Người thổi hồn vào ký ức qua những con tem

Tem của chồng, đam mê của vợ

Bà Kim có mái tóc ngắn và giọng nói nhẹ nhàng như gió biển, là người từng có nhiều năm giảng dạy ngoại ngữ tại Trường đại học Văn Lang (TPHCM). Vốn yêu văn chương, lịch sử và nghệ thuật, nhưng chỉ đến khi nghỉ hưu và trở về Nha Trang sống cùng chồng - ông Đống Lương Sơn - bà Kim mới bắt đầu làm bạn với tem.

Bà Nguyễn Thị Mỹ Kim say mê kể lại quá trình sưu tập tem

“Anh Sơn có thú chơi tem từ nhỏ, từ thời còn học ở Trường Pétrus Ký. Nhiều lần tôi hỏi anh, tại sao giữ tem cũ kỹ thế? Anh cười nói “Vì mỗi con tem chứa đựng cả một nền văn minh, một câu chuyện, một giai thoại lịch sử”. Rồi một ngày tháng 4/2014, tôi bắt đầu lật từng trang album ấy, và bước vào thế giới nhiệm màu của tem” - bà Kim hồi tưởng.

Ban đầu chỉ là để chia sẻ niềm đam mê với chồng, nhưng dần dà bà tìm thấy chính mình trong những con tem nhỏ bé. Bà học cách phân loại tem, tra cứu lịch sử, tìm hiểu ý nghĩa từng hình ảnh, từng con chữ in trên đó. Những kỹ năng nghiên cứu, giảng dạy ngày nào giờ đã được bà ứng dụng để “kể lại câu chuyện tem” một cách sống động, logic và sâu sắc.

Thú vui gìn giữ lịch sử và văn hóa

Với những người chơi tem chuyên nghiệp, tem không chỉ được đánh giá theo độ hiếm, mà còn ở tính thẩm mỹ, giá trị thông tin, độ xưa cũ, tình trạng vật lý và đặc biệt là khả năng kể chuyện.

Sưu tập tem, dưới bàn tay và trái tim của bà Kim, không chỉ là gìn giữ vật thể, mà là gìn giữ một phần lịch sử và văn hóa. Bà chọn lọc tem theo chủ đề, sắp xếp và chú thích từng bộ sưu tập như một cuốn sách thu nhỏ, vừa đẹp về thẩm mỹ vừa chuẩn nội dung học thuật.

Bộ sưu tập được nhiều người biết đến nhất của bà là Alexandre Yersin - vị cứu tinh của nhân loại được bà mất nhiều năm để hoàn thiện. Bộ sưu tập dài 80 trang, chia thành 6 chương, 21 chuyên mục, là sự kết tinh giữa kiến thức lịch sử, y học, nông học và cả lòng biết ơn sâu sắc của một người dân Khánh Hòa dành cho vị bác sĩ tài năng, khiêm nhường và gắn bó với Nha Trang.

Những con tem nhỏ xíu nhưng mang dấu ấn lớn: tem Pháp về Yersin thời trẻ, tem Việt Nam phát hành nhân dịp 150 năm sinh nhật ông, dấu ấn ngày phát hành đầu tiên... Đặc biệt xúc động ở chương V: “Cuộc sống của ông Năm tại Xóm Cồn, Nha Trang” - nơi bà Kim dùng những tem, thư và hình ảnh để tái hiện lại một Yersin giản dị, sống gần gũi và tận tụy. “Với người dân Nha Trang, ông không chỉ là người gieo tri thức, mà còn là tấm gương về nhân cách. Tôi muốn kể câu chuyện ấy không chỉ bằng lời nói, mà bằng tem, bằng hình ảnh, để thế hệ trẻ hiểu hơn về quê hương mình” - bà Kim chia sẻ.

Nếu bộ tem về Yersin là bản trường ca lịch sử, thì bộ Thú lớn họ mèo (Big Cats) lại là bản giao hưởng sinh thái. Đây là tập tem chuyên đề, nơi tem không chỉ thể hiện hình ảnh mà còn kể chuyện theo chủ đề xuyên lục địa, xuyên ngôn ngữ. Những con tem in hình hổ, báo, sư tử, linh miêu... được bà dẫn dắt bằng các mẩu chuyện khoa học và văn hóa thú. “Con thú họ mèo là biểu tượng của sự linh hoạt, độc lập, nhưng cũng mềm mại và quyến rũ như người phụ nữ vậy” - bà cười hiền.

