhận được “bàn tay vô hình” của AI trong phim ảnh, ngành công nghiệp không chỉ đối mặt với cú sốc kinh tế mà còn cả những thiên kiến nhận thức, thứ định hình cách chúng ta đánh giá và trân trọng các tác phẩm sáng tạo.

Thảo Nguyên