Dấu ấn doanh nhân trong hành trình phát triển kinh tế TPHCM

Năng động mở lối, dũng cảm "phá rào"

Bà Lý Kim Chi - Chủ tịch Hội Lương thực, Thực phẩm TPHCM - nhớ lại, sau ngày 30/4/1975, TPHCM cùng cả nước bước vào công cuộc tái thiết đầy gian nan. Khi đó, nền kinh tế vận hành theo cơ chế kế hoạch hóa tập trung, hàng hóa bị “ngăn sông cấm chợ”, mọi hoạt động phân phối đều phụ thuộc vào giấy phép; người dân sống dựa vào tem phiếu, còn doanh nghiệp (DN) sản xuất theo chỉ tiêu hành chính cứng nhắc.

Bà Trần Thị Diệu Thúy (thứ hai từ trái sang) - Phó chủ tịch UBND TPHCM - và các doanh nhân tại Triển lãm quốc tế ngành lương thực, thực phẩm TPHCM năm 2025 - Ảnh: Mai Ca

Trong giai đoạn này, hàng loạt DN nhà nước then chốt trong ngành lương thực, thực phẩm ra đời: Vinafood II (tiền thân là Tổng công ty Lúa gạo miền Nam, năm 1978 đổi thành Tổng công ty Lương thực miền Nam), Vinamilk (khởi đầu với tên Công ty Sữa - Cà phê miền Nam), Tài Ký, Agrex Sài Gòn, Cholimex và Cầu Tre, mỗi đơn vị có sứ mệnh riêng. Những ràng buộc hành chính thời bao cấp đã thử thách toàn ngành. Mọi hoạt động sản xuất đều bị giới hạn trong khuôn khổ chỉ tiêu kế hoạch, từ nguyên liệu đến đầu ra. Mủ cao su dùng để sản xuất miếng lót nắp đồ hộp cũng trở thành “vật tư chiến lược”, không thể mua bán tự do.

Bà Lý Kim Chi kể, có lần, Xí nghiệp Đồ hộp xuất khẩu TPHCM suýt đánh mất đơn hàng lớn chỉ vì thiếu 300kg mủ cao su. Lúc đó, Công ty Cao su miền Nam có nguồn nguyên liệu dồi dào nhưng không thể cung ứng mủ cao su cho xí nghiệp đồ hộp bởi không có “chỉ tiêu kế hoạch”. Sau nhiều nỗ lực vô vọng, vị giám đốc xí nghiệp đồ hộp phải quyết định bay ra Hà Nội thương lượng với Nhà máy Cao su Sao Vàng để vay mượn số mủ ấy và sẽ trả bằng chính đồ hộp thành phẩm. Đây là một cách làm né quy định, có thể bị xử lý, cho thấy lãnh đạo DN thời đó không chỉ cần năng động mà còn phải rất dũng cảm, “dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm”.

Cũng theo bà Lý Kim Chi, trước năm 1986, Việt Nam phải nhập khẩu gạo nhưng đến năm 1989 đã bắt đầu xuất khẩu gạo ra thế giới. Nếu ví nền kinh tế Việt Nam là con tàu lớn thì TPHCM chính là đầu tàu - nơi khởi động và kéo theo nhiều chuyển động kinh tế của cả nước. Ngay từ khi đất nước bắt đầu công cuộc đổi mới năm 1986, TPHCM là địa phương tiên phong trong cải cách và hội nhập. Sự ra đời của Luật Đầu tư nước ngoài (năm 1987), Luật DN tư nhân và Luật Công ty (năm 1990) đã tạo ra môi trường thuận lợi, mở đường cho ngành lương thực, thực phẩm TPHCM phát triển mạnh mẽ.

Bà cho hay, cùng với các luật quan trọng trên, có 3 sự kiện ngoại giao lớn trong năm 1995 đã mở ra cánh cửa hội nhập mới: Mỹ chính thức bình thường hóa quan hệ với Việt Nam, EU ký hiệp định khung hợp tác với Việt Nam, Việt Nam chính thức gia nhập ASEAN. Trước các cơ hội này, ngành lương thực, thực phẩm TPHCM đã nhanh chóng chuyển mình theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, với sự hình thành của nhiều tổng công ty nhà nước và DN tư nhân quy mô lớn. TPHCM trở thành trung tâm chế biến, xuất khẩu lương thực, thực phẩm hàng đầu cả nước, từ gạo, thủy sản đến sữa, nước giải khát, bánh kẹo, đồ gia vị…

Luồng sinh khí mới từ kinh tế tư nhân

Trong giai đoạn đầu sau năm 1975, ngành may mặc của TPHCM chủ yếu gồm các DN nhà nước. Theo ông Phạm Xuân Hồng - Chủ tịch Hội Dệt may Thêu đan TPHCM - DN nhà nước hoạt động ổn định nhưng lại thiếu linh hoạt, thiếu sức bật cần thiết.

Công ty cổ phần Ba Huân - đơn vị chủ lực cung ứng trứng gia cầm với giá bình ổn cho thị trường TPHCM - Ảnh: Hoa Lài

Ông nhớ lại, giai đoạn 1985-1990, làn sóng cổ phần hóa cùng sự xuất hiện của các DN tư nhân vừa và nhỏ đã thổi một luồng sinh khí mới vào ngành dệt may. Cùng với việc đẩy mạnh xuất khẩu, ngành dệt may đã có mức tăng trưởng 10 - 15%/năm, đặt nền móng cho một thời kỳ phát triển rực rỡ. Sự đóng góp của nguồn vốn đầu tư nước ngoài (FDI) vào sản xuất nguyên phụ liệu đã giúp hoàn thiện chuỗi cung ứng nội địa. Đặc biệt, việc mở rộng quan hệ với các thị trường trọng điểm như Mỹ, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc đã đưa hàng dệt may Việt Nam vươn tầm quốc tế. Nhờ đó, giai đoạn 1990-2000, ngành dệt may phát triển ổn định cả về quy mô lẫn chất lượng.

