Cần khẩn cấp hành động để giảm ô nhiễm không khí tại TPHCM

Giao thông là nguồn ô nhiễm chính

Tiến sĩ Hoàng Dương Tùng nhấn mạnh: bụi mịn PM2.5 (kích thước <2.5µm, bằng 1/30 sợi tóc) là tác nhân chính. 6 tháng đầu năm 2025, TPHCM có 65 ngày ô nhiễm không khí vượt chuẩn, đỉnh điểm chỉ số chất lượng không khí (AQI) lên 194 (ngày 14/1), xếp thứ 4 thế giới. Tại Hà Nội, nồng độ bụi trung bình năm là 47µg/m³ (gấp 1,8 lần quy chuẩn), với hơn 80 ngày bụi mịn PM2.5 vượt ngưỡng, AQI có lúc chạm 250. Ô nhiễm nghiêm trọng nhất từ tháng Mười đến tháng Tư hàng năm. Nguyên nhân chính là khí thải giao thông (xe xăng dầu, bụi đường, ma sát má phanh), đặc biệt tại các tuyến quốc lộ và nội đô.

Giao thông là nguồn ô nhiễm chính tại TPHCM - Ảnh: Đỗ Minh

Theo tiến sĩ Trịnh Bảo Sơn (Viện Nghiên cứu Phát triển TPHCM), dữ liệu từ Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cho thấy, 99% dân số toàn cầu đang hít thở không khí ô nhiễm vượt quá giới hạn cho phép. Hàng năm, ô nhiễm không khí liên quan đến 7 triệu ca tử vong sớm. Trong đó, các quốc gia thu nhập thấp và trung bình chịu mức phơi nhiễm cao nhất.

Theo số liệu từ năm 2013 đến 2017, nồng độ bụi mịn PM2.5 trung bình 24 giờ tại TPHCM là 28 µg/m3, cao hơn mức khuyến nghị của WHO (25 µg/m3). Trong 41% thời gian đo, giá trị này vượt tiêu chuẩn quốc gia (QCVN) và 51% thời gian đo vượt tiêu chuẩn của WHO. Nồng độ PM2.5 cao nhất vào mùa khô (từ tháng Mười đến tháng Hai) và trong khoảng thời gian từ 8g đến 12g mỗi ngày.

Về bụi PM10, giai đoạn 2014-2017 ghi nhận nồng độ ở TPHCM từ 47 đến 140 µg/m3. Mặc dù có xu hướng giảm, phần lớn giá trị trung bình năm vẫn vượt quá tiêu chuẩn quốc gia (50 µg/m3), đặc biệt tại các khu vực ven đường.

Hoạt động giao thông là nguồn gây ô nhiễm chính tại TPHCM. Năm 2018, giao thông chiếm hơn 90% tổng lượng phát thải NOx và CO, 78% SO2, và 46% tổng bụi lơ lửng. Sự phụ thuộc quá mức vào phương tiện cá nhân thể hiện rõ qua con số: năm 2018, thành phố có 8,8 triệu dân nhưng có tới 8,6 triệu phương tiện đã đăng ký, trong đó gần 7,9 triệu là xe máy.

Ngoài giao thông, các nguồn gây ô nhiễm khác bao gồm hoạt động công nghiệp, sử dụng năng lượng hóa thạch, xử lý chất thải, nông nghiệp, xây dựng, và các yếu tố tự nhiên như địa lý, khí hậu. “Việc giải quyết tình trạng này đối mặt với nhiều thách thức như tốc độ đô thị hóa nhanh, nguồn vốn hạn chế cho các dự án lớn, khó khăn trong việc thay đổi nhận thức và hành vi của cộng đồng, và sự cần thiết phải thực thi các quy định môi trường một cách nhất quán” - tiến sĩ Trịnh Bảo Sơn nói.

TPHCM phải hành động khẩn cấp

Theo tiến sĩ Trịnh Bảo Sơn, góp phần giảm gánh nặng bệnh tật và hướng tới mục tiêu Net Zero vào năm 2050 của Việt Nam, TPHCM cần đầu tư mạnh mẽ vào các phương tiện công cộng như metro, xe buýt và buýt sông để giảm sự phụ thuộc vào phương tiện cá nhân. Đồng thời, khuyến khích sử dụng xe không phát thải (xe điện, xe đạp điện) và xây dựng hệ thống trạm sạc tương ứng.

Nên áp dụng công nghệ kiểm soát ô nhiễm tiên tiến, thúc đẩy sản xuất sạch hơn, và di dời các ngành công nghiệp gây ô nhiễm ra khỏi khu vực đông dân cư. Đối với xây dựng, cần áp dụng các quy định nghiêm ngặt như phun nước, che chắn công trình. Phát triển thêm công viên, rừng đô thị và các vành đai xanh để hoạt động như bộ lọc không khí tự nhiên và cải thiện đa dạng sinh học.

Khách mời đặt câu hỏi với ban tổ chức tại hội thảo

Nên tổ chức các chiến dịch truyền thông về tác động của ô nhiễm không khí, khuyến khích tiết kiệm năng lượng, và cung cấp thông tin chất lượng không khí theo thời gian thực để người dân chủ động bảo vệ sức khỏe. Rà soát, cập nhật các quy định về bảo vệ môi trường, thúc đẩy hợp tác liên ngành giữa các cơ quan, doanh nghiệp và tổ chức xã hội để tìm ra giải pháp phù hợp với TPHCM. Tiến sĩ Trịnh Bảo Sơn nhấn mạnh, việc thực hiện đồng bộ các giải pháp này là chìa khóa để TPHCM cải thiện chất lượng không khí, bảo vệ sức khỏe người dân và phát triển bền vững.

Tiến sĩ Hoàng Dương Tùng khẳng định, giảm ô nhiễm không khí đòi hỏi đầu tư mạnh tài chính và phối hợp liên ngành, liên vùng. Giai đoạn 2025-2030 cần ưu tiên chuyển đổi số để phát triển xanh, nâng cao chất lượng không khí đô thị. Phải đánh giá trách nhiệm qua KPI, phân công rõ ràng. TPHCM có thể học Bắc Kinh (Trung Quốc) trong phân bổ ngân sách và gắn trách nhiệm lãnh đạo. Cần hành động ngay vì trì hoãn sẽ gây hậu quả nghiêm trọng cho thế hệ tương lai.

Phó giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Đình Thọ - Phó viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường - đề xuất kiểm soát ô nhiễm không khí thông qua định giá carbon, sử dụng tín chỉ thay thế nhiên liệu hóa thạch và xe điện.

Các đơn vị cần rà soát, xây dựng chính sách vĩ mô như Luật Không khí, cơ chế hỗ trợ vay ưu đãi, đồng thời tăng cường giám sát nguồn phát thải, ưu tiên đầu tư hệ thống quan trắc rộng khắp. Bên cạnh đó, cần siết chặt tiêu chuẩn khí thải phương tiện giao thông và thúc đẩy chuyển đổi sang phương tiện xanh. TPHCM cũng dự kiến hạn chế xe cá nhân trong giờ cao điểm tại khu vực trung tâm và đông dân cư.

Thanh Hoa