Phục hồi lá phổi xanh cho miền Trung

Dự án trồng rừng cây gỗ lớn tại xã Hòa Phú, huyện Hòa Vang, TP Đà Nẵng - Ảnh: Lê Đình Dũng

Ở các tỉnh miền Trung, nhiều diện tích rừng tự nhiên đã bị khai thác để chuyển sang trồng keo, bạch đàn, tràm với chu kỳ ngắn (5-7 năm), làm giảm diện tích rừng nguyên sinh, rừng gỗ lớn.

Ở nhiều khu vực, rừng đầu nguồn, rừng phòng hộ bị khai thác khiến chất lượng rừng suy giảm, đất đai bạc màu, khả năng giữ nước và chống sạt lở giảm. Ngoài ra, việc xây dựng thủy điện trên các lưu vực sông cũng làm mất đi diện tích lớn rừng tự nhiên, gây ra tác động tiêu cực đến hệ sinh thái và dòng chảy.

Diện tích rừng giảm làm gia tăng thiên tai, sạt lở đất. Rừng keo không có hệ thống rễ bám sâu nên đất rừng bị thoái hóa sau nhiều chu kỳ khai thác, giảm khả năng giữ nước, tăng nguy cơ lũ quét, sạt lở, mất tính đa dạng sinh học, phá hủy hệ sinh thái tự nhiên, ảnh hưởng đến động thực vật bản địa. Ngoài ra, chính việc trồng keo cũng sẽ ảnh hưởng đến sinh kế của người dân bởi keo cho thu nhập nhanh nhưng giá trị kinh tế thấp, giá gỗ keo bấp bênh.

Hiện nay, có một dấu hiệu tích cực là các cơ quan quản lý và chính quyền các địa phương đã có xu hướng phát triển rừng bền vững, đang rà soát lại quy hoạch rừng, chuyển đổi một phần diện tích rừng cây ngắn ngày sang cây gỗ lớn hoặc rừng hỗn hợp có giá trị sinh thái cao.

Một số tỉnh, thành như Quảng Nam, Huế đã có chủ trương tạm dừng hoặc không cấp phép mới cho các dự án thủy điện nhỏ, nhằm bảo vệ rừng đầu nguồn. Ở cấp vĩ mô, đã có chủ trương hỗ trợ chuyển đổi mô hình rừng. Chính phủ đã ban hành các chính sách khuyến khích trồng rừng gỗ lớn, hỗ trợ người dân tiếp cận vốn vay, khoa học kỹ thuật để phát triển rừng bền vững.

Rừng cây gỗ lớn có bộ rễ phát triển sâu giúp giữ đất, chống xói mòn và điều tiết nguồn nước hiệu quả hơn rừng keo. Giá trị kinh tế của việc trồng cây gỗ lớn cũng cao hơn về lâu dài.

Cây gỗ lớn (lim, sao, giáng hương, dổi…) cho giá trị kinh tế cao hơn gấp nhiều lần so với cây keo, đồng thời tạo ra hệ sinh thái ổn định để phát triển du lịch sinh thái, khai thác lâm sản ngoài gỗ. Rừng gỗ lớn cũng giúp phục hồi đa dạng sinh học. Việc khôi phục rừng bản địa giúp tái tạo môi trường sống cho nhiều loài động, thực vật quý hiếm, giữ cân bằng hệ sinh thái rừng.

Để gắn việc phục hồi rừng bền vững với sinh kế người dân, theo tôi, cần phát triển mô hình trồng rừng gỗ lớn, rừng hỗn hợp. Nhà nước cần có chính sách ưu đãi để người dân yên tâm chuyển đổi từ rừng keo sang rừng gỗ lớn. Ngoài ra, cần thúc đẩy du lịch sinh thái, kinh tế lâm sản ngoài gỗ, như kết hợp phát triển mô hình du lịch cộng đồng, khai thác dược liệu, nấm, mật ong… để tạo thêm thu nhập cho người dân.

Cũng cần tăng cường vai trò của cộng đồng trong việc bảo vệ rừng, như xây dựng mô hình hợp tác xã lâm nghiệp, giao khoán rừng cho người dân địa phương để họ tham gia quản lý và hưởng lợi từ rừng. Đi kèm với đó là kiểm soát nghiêm việc khai thác rừng, ngăn chặn phá rừng làm thủy điện và chuyển đổi đất rừng trái phép. Phục hồi rừng tự nhiên, phát triển rừng gỗ lớn không chỉ giúp giảm thiên tai mà còn mở ra cơ hội phát triển kinh tế bền vững cho miền Trung.

Việc phát triển kinh tế không thể đánh đổi bằng môi trường và sự an toàn của cộng đồng. Miền Trung cần một chiến lược dài hạn để phục hồi rừng tự nhiên, bảo vệ tài nguyên đất và nước, đồng thời phát triển sinh kế bền vững cho người dân. Chỉ khi rừng được bảo tồn và phát triển đúng hướng, miền Trung mới thực sự hồi sinh “lá phổi xanh”, giảm thiên tai và có tương lai bền vững

Phó giáo sư, tiến sĩ Võ Văn Minh

Hiệu trưởng Trường đại học Sư phạm Đà Nẵng

Đình Dũng (ghi)