Ông Phạm Xuân Hồng nhận định, so với các nước châu Á khác, ngành dệt may Việt Nam vẫn duy trì được lợi thế cạnh tranh nhờ nền tảng chính trị ổn định, nguồn lao động cần cù và khả năng thích ứng linh hoạt với thị trường. Chỉ đáng tiếc là trong giai đoạn 1990-2000, ngành dệt may Việt Nam đã không ưu tiên đầu tư vào sản xuất nguyên phụ liệu nên đến nay, phần lớn nguyên phụ liệu phục vụ sản xuất, từ vải vóc, nút áo đến dây kéo đều phụ thuộc vào nguồn nhập khẩu từ Trung Quốc. “Nếu chúng ta tự chủ được nguồn nguyên liệu, ngành dệt may Việt Nam có thể cạnh tranh sòng phẳng, thậm chí vượt trội so với Trung Quốc ở một số phân khúc thị trường” - ông nói.

Tiến sĩ Đinh Thế Hiển - Viện trưởng Viện Nghiên cứu tin học và kinh tế ứng dụng TPHCM - khẳng định, lĩnh vực thương mại của TPHCM có sự phát triển vượt bậc trong 50 năm qua nhờ lãnh đạo thành phố các thời kỳ đã “dám nghĩ, dám làm”.

Triển lãm quốc tế ngành lương thực, thực phẩm TPHCM năm 2025 là nơi tập trung những thương hiệu hàng đầu trong lĩnh vực lương thực, thực phẩm ở TPHCM - Ảnh: Mai Ca

Đầu những năm 2000, UBND TPHCM quyết định xây dựng 3 chợ đầu mối gồm Bình Điền, Hóc Môn và Thủ Đức để di dời 10 chợ đầu mối trong nội thành nằm trong diện giải tỏa để xây dựng đại lộ Đông Tây. Cùng với đó, các siêu thị, trung tâm thương mại lần lượt ra đời. Đặc biệt, tháng 1/2007, Việt Nam chính thức gia nhập WTO đã thổi một luồng gió mới cho ngành thương mại cũng như nhiều lĩnh vực dịch vụ khác của TPHCM. Thực hiện các cam kết từ WTO, Việt Nam đã mở cửa cho các DN nước ngoài tham gia vào lĩnh vực phân phối, tạo động lực thúc đẩy cạnh tranh.

Cũng theo ông, trong lĩnh vực xuất nhập khẩu, từ chỗ kim ngạch xuất khẩu của TPHCM năm 1990 chỉ đạt 850.000 USD thì đến năm 1995 đã đạt gần 2,6 tỉ USD. Đặc biệt, năm 2022, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của TPHCM đạt trên 100 tỉ USD. Trong 50 năm qua, TPHCM luôn giữ vững vị trí đầu tàu kinh tế cả nước dù chỉ chiếm 0,6% diện tích và 8,6% lực lượng lao động cả nước.

Thay đổi để phát triển tốt hơn 50 năm qua, TPHCM đã có nhiều đợt thay đổi và sau mỗi đợt, kinh tế lại đi vào chiều sâu, phát triển tốt hơn. Ví dụ, khi bắt đầu mở cửa, thành phố đón làn sóng đầu tư đầu tiên gồm nhiều DN đa lĩnh vực và hình thành nhiều khu chế xuất, khu công nghiệp, mở ra nhiều cơ hội kinh doanh, tạo công ăn việc làm và nâng cao đời sống của người dân, tạo niềm tin lớn cho nhà đầu tư, góp phần thúc đẩy làn sóng đầu tư thứ hai. Ở làn sóng đầu tư thứ nhất, chúng ta chủ yếu giải quyết việc làm nên chấp nhận sự đầu tư vào các ngành thâm dụng lao động. Đến làn sóng đầu tư thứ hai, việc thu hút đầu tư được chọn lọc hơn, theo hướng nâng cao chất lượng dòng vốn và công nghệ với các nhà đầu tư lớn như Samsung, Intel, Nidec Sankyo... Những DN này đã tạo cơ sở để dịch chuyển các chuỗi cung ứng toàn cầu đến Việt Nam. Trong làn sóng đầu tư này, TPHCM đã hình thành khu công nghệ cao đầu tiên của cả nước. Hiện tại, TPHCM đang hướng tới việc thu hút làn sóng đầu tư thứ ba thông qua việc kiến nghị thành lập trung tâm tài chính. Trong hành trình 50 năm phát triển kinh tế, lực lượng DN không chỉ là trụ cột mà còn là biểu tượng cho tinh thần tiên phong, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm của người dân TPHCM. Trong bối cảnh Đảng và Chính phủ đẩy mạnh cải cách, đưa đất nước tiến vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, TPHCM tiếp tục phát huy tính tiên phong, đổi mới sáng tạo, dám nghĩ, dám làm để đạt mục tiêu tăng trưởng GRDP 2 con số. Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Hòa - Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp TPHCM (HUBA)

Mai Ca - Thanh Hoa