Cánh đồng muối trải dài trăm năm tuổi

Phơi mình trong nắng

Vùng sản xuất muối Tuyết Diêm nổi danh với cái tên muối trắng như tuyết. Để muối trắng như tuyết đòi hỏi phải trải qua nhiều công đoạn. Hàng ngày, diêm dân phải phơi mình trên những cánh đồng muối trắng giữa trời nắng chang chang.

Kể về công đoạn làm muối truyền thống, bà Trần Thị Hoa ở làng muối Tuyết Diêm cho hay: Ban đầu diêm dân lấy nước biển vào chứa trong đám ruộng đầu tiên, sau đó san qua đám thứ hai gọi là đám nuôi mặn. Từ đám nuôi mặn có mương nước dẫn qua đám chịu, lắng cho nước biển sắc lại. Khi đám chịu đội muối, tức là nước kết tủa thì tháo nước sớt qua đám ăn, còn gọi là đám kết tinh muối. Công đoạn làm muối truyền thống như vậy diêm dân gọi là dây ruộng.

Tạo bằng mặt ruộng muối. Ô đất được nện chặt, ép lớp bùn phơi khô rồi lấy nước biển vào ô chứa mặn để lắng.

Cũng theo bà Hoa, vùng này có người làm 8 dây ruộng, tức là 8 đám ăn, kết tinh muối. Năm nào trời yếu nắng, phải mất 5-6 ngày mới kết tinh muối. Còn năm nắng gắt, chỉ 3 ngày cào được một lứa muối.

Với 8 đám ăn, người làm muối quay như chong chóng mới kịp các công đoạn. “Vì vậy, dù giữa trưa nắng, diêm dân cũng phải phơi mình dưới cái nắng nhá lửa để làm muối” - bà Hoa nói.

Bước vào vụ muối mới, diêm dân thường cuốc xới ruộng rồi dùng chồ dồ, là một khúc gỗ dẹp láng mặt, tra cán vào rồi bắt lớp đầm mạnh tay cho dẽ đất và bằng mặt ruộng.

Để mặt ruộng bằng phẳng, phải nhấc chồ dồ đầm hàng trăm lần. Khi đầm da ruộng muối thì mang dép trên. Loại dép này dùng miếng xốp hoặc miếng cao su to bằng tấm thớt luồn quai bằng vải ôm sát bàn chân, để khi lội đầm mặt ruộng không bị lún. Nghề này ai cũng phải mang dép trên, nếu không thì bàn chân lún đất, phải đầm đi đầm lại rất tốn công.

Phơi nắng từ độ mặn 1 qua độ mặn 2, ruộng bắt đầu “đội muối” (kết tủa). Theo kinh nghiệm của nhiều diêm dân, phải làm nhiều công đoạn như vậy mới kết tinh được muối.

Nghề muối chỉ làm được trong mùa nắng. Trời càng nắng càng tốt, như thế sẽ tạo ra những hạt muối tinh trắng, độ mặn cao hơn. Năm nay được mùa nắng, ruộng bắt muối nhanh, sản lượng đạt cao. Bà Bùi Thị Mai, diêm dân ở thôn Lệ Uyên nói: Mấy năm trước nắng mạnh, đám kết tinh ăn mực nước một mắt ngón tay, còn năm nay trời nắng nhưng thường có gió từ biển thổi vào nên đám kết tinh ăn mực nước nửa mắt ngón tay. Vì vậy, sản lượng muối thấp gấp hai lần mấy năm trước.

Ruộng muối kết tinh lại hạt to bằng đầu đũa trên những ruộng muối, diêm dân tiến hành cào dồn đống nhỏ, trắng xóa.

Toàn bộ các công đoạn làm muối từ đầu cho đến cuối, diêm dân đều phơi mình dưới trời nắng gắt nên nước da của họ lúc nào cũng đen bóng vì cháy nắng.

