Đã đến lúc dẹp loạn nhạc rác

Ngôn từ bạo lực, dung tục…

Ngay sau khi ca khúc vừa công bố hôm 16/10 của Jack (Trịnh Trần Phương Tuấn) bị phản ứng vì ca từ ngạo mạn, kém văn hóa, hàng loạt ca khúc khác đã bị điểm mặt: Trình của HieuThuHai (Trần Minh Hiếu), Em iu của Andree Right Hand (Bùi Thế Anh) và Bình Gold (Vũ Xuân Bình); Miền mộng mị của Gducky (Đặng Mai Việt Hoàng); Sự nghiệp chướng của Pháo (Nguyễn Diệu Huyền)…

Jack đang gây bức xúc vì biểu diễn ca khúc chưa được kiểm duyệt và lời ca khúc ngạo mạn, kém văn hóa. Nguồn ảnh: Facebook nhân vật

Không chỉ sử dụng ngôn từ bạo lực, kém văn hóa hoặc phản cảm, dung tục về chuyện giường chiếu…, chất cấm cũng hiện diện trong hàng loạt ca khúc, từ mập mờ đến trực diện, thậm chí thách thức. Hiện tượng trên phản ánh sự lệch chuẩn trong hệ giá trị văn hóa, thẩm mỹ của một bộ phận người sáng tác, biểu diễn và công chúng trẻ hiện nay.

“Âm nhạc phản cảm, lệch chuẩn làm tổn thương môi trường văn hóa, suy giảm chuẩn mực thẩm mỹ, khiến công chúng, đặc biệt là giới trẻ, dễ bị lôi cuốn vào những biểu hiện lệch lạc của ngôn ngữ, hành vi và lối sống. Những ca khúc dung tục được nghe nhiều, chia sẻ rộng sẽ dần tạo ra sự bình thường hóa cái phản cảm, khiến ranh giới giữa sáng tạo và lệch chuẩn trở nên mờ nhạt. Xa hơn, đó còn là nguy cơ bào mòn năng lực tư duy, cảm xúc và lý tưởng thẩm mỹ của thế hệ trẻ” - phó giáo sư, tiến sĩ (PGS, TS) Bùi Hoài Sơn - Ủy viên thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội - nhấn mạnh.

Cần mạnh tay

“Năm 2021, tôi từng cảnh báo, nếu chúng ta dễ dãi với các ca khúc có tựa phản cảm thì âm nhạc sẽ xuất hiện những ca khúc có ca từ, nội dung phản cảm. Một thời gian dài, chúng ta chưa có biện pháp xử phạt, răn đe triệt để và nay, ca khúc phản cảm, dung tục đã tràn lan” - nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung phát biểu.

Ca khúc Trình của HieuThuHai (phải) nằm trong danh sách các ca khúc “bị gọi tên” vì có ca từ phản cảm và từ ngữ gợi ý liên quan đến chất cấm - Nguồn ảnh: Facebook nhân vật

PGS, TS Bùi Hoài Sơn cảnh tỉnh: “Đang có sự mất cân bằng giữa tốc độ phát triển công nghệ - truyền thông và sự thích ứng của hệ thống giáo dục, quản lý, định hướng giá trị xã hội. Không ít người trẻ làm nghệ thuật đang chạy theo lượt xem, sự chú ý và hiệu ứng mạng xã hội, coi gây sốc là con đường ngắn nhất để nổi tiếng. Nhiều người sáng tác thiếu nền tảng văn hóa, thiếu nhận thức về trách nhiệm xã hội nên ngôn ngữ âm nhạc trở nên rẻ rúng, phản cảm, thậm chí vi phạm pháp luật mà họ không ý thức được”.

Năm 2021 nhóm Rap Nhà Làm bị phạt 45 triệu đồng do sản phẩm có nội dung xúc phạm tôn giáo. Cùng năm, rapper Chị Cả (Đinh Thanh Tùng) bị xử phạt 35 triệu đồng vì bài Censored có từ ngữ trái thuần phong, mỹ tục. Trước đó, Sơn Tùng M-TP bị phạt 70 triệu đồng và buộc tiêu hủy toàn bộ bản ghi MV There’s no one at all do “tác động tiêu cực đến đạo đức, sức khỏe cộng đồng”. Năm 2024, rapper B-Ray (Trần Thiện Thanh Bảo) bị cơ quan chức năng nhắc nhở vì bản rap Để ai cần chứa lời lẽ xúc phạm phụ nữ. Điều đó cho thấy việc xử phạt vẫn còn ít, mức phạt không đáng kể so với thu nhập của các ca sĩ.

Theo PGS, TS Bùi Hoài Sơn, để chấm dứt hoàn toàn các sáng tác phản cảm, dung tục, lệch chuẩn trên không gian mạng là rất khó, thậm chí không thể tuyệt đối trong thời đại công nghệ số. Tuy nhiên, cần nhìn nhận đây là cuộc đấu tranh văn hóa lâu dài, trong đó quản lý và giáo dục phải đi đôi, lấy văn hóa làm nền và công nghệ làm công cụ.
Bên cạnh đó, Nhà nước cần hoàn thiện hành lang pháp lý cho lĩnh vực văn hóa - nghệ thuật số, quy định rõ hơn trách nhiệm của các nền tảng cung cấp dịch vụ trực tuyến trong việc phát hiện, cảnh báo và gỡ bỏ nội dung vi phạm. Cần sớm ban hành luật về hoạt động nghệ thuật nhằm xác lập cơ chế quản lý phù hợp thời đại số. Có quy định về kiểm duyệt tự động, đánh giá xếp loại nội dung và chế tài đủ mạnh đối với hành vi cổ xúy bạo lực, chất cấm hoặc vi phạm đạo đức xã hội.

Thiên Bảo