Bệnh truyền nhiễm từ mẹ sang con đang quay trở lại

Theo bác sĩ chuyên khoa 2 Dư Tuấn Quy - Trưởng khoa Nhiễm - Thần kinh, Bệnh viện Nhi Đồng 1 (TPHCM) - thời gian gần đây, các ca bệnh lây truyền từ mẹ sang con như HIV, giang mai, viêm gan B đang quay trở lại. Trong khi từ năm 2007, nhờ các chương trình dự phòng hiệu quả, các bệnh viện gần như không ghi nhận ca bệnh mới nào ở trẻ.

Những ca bệnh đau lòng

Tại Bệnh viện Nhi Đồng 1, mỗi năm ghi nhận khoảng 40 trường hợp trẻ dưới 3 tháng tuổi mắc giang mai lây từ mẹ. Sau khi khảo sát, các bác sĩ thấy liên quan nhiều nguyên nhân: có những bà mẹ có đi khám thai nhưng không được làm xét nghiệm giang mai, hoặc có mẹ phát hiện bị bệnh nhưng lại ngại điều trị vì sợ bị kỳ thị.

Bác sĩ Dư Tuấn Quy đang khám cho một bệnh nhi tại Khoa Nhiễm - Thần kinh Bệnh viện Nhi Đồng 1

Đáng lo ngại, đa số nữ công nhân và người lao động tự do không được khám thai, hoặc nếu biết bệnh lại trì hoãn điều trị, không ý thức được hậu quả nguy hiểm đối với con. Một số trường hợp khác lại không tuân thủ điều trị đủ liều.

Một trường hợp điển hình là bé sơ sinh ở tỉnh Đồng Tháp, con của một thai phụ 38 tuổi. Khi mới được 3 ngày tuổi, em bé đã có các biểu hiện của giang mai bẩm sinh như mắt đổ ghèn tèm lem, da bong tróc, đặc biệt là loãng xương nặng tới mức hủy xương.

Bé bị biến chứng viêm màng não, phải điều trị kháng sinh liều cao suốt 21 ngày và đối mặt với các di chứng nặng nề như điếc tai, chậm phát triển trí tuệ. Mẹ của bé kể rằng không hề biết mình bị bệnh vì lúc khám thai chưa được tầm soát đầy đủ.

Gần đây, bệnh viện phát hiện thêm vài bệnh nhi mắc viêm gan siêu vi B mỗi năm, chủ yếu là bệnh nhân từ các tỉnh. Một trường hợp là bé gái 2 tuổi nhập viện trong tình trạng vàng da, rối loạn tri giác, hôn mê gan. Nguyên nhân được xác định là bé bị lây truyền viêm gan B từ mẹ do mẹ không điều trị dự phòng lúc mang thai.

Ban đầu, mẹ bé chỉ thấy con vàng mắt, nhưng bệnh tiến triển âm thầm cho đến khi bé hôn mê. Bác sĩ Dư Tuấn Quy cho biết, không chỉ bé gái này mà còn có các trường hợp khác bị biến chứng nặng nề do viêm gan siêu vi B, thậm chí tử vong dù đã được tích cực cứu chữa.

Đáng báo động, Bệnh viện Nhi Đồng 1 hiện tiếp nhận 20-30 trường hợp trẻ mắc HIV mới mỗi năm. Tình trạng này có liên quan đến việc điều trị dự phòng mẹ sang con.

Bác sĩ chuyên khoa 2 Nguyễn Hương Lan - Phó khoa Phụ sản Bệnh viện Lê Văn Thịnh - cũng cho biết, bệnh viện có ghi nhận rải rác mỗi tháng vài trường hợp không được điều trị dự phòng lây truyền từ mẹ sang con. Những sản phụ này không khám thai tại bệnh viện mà chỉ vào sinh nở, đa phần là lao động tự do, công nhân. Lúc chuyển dạ, bệnh viện phát hiện mẹ bị nhiễm các bệnh như HIV, giang mai, viêm gan B. Sản phụ đã được tư vấn để can thiệp điều trị, còn em bé được chuyển lên tuyến trên để theo dõi sát và có phương án xử trí phù hợp.

Đối với các thai phụ tới khám thai định kỳ tại bệnh viện, được tầm soát và phát hiện những bệnh truyền nhiễm trên sẽ được hướng dẫn tới các đơn vị y tế có chức năng để điều trị theo phác đồ. Riêng với HIV, mặc dù bệnh nhân được hướng dẫn tới cơ sở y tế có thuốc để điều trị dự phòng, nhưng rất nhiều trường hợp bị mất dấu do sự kết nối và phối hợp giữa các cơ sở y tế tuyến dưới và tuyến trên chưa chặt chẽ.

Có cách bảo vệ trẻ khỏi lây truyền trên 99%

Bác sĩ Dư Tuấn Quy khẳng định, nếu phụ nữ mang thai được điều trị và dự phòng đúng, đủ theo phác đồ thì khả năng bảo vệ trẻ khỏi lây truyền HIV, giang mai, viêm gan B lên tới trên 99%. Để đạt được mục tiêu chấm dứt lây truyền từ mẹ sang con vào năm 2030 của Bộ Y tế, ông và các đồng nghiệp nhận thấy có một số bất cập cần được tháo gỡ.

Trước tiên, cần tăng cường truyền thông tới thế hệ phụ nữ trẻ (9X và gen Z) để họ nhận thức đầy đủ tầm quan trọng của việc điều trị dự phòng các bệnh truyền nhiễm này khi mang thai. Vì qua nhiều lần tiếp xúc với các bà mẹ trẻ thế hệ này, bác sĩ nhận thấy họ vẫn còn rất mơ hồ và chưa nhận thức được sự nguy hiểm của các bệnh truyền nhiễm cũng như lợi ích từ việc điều trị dự phòng tránh lây nhiễm cho con.

Tiếp theo, phòng khám sản, đặc biệt là phòng khám tư ở địa phương cần đưa việc xét nghiệm HIV, giang mai, viêm gan B như một quy trình thường quy cho thai phụ. Khi phát hiện ca bệnh, các cơ sở y tế cần liên kết chặt chẽ với tuyến trên để đảm bảo thai phụ được điều trị kịp thời và đầy đủ.

Ngoài ra, để khuyến khích bệnh nhân tuân thủ điều trị, cần có cơ chế bảo mật danh tính (ví dụ đặt tên gọi mật mã cho bệnh) để tránh kỳ thị. Ngành y tế có những phòng khám riêng biệt cho thai phụ mắc các bệnh này. Cuối cùng, các bệnh viện cần chuẩn bị đầy đủ thuốc để luôn sẵn sàng điều trị dự phòng cho các thai phụ nhiễm HIV, giang mai, viêm gan siêu vi B.

Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ để đảm bảo về thuốc. Chi phí xét nghiệm các bệnh này nên được bảo hiểm y tế chi trả. Nếu tháo gỡ được những nút thắt trên, bác sĩ Dư Tuấn Quy tin rằng sẽ giúp phụ nữ mang thai được chăm sóc tốt nhất, từ đó dự phòng lây nhiễm cho trẻ một cách tối ưu.

Thanh Huyền