Mô hình trung học nghề: Giải bài toán “lệch pha” cho thị trường lao động

Mảnh ghép còn thiếu của cơ cấu nhân lực

Tiến sĩ Lê Viết Khuyến - Phó chủ tịch Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam - cho biết, với một quốc gia đang phát triển thì cơ cấu nhân lực hợp lý thường là hình tháp: thợ, kỹ thuật viên, chuyên gia (kỹ sư). Lao động trình độ trung học nghề phải chiếm tỉ lệ cao nhất, làm nền tảng.

Học sinh tìm hiểu nghề kỹ thuật ô tô của Trường trung cấp nghề Giao thông công chính Hà Nội - ẢNH: M.T.

Trên thế giới, các nước phân luồng theo hướng sau THCS khoảng 60 - 70% học sinh vào trung học nghề, 30% vào THPT. Nhưng nước ta có đến 80 - 90% vào THPT. Học hết THPT, đa số tham gia thị trường lao động mà không có trình độ nghề. Theo Tổng cục Thống kê, tính đến quý II năm 2025, nước ta có đến trên 70% lao động (gần 38 triệu người) không có chuyên môn kỹ thuật.

“Do đó, giải pháp quan trọng nhất hiện nay là phải tập trung phát triển trung học nghề, xem đó là nền tảng để cải thiện cơ cấu nhân lực quốc gia. Nếu làm được điều đó, chúng ta không chỉ đảm bảo cung cấp đủ nguồn nhân lực phù hợp với trình độ phát triển hiện nay, mà còn giảm áp lực cho kỳ thi tốt nghiệp THPT” - ông Lê Viết Khuyến nhấn mạnh.

Theo dự thảo Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi), học sinh sau THCS có thể vừa học nghề vừa học văn hóa để nhận bằng tương đương THPT, đủ điều kiện học lên cao đẳng, đại học hoặc tham gia thị trường lao động. Đây không phải loại hình trường mới mà sẽ tích hợp vào các cơ sở giáo dục nghề nghiệp hiện có.

Ông Trương Anh Dũng - Cục trưởng Cục Giáo dục nghề nghiệp và Giáo dục thường xuyên (Bộ GD-ĐT) - cho biết, chuẩn phân loại giáo dục quốc tế của UNESCO quy định chương trình giáo dục sau THCS theo 2 hướng: THPT tổng quát (phát triển năng lực học thuật) và trung học nghề (chuẩn bị cho việc làm, có thể học tiếp lên trình độ cao hơn). Ưu điểm của trung học nghề là kiến thức phổ thông và kỹ năng nghề được tích hợp theo logic nghề nghiệp, chương trình toàn diện hơn, giúp dễ đánh giá kết quả theo năng lực thực hiện.

Ông Đặng Văn Sáng - Hiệu trưởng Trường trung cấp Bách khoa TPHCM - nhận định, việc tái lập bậc trung học nghề giúp khôi phục mối liên kết dọc giữa các trình độ từ trung học đến đại học. Học sinh vừa rút ngắn thời gian học tập, vừa sớm hình thành kỹ năng nghề nghiệp, tăng cơ hội việc làm và học tập suốt đời. Mô hình này cũng tương đồng với hệ thống tại Đức, Hàn Quốc, Nhật Bản, góp phần giúp Việt Nam hội nhập Khung trình độ quốc gia và khu vực.

Đồng quan điểm, ông Hoàng Quốc Long - Hiệu trưởng Trường trung cấp Nguyễn Tất Thành - cho rằng, học sinh học trung học nghề được học lồng ghép trong 3 năm, đầy đủ cả văn hóa và nghề. Khi được Việt Nam công nhận, các nước khác cũng sẽ công nhận, học sinh có nhiều lựa chọn hơn như học lên cao đẳng, đại học hoặc du học.

Xác định chuẩn đầu ra và khung lương

Tuy nhiên, tiến sĩ Lê Viết Khuyến cho rằng, cần tổ chức lại hệ thống giáo dục trường THPT, trung cấp, các cơ sở dạy nghề ở địa phương để hình thành 2 loại trường cơ bản là THPT và trung học nghề. Luồng THPT chủ yếu cung cấp nguồn tuyển cho cao đẳng và đại học. Luồng trung học nghề chủ yếu cung cấp nhân lực tham gia thị trường lao động, một bộ phận không nhỏ cũng sẽ là nguồn tuyển cho cao đẳng thực hành, sau đó là đại học ứng dụng.

Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh - nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp, Bộ GD-ĐT - góp ý: Nếu bằng trung học nghề được thiết kế tích hợp đầy đủ chuẩn đầu ra học vấn phổ thông và năng lực nghề nghiệp thì có thể công nhận quyền học tiếp hoặc xét tuyển tương tự như tốt nghiệp THPT, nhưng vẫn cần ghi rõ định hướng chương trình.

Chương trình THPT thiên về học thuật, phát triển tư duy trừu tượng, chuẩn bị nền tảng để học lên cao. Trong khi đó, trung học nghề tập trung vào kỹ năng thực hành, hướng tới thị trường lao động. Do đó không thể xóa nhòa ranh giới chuyên môn giữa học thuật và nghề nghiệp.

Còn ông Đặng Văn Sáng đề xuất Bộ GD-ĐT chuẩn hóa quy trình: xác định rõ vị trí của trung học nghề trong mối quan hệ với THPT, trung cấp và cao đẳng; quy định rõ chuẩn đầu vào - đầu ra, thời lượng học. Ưu tiên đầu tư đồng bộ trang thiết bị thực hành nghề nhất là với những ngành nghề có nhu cầu cao như: công nghệ, điện - điện tử, cơ khí, du lịch, công nghệ thông tin… và có chính sách miễn, hỗ trợ học phí tương tự học sinh phổ thông.

Cùng với việc xác định rõ chuẩn đầu ra, ông Hoàng Quốc Long đề xuất: “Bộ GD-ĐT cần xác định khi đi làm, học sinh tốt nghiệp trung học nghề sẽ được doanh nghiệp trả mức lương của lao động phổ thông hay lao động có trình độ tay nghề. Luật nên xác định các em ở trình độ sơ cấp bậc 3, học lên trung cấp 1 năm nữa thì lên bậc 4, cao đẳng là bậc 5… Song song đó, Bộ Nội vụ có thể ban hành lương tối thiểu theo bậc, kỹ năng thay vì lương tối thiểu vùng như trước, tạo sự khác biệt và khuyến khích học sinh học tập đến cùng”.

Ông cũng cho rằng, cần thay đổi nhận thức của xã hội bằng truyền thông, nhất là việc tuyên dương những tấm gương xuất sắc trong lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp. Một đầu bếp giỏi trong nhà hàng 5 sao cũng cần được xã hội tôn trọng như một bác sĩ, kỹ sư giỏi. Khi xã hội thay đổi cách nhìn nhận thì học sinh, phụ huynh cũng thay đổi theo.

Uông Ngọc - Trang Thư