Ưu tiên đối tượng yếu thế - Câu chuyện của bà Năm ở bản Hua Tạt

Bà Năm năm nay đã ngoài 70, quanh năm bán mặt cho nương rẫy, chữ nghĩa không biết nhiều, điện thoại “cục gạch” cũng chỉ để nghe gọi. Với bà, “công dân số” nghe xa lạ như một ngôn ngữ khác. Làm sao bà có thể hiểu về “tài khoản VNeID”, “dịch vụ công trực tuyến”, hay “phản ánh kiến nghị trên môi trường số”? Làm sao bà có thể “cập nhật 100% hồ sơ” để được ngay 100 điểm khởi đầu, khi ngay cả việc đi bộ xuống trung tâm xa xôi để làm giấy tờ đã là một thử thách?

Dự thảo có đề cập đến việc cộng thêm 50 điểm/năm cho công dân thuộc nhóm yếu thế (người cao tuổi, người khuyết tật, đồng bào dân tộc thiểu số) khi đạt tối thiểu 150 điểm. Điều này cho thấy đã có sự quan tâm. Nhưng với một người như bà Năm, con số 150 điểm ban đầu dường như quá khó. Bà không có nhu cầu “kinh doanh thương mại điện tử” để được giảm thuế, cũng không mua hàng online. Những ưu đãi về giảm phí trước bạ đăng ký xe, thuế chuyển nhượng bất động sản… có vẻ xa vời với cuộc sống thuần nông của bà.

Với những người ở vùng sâu vùng xa như bà Năm, để bà trở thành "công dân số", cần phải có đội ngũ "cầm tay chỉ việc" như dạy một đứa trẻ tập đọc

Vậy, đâu là giá trị số thiết thực cho bà? Có lẽ là việc khai sinh cho cháu, đăng ký khai tử, hay nhận các thông báo an sinh xã hội một cách đơn giản, không phải đi lại vất vả. Nhưng để làm được điều đó, bà cần vượt qua rào cản đầu tiên: Trở thành một công dân số, dù chỉ ở mức cơ bản.

Do đó, tôi ủng hộ mạnh mẽ tinh thần “ưu tiên đối tượng yếu thế” không chỉ dừng ở việc cộng điểm, mà phải là một chiến lược hỗ trợ thực sự từ gốc.

Thay vì để bà Năm tự mày mò, cần có đội ngũ tình nguyện viên “chuyển đổi số cộng đồng” – có thể là cán bộ hội phụ nữ xã, thanh niên địa phương – trực tiếp đến tận nhà, cầm tay chỉ việc, giúp bà tạo và xác thực tài khoản VNeID, hướng dẫn những thao tác cơ bản nhất. Việc này phải kiên trì, lặp đi lặp lại, như dạy một đứa trẻ tập đọc.

Ứng dụng VNeID, khi hướng đến trở thành “siêu ứng dụng” quốc gia, cần có giao diện đơn giản dành riêng cho người cao tuổi, với icon to, chữ lớn, tính năng cốt lõi được thu gọn (ví dụ: xem thông báo từ chính quyền, gọi điện cho cán bộ hỗ trợ). Ngôn ngữ dân tộc thiểu số cũng cần được cân nhắc.

Thay vì bắt đầu từ 0, nhóm yếu thế như bà Năm, khi đã được xác thực danh tính và hoàn tất hồ sơ cơ bản với sự trợ giúp, có lẽ nên được xếp ngay vào nhóm “cơ bản” (trên 100 điểm), như một sự khuyến khích và công nhận nỗ lực ban đầu. Điều này tạo động lực tâm lý rất lớn trong xã hội.

Ngoài giảm phí hành chính, có thể có thêm nhiều ưu đãi để phù hợp với những đối tượng vùng sâu vùng xa như bà, bao gồm ưu tiên khám chữa bệnh từ xa, nhận thông báo thiên tai kịp thời, hay dễ dàng kết nối với dịch vụ xã hội tại địa phương thông qua ứng dụng.

Tôi nghĩ chúng ta đừng nên hiểu nhầm “công dân số” là một thứ chỉ dành riêng cho giới trẻ, cho những ai ở thành phố hay biết dùng smartphone thành thạo. Không phải vậy. Đây phải là bước đi chung của cả cộng đồng, của tất cả mọi người. Mà muốn biết nó có thực sự thành công hay không, thì hãy nhìn vào những người như bà Năm. Khi nào bà ấy, và những người già, người ở vùng sâu vùng xa như bà, có thể dễ dàng và an tâm sử dụng các tiện ích số trong cuộc sống hàng ngày, thì lúc đó ta mới có thể tự hào.

Vì thế, chữ “ưu tiên” mà dự thảo nói tới, không thể chỉ là một dòng chữ trên giấy. Nó phải là những hành động thật, sự giúp đỡ tận tình và kiên trì. Phải làm sao để không một ai cảm thấy lạc lõng hoặc bị bỏ rơi trong thế giới số này. Mục tiêu cuối cùng là không để ai bị bỏ lại phía sau, cả trên mạng lẫn ngoài đời.

Thay vì biến VNeID với những quy định khó hiểu, chỉ dành cho người đã giỏi sẵn, chúng ta hãy cùng nhau xây nó thành một ứng dụng gần gũi. Hãy tưởng tượng đến ngày bà Năm tự tay mở app, khai báo y tế hay tra cứu trợ cấp một cách dễ dàng. Đến lúc đó, xã hội số mà chúng ta xây dựng mới thực sự là vì mọi đối tượng người dân.

Ngô Văn Trăm