Giáo dục là để nâng cao năng lực thích nghi

Từ chỗ chỉ có Trường đại học Cần Thơ, đến nay, toàn vùng đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) có gần 30 trường đại học và phân hiệu đại học, thu hút hàng trăm ngàn sinh viên theo học mỗi năm. Đằng sau sự gia tăng về số lượng là câu hỏi về chất lượng đào tạo, khả năng tạo việc làm bền vững cho sinh viên tốt nghiệp và nhìn rộng ra là chất lượng nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu xã hội.

Không khó để nhận thấy nghịch lý, số trường tăng nhanh, ngành học được mở rộng, cơ sở vật chất được đầu tư tốt hơn nhưng tỉ lệ sinh viên tốt nghiệp có việc làm đúng ngành vẫn thấp, nhiều trường giảng dạy cái mình có, chưa phải cái mà thị trường lao động thật sự cần. Do vậy, các trường đại học ở ĐBSCL phải thay đổi căn bản và toàn diện về tư duy phát triển giáo dục đại học, từ “dạy để có bằng” sang dạy để nâng cao năng lực thích nghi của người học.

Ảnh minh họa

Thay đổi tư duy trước hết là thay đổi cách tiếp cận. Giáo dục đại học không còn là hệ thống đào tạo tĩnh, đóng khung trong lớp học. Trong kỷ nguyên của trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (big data), internet vạn vật (IoT) và tự động hóa, nhà trường không thể tiếp tục dạy theo kiểu giảng viên đọc, sinh viên chép, thi lấy điểm.

Những mô hình giáo dục quốc tế tiên tiến đã chuyển từ teaching sang learning, đặt trọng tâm vào người học, vào khả năng tự học, tư duy phản biện, giải quyết vấn đề và học suốt đời.

Chương trình đào tạo cần được thiết kế lại để linh hoạt hơn, cập nhật thường xuyên hơn, có tính thực tiễn và liên ngành rõ nét hơn. Những ngành kỹ thuật, công nghệ, luật, kinh tế, nông nghiệp, thủy sản, kể cả các ngành khoa học xã hội sẽ nhanh chóng lỗi thời nếu không đưa các module về AI, dữ liệu, tự động hóa, quản trị số vào chương trình. Đây không phải là thêm môn học, mà là tổ chức lại nội dung cho phù hợp với đòi hỏi của thực tiễn.

Đội ngũ giảng viên cũng cần đổi mới chính mình. Không thể giảng dạy về đổi mới sáng tạo tốt nếu giảng viên chưa từng trải nghiệm các nền tảng số, chưa từng tham gia các dự án ứng dụng AI hay chuyển đổi số trong doanh nghiệp. Đại học không thể là nơi xa rời thị trường mà phải là trung tâm kết nối tri thức - thực hành - khởi nghiệp.

Muốn vậy, giảng viên cần trở thành nhà nghiên cứu, nhà sáng tạo và cả nhà huấn luyện năng lực thích ứng cho sinh viên. Thực tế cho thấy, những trường mạnh dạn đổi mới đang có tỉ lệ sinh viên có việc làm cao hơn, kết nối xã hội tốt hơn.

Quyết định số 131/QĐ-TTg về quy hoạch mạng lưới các cơ sở giáo dục đại học đến năm 2030 đã nêu rõ định hướng tái cấu trúc hệ thống theo hướng tinh gọn, hiệu quả, tăng tính tự chủ, tăng trách nhiệm giải trình và liên kết với nhu cầu thị trường lao động. Các trường đại học ĐBSCL cần bám sát tinh thần này, tránh tư duy phình to về số lượng mà rỗng về chất lượng.

Tất nhiên, đổi mới không thể chỉ trông chờ vào từng trường đơn lẻ. Cần có chiến lược phát triển nhân lực vùng ĐBSCL mang tính liên kết giữa nhà nước, doanh nghiệp và nhà trường. Cần những trung tâm đổi mới sáng tạo vùng, những liên minh trường đại học - doanh nghiệp - viện nghiên cứu; cần ngân sách đầu tư có chọn lọc cho những ngành nghề mang tính chiến lược. Và trên hết, cần một tinh thần dám thay đổi từ chính những người đứng đầu cơ sở giáo dục.

Giáo dục đại học không thể đứng ngoài cuộc cách mạng công nghệ. Nếu các trường đại học ĐBSCL không bắt nhịp được với AI, với chuyển đổi số thì rất nhanh thôi, sinh viên sẽ quay lưng, thị trường lao động sẽ bỏ lại và cả vùng đất này sẽ bỏ lỡ cơ hội bước vào kỷ nguyên kinh tế tri thức. Giáo dục đại học phải dẫn đường, không phải bằng những bài giảng cũ kỹ mà bằng một tinh thần mới và sáng tạo để phát triển.

Tiến sĩ Trần Hữu Hiệp