Khiến cộng đồng bị tổn hại lòng tin vì hoạt động từ thiện không minh bạch: Tội lỗi lớn!

Thiện nguyện từ lâu là điểm tựa cảm xúc của người Việt mỗi khi đối diện thiên tai, bệnh tật hay những biến cố bất ngờ trong đời sống. Khi chỉ cần nhìn thấy cảnh bão lũ miền Trung, hình ảnh trẻ em vùng cao thiếu áo ấm, hay một lời kêu gọi giúp bệnh nhân nghèo cũng đủ làm bao người tự nguyện mở lòng. Nhiều người chưa từng gặp nhau nhưng sẵn sàng chia sẻ cho nhau một phần thu nhập, một bữa ăn, một món quà.

Tinh thần ấy tạo nên sức mạnh đặc biệt trong cộng đồng, giúp xoa dịu nhiều hoàn cảnh khó khăn mà các hệ thống an sinh chưa thể chạm đến kịp thời. Thế nhưng thời gian qua, hàng loạt vụ việc liên quan đến dấu hiệu gian lận lại khiến cảm giác tin tưởng vốn dĩ bền chặt bắt đầu rung chuyển.

Dự án Nuôi Em hiện đã đóng băng tài khoản sau khi bị nhiều người tố không minh bạch

Gian lận trong thiện nguyện không chỉ là câu chuyện về trách nhiệm pháp lý. Hậu quả lớn nhất nằm ở cách nó tác động đến cảm xúc xã hội. Niềm tin trong các hoạt động thiện nguyện giống như dãy domino được xếp sát nhau. Mỗi tấm lòng gửi đi một phần đóng góp chính là một viên domino được đặt vào vị trí. Chỉ cần một vụ việc sai lệch xảy ra, mảnh đầu tiên đổ xuống, tạo nên làn sóng tác động lan sang những viên phía sau. Cơ quan chức năng có thể xử lý sai phạm. Thế nhưng ảnh hưởng của sự hoài nghi lan rộng lại khó có thể đo đếm hay khôi phục trong thời gian ngắn.

Nhiều người từng rất nhiệt tình với các hoạt động hỗ trợ đã chia sẻ rằng họ cảm thấy chùng lại khi đọc về một vụ việc thiếu minh bạch. Sự hụt hẫng xuất hiện trước cả phản ứng giận dữ. Họ băn khoăn liệu tiền của mình có đến đúng nơi, liệu có ai đang dựa vào lòng tốt của cộng đồng để mưu lợi cá nhân. Một người ngần ngại, rồi hai người, rồi hàng ngàn người. Mỗi lần chần chừ ấy giống như một viên domino thứ hai, thứ ba đang lung lay. Đây chính là sự tổn thất âm thầm nhưng nặng nề nhất đối với đời sống thiện nguyện.

Một quốc gia muốn ứng phó tốt với thiên tai và những rủi ro xã hội luôn cần sức mạnh nội lực. Nhà nước có hệ thống ứng cứu chuyên nghiệp nhưng để tiếp sức cho những nơi xa xôi và khó tiếp cận, sự chung tay của người dân là điều không thể thiếu. Vì vậy, minh bạch trong hoạt động thiện nguyện không chỉ mang ý nghĩa đạo đức mà còn ảnh hưởng đến sự vận hành của cả cộng đồng. Một lời kêu gọi thiếu rõ ràng có thể khiến dòng tiền hỗ trợ chậm lại, dẫn đến nhiều thiệt hại lớn hơn cho người yếu thế.

Nhìn rộng ra, có thể nói niềm tin được xem là tài sản chung của cộng đồng. Khi xảy ra sự cố, tài sản đó không biến mất ngay lập tức mà bị xói mòn từng chút theo thời gian. Một tổ chức mới thành lập có thể không nhận được nhiều ủng hộ chỉ vì dư âm tiêu cực từ một vụ việc khác. Một chương trình cứu trợ khẩn cấp có thể mất đi nguồn lực chỉ vì người dân cần thêm thời gian để kiểm chứng. Đây là hiệu ứng dây chuyền của niềm tin, nơi một sai lệch nhỏ gây ra hệ quả lan rộng vượt xa phạm vi ban đầu.

Tuy vậy, mỗi khủng hoảng cũng mở ra cơ hội để tái thiết. Sau nhiều vụ việc được phản ánh, nhu cầu xây dựng cơ chế minh bạch đã trở thành chủ đề chung trong các cuộc thảo luận về thiện nguyện. Nhiều tổ chức triển khai hệ thống công khai giao dịch, báo cáo công khai và có sự giám sát độc lập. Các nền tảng công nghệ cũng xuất hiện để giúp nhà hảo tâm theo dõi dòng tiền rõ ràng và trực quan. Đây là tín hiệu tích cực cho thấy xã hội không chấp nhận để sự nghi ngờ che mờ hoàn toàn những giá trị vốn là cốt lõi.

Người dân khi đóng góp cũng đã chủ động hơn trong việc lựa chọn kênh đáng tin cậy. Nhiều người tìm đến các tổ chức nhà nước, các cơ quan báo chí lớn hoặc những quỹ đã có quy trình kiểm toán rõ ràng. Sự cẩn trọng ấy không khiến tinh thần thiện nguyện chậm lại. Ngược lại, nó bảo vệ cho dòng chảy ấy được dài lâu và đúng nghĩa. Bởi một tấm lòng tốt chỉ thực sự trọn vẹn khi được đặt vào một hệ thống an toàn.

Niềm tin giống như một cấu trúc được nâng đỡ bởi rất nhiều bàn tay. Khi một mảnh bị xô lệch, điều cần làm là nhanh chóng dựng lại mảnh đầu tiên để tránh hiệu ứng domino lan rộng. Việc xử lý nghiêm những cá nhân sai phạm chỉ là một phần của quá trình đó. Quan trọng hơn là tạo dựng văn hóa minh bạch, xây dựng cơ chế giám sát và nhắc lại trách nhiệm của từng tổ chức khi kêu gọi công chúng.

Thiện nguyện chỉ mạnh khi niềm tin được gìn giữ. Một khi người dân tin rằng những đóng góp của mình đến đúng người cần giúp, xã hội sẽ tiếp tục nuôi dưỡng tinh thần nhân ái đã làm nên bản sắc của đất nước này qua nhiều thế hệ. Dòng chảy ấy không nên bị ngăn lại bởi một vài mảnh domino đổ xuống. Điều cần thiết là cùng nhau dựng lại niềm tin bằng sự minh bạch, trách nhiệm và tôn trọng những tấm lòng đang tiếp tục hướng về cộng đồng.

Hoài Việt