Vì sao bão, lũ triền miên trong năm 2025?

Phóng viên: Thưa ông, đâu là nguyên nhân đáng chú ý khiến năm 2025 là một trong những năm có thời tiết cực đoan nhất?

Ông Mai Văn Khiêm: Nguyên nhân chính khiến nước ta liên tiếp gặp bão, áp thấp nhiệt đới là hoạt động mạnh bất thường của áp cao cận nhiệt đới Tây Thái Bình Dương từ tháng Sáu đến nay, đặc biệt mạnh kể từ tháng Tám.

Áp cao này ổn định, mở rộng, bao trùm Biển Đông, tạo điều kiện cho các xoáy thuận nhiệt đới và bão mạnh hình thành. Bối cảnh toàn cầu cũng cho thấy các đại dương nhiệt đới đều xuất hiện số trận bão cao hơn trung bình nhiều năm, với cường độ gió cực đại tăng đáng kể. Điều này là do nhiệt độ bề mặt biển tăng cao và biến đổi khí hậu.

Tóm lại, sự kết hợp giữa áp cao cận nhiệt đới mạnh và điều kiện đại dương nóng hơn trung bình chính là nguyên nhân khiến nước ta liên tiếp chịu ảnh hưởng của bão và áp thấp nhiệt đới trong năm 2025.

* Ngoài tần suất cao, quỹ đạo và cường độ của bão, áp thấp nhiệt đới năm 2025 cũng có nhiều biểu hiện bất thường. Ông có thể phân tích rõ hơn về sự thay đổi này cũng như các yếu tố cộng hưởng khiến lũ quét và sạt lở đất xảy ra trên phạm vi rộng?

- Trong năm 2025, bão, áp thấp nhiệt đới xuất hiện sớm hoặc muộn hơn thường lệ, với quỹ đạo bất thường (áp thấp đầu mùa ảnh hưởng tới miền Trung, cuối mùa tác động trực tiếp đến Bắc Bộ). Nhiệt độ bề mặt biển trên Biển Đông cao hơn trung bình nhiều năm, cung cấp năng lượng khiến một số cơn bão đạt cường độ rất mạnh (bão số 9 đạt cấp 17).

Trên thực tế, cường độ và tần suất bão, áp thấp nhiệt đới, mưa lớn tăng mạnh gây ra lũ quét, ngập lụt và sạt lở đất kéo dài từ Bắc Bộ đến Tây Nguyên. Thiệt hại trên diện rộng là do tần suất bão, áp thấp nhiệt đới cao hơn trung bình nhiều năm gây mưa lớn trên diện rộng, lượng mưa phổ biến từ 150 - 400mm, nhiều nơi vượt 500 - 600mm.

Mưa lớn kéo dài, nối tiếp nhau theo chuỗi. Mỗi đợt mưa đều kéo theo một đợt lũ khiến đất đá vùng núi bị bão hòa nước. Chỉ cần 2-3 đợt mưa 100 - 150mm là có thể kích hoạt lũ quét, trượt lở đất quy mô lớn, đặc biệt là ở các vùng dốc, đất phong hóa mạnh. Biến đổi khí hậu làm tăng cường độ mưa cực trị và khả năng duy trì các hệ thống gây mưa kéo dài.

* Thưa ông, cần làm gì để cải thiện hơn nữa khả năng dự báo, cảnh báo sớm và chủ động thích ứng, giảm thiểu rủi ro từ thiên tai?

- Ngành khí tượng thủy văn đã đạt nhiều tiến bộ nhờ ứng dụng mô hình dự báo số, tăng cường mạng lưới quan trắc và số hóa hệ thống cảnh báo đa kênh, cùng với việc xây dựng bản đồ cảnh báo theo tác động. Tuy nhiên, dự báo định lượng mưa lớn cục bộ ở miền núi vẫn là thách thức lớn do giới hạn công nghệ và mạng lưới quan trắc vùng sâu, vùng xa chưa đồng bộ.

Để chủ động thích ứng, cần có sự phối hợp hành động từ cả 2 phía. Các cấp chính quyền cần chủ động trong công tác phòng, chống thiên tai, xem đây là nhiệm vụ thường xuyên; tăng đầu tư cho hệ thống quan trắc tự động, cảnh báo sớm và số hóa quản lý rủi ro; hoàn thiện, cập nhật bản đồ nguy cơ sạt lở hoặc ngập sâu chi tiết; siết chặt quản lý đất đai, hạn chế xây dựng ở khu vực có nguy cơ cao, tổ chức diễn tập, tập huấn phòng, chống thiên tai thường niên và thực chất cho cấp cơ sở.

Người dân cũng cần nâng cao nhận thức và kỹ năng phòng tránh, chủ động theo dõi bản tin cảnh báo, chuẩn bị sẵn nhu yếu phẩm, phương án di dời và nắm rõ điểm sơ tán an toàn, đặc biệt là không chủ quan khi mưa lớn kéo dài, tuyệt đối tránh qua suối, qua tràn khi nước dâng. Về lâu dài, mọi người cần tích cực tham gia bảo vệ rừng, trồng rừng để giảm nguy cơ lũ quét, sạt lở.

Năm 2025 cho thấy thiên tai ngày càng cực đoan. Chỉ khi chính quyền chủ động, người dân cảnh giác, cộng đồng cùng tham gia, mới có thể giảm thiểu thiệt hại và hướng tới phát triển bền vững.

* Xin cảm ơn ông.

Minh Tuệ (thực hiện)