Giữ lửa và truyền lửa qua từng con tem

Trong thời đại số, khi thư điện tử và tin nhanh lên ngôi, tem trở nên xa lạ trong đời sống thường nhật. Sưu tập tem không phải thú chơi phổ biến ở Việt Nam, càng không dễ để phát triển. “Nhiều tem quý phải thức đêm đấu giá online, phí chuyển về Việt Nam cũng rất cao. Có khi mất cả tháng mới đến. Nhiều lúc còn lo thất lạc” - bà chia sẻ. Dù vậy, bà chưa một lần nản chí. “Với tôi, niềm vui nằm ở hành trình. Cứ mỗi lần cầm trên tay con tem mới, lòng tôi lại rộn ràng như cô gái trẻ nhận được thư tình”.

Không ai sưu tập tem nghiêm túc mà không từng trải qua cảm giác hồi hộp khi mở những bì thư. Có những lá thư phải mất 3 tháng mới đến, có con tem lại bị hỏng do khí hậu, có tem thì bị thất lạc khi vận chuyển. Nhưng những trắc trở đó lại khiến mỗi con tem khi đến tay bà càng thêm quý giá.

Bà Nguyễn Thị Mỹ Kim cùng chồng là ông Đống Lương Sơn (hàng trước, bìa trái) làm giám khảo triển lãm tại Singapore năm 2022

Bà vẫn nhớ một kỷ niệm khi bà sưu tập tem về ông Năm Yersin, khi vợ chồng bà nhờ một người bạn Pháp mua giúp bộ tem Pháp phát hành năm 1987. Trong phong bì tem có 1 con tem bị lỗi mà người mua không nhận ra. Nhưng chính con tem này đã giúp tăng thêm phần quý giá cho bộ sưu tập về ông Năm Yersin. Cho đến giờ bà vẫn nghĩ đó là món quà mà ông Năm tặng cho bà.

“Phụ nữ chơi tem ít hơn nam giới, vì đây là thú chơi đòi hỏi sự kiên trì và cả tài chính. Nhưng phụ nữ lại có lợi thế là tỉ mỉ, tinh tế, đặc biệt nhạy cảm với cái đẹp. Những con tem, dù nhỏ, cũng cần cái nhìn đa chiều để thấy hết được giá trị văn hóa của nó” - bà Kim chia sẻ.

Đằng sau những bộ tem được gìn giữ bằng cả tấm lòng, bà Kim không giấu được khát khao đưa phong trào tem đến gần hơn với học sinh, thế hệ trẻ. Không đơn thuần là thú vui hay sưu tầm, tem với bà còn là một phương tiện giáo dục mềm nơi lịch sử, văn hóa và tri thức giao thoa rất tinh tế và sống động. “Các em có thể học về Chiến thắng Điện Biên Phủ qua sách giáo khoa, nhưng nếu được cầm trên tay một con tem phát hành năm 1954, in hình lá cờ đỏ sao vàng bay trên nóc của tướng Đờ Cát thì cảm xúc sẽ khác hẳn” - bà Kim chia sẻ.

Theo bà Kim, tem không chỉ dừng lại ở giá trị thị giác hay vật chất mà mỗi con tem là một bài học lịch sử được rút gọn, là một thông điệp văn hóa được cô đọng, là nhịp cầu kết nối giữa các thế hệ trẻ, giữa các quốc gia. Một bộ tem về tết Việt có thể khiến một em nhỏ sinh ra ở trời Tây hiểu về truyền thống sum vầy. Hay bộ tem chủ đề biển đảo có thể giúp các em ở đất liền cảm nhận niềm tự hào Tổ quốc thiêng liêng. “Tem không ép buộc. Tem chậm. Tem yêu cầu người chơi cần phải tìm tòi, ghi chép, so sánh, phân tích rồi mới vỡ lẽ. Đó là một cách học sâu, học để hiểu, không phải học để thuộc” - bà Kim nói.

Tôi rời nhà bà Kim khi nắng đã tràn ngập hiên nhà, gió từ ngoài lùa vào mát rượi. Trên bàn, tách trà vẫn còn ấm và những con tem vẫn nằm yên trong khung kính, không lời nhưng đầy sức sống. Bà Kim không chỉ là nhà sưu tập, bà còn là người gìn giữ ký ức, người kể chuyện bằng tem, là minh chứng cho vẻ đẹp của sự tỉ mỉ, của đam mê bền bỉ và lòng yêu văn hóa cháy bỏng.

Trần Hằng