Ông Phan Văn Tiến - diêm dân ở thôn Lệ Uyên - lý giải: "Nghề này người đen cho muối trắng. Sở dĩ phải đứng giữa trưa gạn muối là vì khi đó mặt ruộng bắt đầu đội lớp muối trên mặt, phải dùng bàn cào gạn, đè lớp muối đó chìm xuống để nước biển phía dưới trồi lên, tiếp tục bắt muối nhanh. Nếu không gạn thì lớp muối bên trên hàn kín mặt ruộng, nước biển phía dưới không kết tinh, sản lượng sẽ thấp".

Việc thu hoạch muối được thực hiện hoàn toàn thủ công, dùng bàn cào cán ngắn hốt muối vào trong rổ.

Tình người của nghề muối

Nghề làm muối vất vả, nặng nhọc, trong khi giá muối bấp bênh, nên nhiều người trẻ không mặn mà với nghề truyền thống này, lần lượt rời làng quê tìm đường mưu sinh. Tuy nhiên bên cạnh đó vẫn còn có những người muốn gắn bó cả đời với ruộng muối.

“Dù nghề muối vất vả, có lúc thăng, lúc trầm, nhưng tôi chưa từng nghĩ đến chuyện bỏ nghề. Bởi vì thương cái vị mặn mòi của muối, năm nào thời tiết bất lợi vào vụ chậm là tôi lại nhớ” - diêm dân Bùi Văn Ba (70 tuổi, ở Tuyết Diêm) có thâm niên hơn 50 năm làm muối chia sẻ.

Gánh muối nặng vai

Trưa nắng, bà Bùi Thị Linh đi đến đám chứa nước biển sắc lại ở phía trong cùng dây ruộng. Bà đảo mắt nhìn xuống chỗ góc ruộng muối vừa kết tủa, rồi lấy gàu tát nước ra mương, thúc cho ruộng muối khô nhanh. Lát sau bà chui vào chòi tránh nắng.

“Đám ruộng này của người bà con trong xóm. Hôm qua nắng quá, họ mệt nên nhờ tôi giúp giùm. Tình người làm muối mà” - bà Linh nói.

Gánh muối chạy trên bờ ruộng nhỏ chỉ bằng to bàn chân.

Theo Chi cục Phát triển nông thôn (Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Đắk Lắk), cánh đồng muối Tuyết Diêm, Lệ Uyên có diện tích 162ha. Sản lượng trung bình 150 tấn/năm.

Nghề này làm giữa trưa dưới nắng lửa, diêm dân cất chòi ngồi nghỉ tránh nắng lửa rồi sau đó tiếp tục công việc.

Địa phương có 570 hộ làm muối, chủ yếu là ở hai thôn Tuyết Diêm và Lệ Uyên. Nghề làm muối truyền thống, mang đậm dấu ấn của sự cần cù và kinh nghiệm dân gian tích lũy qua nhiều thế hệ.

Theo nhiều diêm dân, cánh đồng muối Lệ Uyên có trên 100 năm tuổi, bước qua đầu tháng 3 vào vụ muối, đến hết tháng 7 âm lịch là kết thúc.

Nghề làm muối truyền thống mang đậm dấu ấn của sự cần cù và kinh nghiệm dân gian tích lũy qua nhiều thế hệ.

Ông Nguyễn Đức Thắng - Chi Cục trưởng Chi cục Phát triển nông thôn (Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Đắk Lắk) - cho biết: “Hiện nay, ở hai cánh đồng muối Tuyết Diêm và Lệ Uyên, hệ thống thủy lợi, giao thông, công trình đê bao xuống cấp, đến mùa mưa lũ bị sạt lở bồi lấp ruộng muối. Chi cục xây dựng đề án tập trung quy hoạch diện tích các cánh đồng sản xuất muối lớn, đầu tư cải tạo hạ tầng khôi phục sản xuất, nhằm nâng cao giá trị sản xuất và chế biến muối".

Mạnh Hoài Nam